ыза болу
мен
ызалану, ие болу
мен
иелену,
арман ету
мен
армандау, қанағат қылу
мен
қана-
ғаттану, әуре ету
мен
әурелеу
м ағы насы ж ағы -
нан бірдей. Сонда бұл мысалдарда есім созге
қимыл мағынасын бірде комекші етістік, екінші-
де етістік жасаушы ж ұрнақ қосып тұр. А ны ғы -
рақ айтқанда, есім созден етістік бірде аналити-
калы қ тәсіл арқы лы , бірде синтетикалы қ тәсіл
арқылы жасалған. Олай болса, есім сезге көмекші
етістік қимыл м ағы насы н қөсып, оны етістікке
айналдырған. Сондықтан да олар құранды етістік
аталып жүр.
Бұл қызметті кез келген көмекш і етістік ат-
қара алмайды, тек белгілі кәмекші етістіктер ғана
өсы қызметті атқара алады. Олар:
бол, ет, қыл
көмекші етістіктері. Осы көмекші етістіктердің есім
сөзді етістікке айналдыруын олармен мағыналас
туынды түбір етістіктермен салыстыру арқылы
МОгФОЛОІ и я
оларды ң м ағы на бірлігін тануға болады. Олар-
ды ң біразын салыстырып коруге болады:
алаң
бол, алаң ет, алаң қыл - алаңда, арманда бол,
арман ет, арман қыл - арманда, әбігер бол,
әбігер ет, әбігер қыл - әбігерле, әзір бол, әзір
ет, әзір қыл - әзірле, әуре бол, әуре ет, әуре қыл
- әуреле, әшкере бол, әшкере ет, әшкере қыл -
әшкереле, ие бол, ие ет, ие қыл - иелен қуат бол,
қуат ет, қуат қыл - қуаттан, құмар бол, құмар
ет, құмар қыл - құмарлан, құштар бол, құштар
ет, құштар қыл - құштарлан, ойран бол, ойран
ет, ойран қыл - ойранда, сақ бол, сақ ет, сақ
қыл - сақтан, таң бол, таң ет, таң қыл - таңдан,
ыза бол, ыза ет, ыза қыл - ызалан.
Бұл келтірілген әр кұранды етістіктермен ту-
ынды етістіктердің мағыналас екені аны қ байқа-
лып тұр. Сонымен бірге
бол, ет, қыл
көмекші
етістіктерінің құранды етістік жасау қызметінде
ортақ белгілердің бары да көрініп тұр. Оны үш
көмекші етістіктің құранды етістік жасаудағы жалпы
қасиеттерімен, белгілерімен бірге, аздаған әрқай-
сысының өзіндік ерекшеліктері де байқалады.
Бол көмекші етістігі арқылы жасалған құран-
ды етістіктерде салт етістік мәні бары байқалады:
Достарыңызбен бөлісу: |
