қүлап қала жаздап
барып қалды
дегенде
қүлау
қим ы лы ны ң жасалу-
ға жақындап, бірақ жасалмағаны айтылған. Оны
дәл суреттеу қажет бөлмаса, өл
қүламады
деген
бір сөзбен айтылар еді. Онда нәтиже бар, бірақ
өның қалай құламағаны көрінбейді.
Қ имылдың жасалу тәсілін білдіруге қазақ
т іл ін ің г р а м м а т и к а л ы қ қ ұ р ы л ы с ы н ы ң бай
мүмкіндігі бар. Оған көмекші етістіктер де, қөсым-
шалар да қатысады:
айта сал
(немқұрайды жаса-
луы),
айтып бақты
(ерекш е ы нтамен),
жасаған
бол
(ж асан ды лы қ),
айта жаздады
(ж етім сіз
қимыл),
жазып ал, айтып
бер (кімге бағытталға-
ны),
келе қалды
(күтпеген жерден),
кесіп түсті
(қысқа, батыл жасалу),
итеріп кеп қалды
(ерекше
қарқы н м ен ),
келе береді
(қимы лды ң сөзылуы),
қарай түр, отыра түр
(жасалуына шек қөю ),
келе
жатыр
(асығыссыздық),
жауайын деп түр
(жасау-
ға бейімділік),
ойланып қалды
(бір қалы пқа
көшу),
келе сала, қүлай кетті, айта сала, күліп
жіберді
(бір қимылдың сөңынан іле екінші қимыл-
дың жасалуы) т.б.
Қ осы м ш алар арқы лы қи м ы лды ң жасалу
тәсілін білдіру де бар:
ж үлмала, алыңқыра,
күлімсіре, қақпала, жүріңкіре
т.б.
Осымен байланысты ғылымда қимылдың өту
сипаты категөриясы танылды, өл өқулы ққа да
кірді. Осы м ағы наға бай категорияның жасалуы
негізінен көмекші етістіктерге қатысты.
Көмекші етістіктер сөзжасамға да қатысады.
М ысалы,
адам қыл, жәрдем ет, қызмет қыл да,
медет қыл, еңбек ет, жақсы бол, комек бер
т.б.
Осы келтірілген мысалдарда кәмекші етістіктер есім
ЕТІСТІК
537
сөзге тікелей тіркесіп, оған қимыл мағы насы н
қосып тұр. Осындағы көмекші етістікгің қызметін
есім сөзден етістік жасайтын жұрнақтың қызметі-
мен салыстыруға болады. Есім сөзден етістікж а-
сайтын жұрнақтар да есім сөзге қимыл м ағы на-
сын үстейді. М ысалы,ақта,
Достарыңызбен бөлісу: |
