П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| Стол басындахат
жазып отырмын (Бегалин). Д ала жонінде м а- қала жазасыз (Сонда). Осы екі м ы салдаж аз де- ген етістік қолданылған. А лғаш қы мысалда ол - отыр көмекші етістігімен тіркескен жетекші етістік. Соңғы мысалдағыжазасызжіктікжалғауы тұлға- сы ндағы етістік. Екеуі де - лексикалы қ мағы на- лы бір сөз. Л ексикалы қ м ағы налы соз сөйлем- дегі ойдың қажетіне қарай түрлі грамматикалық көрсеткіштерді қабылдап, лексикалық мағынамен қоса сөйлемде грам м атикалы қ м ағы наларды білдіретіні белгілі. Алғашқы сойлемдежазу қимы- лы сөйлемде нақ осы шақта қодданылған. Мұнда нақ осы ш ақ м ағы н асы оты р көм екш і етістігіне жіктік жалғауы тікелей ж алғаны п , ол көмекш і етістіктің жетекші етістікке көсемш енің=пж ұрна- ғы м ен тіркесуі арқы лы ж асалған. С он даж азы п отырмын етістігі 1-жақтағы субъектінің нақ осы шақга жасап жатқан қимылын білдіреді. Ал екінші сөйлемдегіжазасызетістігі 2 -жақтағы субъектінің ж азу қ и м ы л ы н келер ш ақта ж а с а й т ы н ы н білдіреді. Екі мысалда да жаз етістігі бір лексикалы қ мағы нада қолданы лған, бірақ олардың грамма- тикалыкңчағыналары басқа-басқа және ол грам- матикалы қ м ағы налар түрлі тәсілдермен беріл- ген. Н ақ осы ш ақ м ағы насы көмекш і етістік ар- қылы берілсе, келер ш ақ м ағы насы көсемш енің = а жұрнағы арқылы жасалған. Алғаш қы мысалдағы жаз етістігі жетекші етістік деп аталады да, со ң ғы м ы салдағы жаз етістігіне жетекші етістік термині қолданылмай- ды. Өйткені жетекші етістік термині комекші ет- істікпен тіркескен етістікке ғана қолданылады. Же- текші етістік пен көмекші етістік тіркесінде лек- сикалы қ м ағы наны жетекші етістік білдіреді, көмекші етістіклексикалық мағынаны білдірмейді. Сөйтіп жетекші етістік пен көмекші етістіктірке- сіндегі мағыналы етістікті көрсету үшін, жетекші етістік термині қолданылады. Ал екінш і мысал- дағы жазасыз етістігі - дара етістік, оны ң лекси- калық мағыналы сөз екені белгілі, сондықтан оған жетекші етістік деген терминді қолданудың қажеті жоқ. Ж етекш і етістік қызметін тіліміздегі лекси- калық мағы насы бар етістік атаулының қайсысы болсын атқара береді. О ған ешбір шек қойы л- майды, тек етістіктің лексикалы қ м ағы насы бо- луы ған а ш арт болып саналады. М ысалы, жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|