ФОНЕТИКА қүрамы түгенделеді, дыбыс пен дыбыс арасын-
дағы ортақ және айырым белгілердің басы ашы-
лады. Д ы бы старды ң
ақиқат белгілерімен қатар
көмескі белгілерінің түрлері анықталады. Осы-
дан барып дыбыстардың ортақ, айыры м және
комескі белгілерінің жүйесі ш ы ғады , ол кесте
арқылы корсетіледі.
Қ азақ тіліндегі дыбыстардың жасалу жол-
дары күрделі. Дыбыс сөйлеу мүшелерінің белгілі
бір араласымы (комбинациясы) арқылы жасала-
ды. Дыбыстардың нақты санын аны қтау үшін
сөйлеу мүшелерінің қозғалысының әр түрлі ара-
ласы мы н есептеп ш ы ғуға тура келеді. Ды быс-
тың үйлесім (ассимилятив) және үндесім (син-
гармонизм) варианттарын тауып, оларды сипат-
тап ш ығу үшін одан да күрделі талдау жүргізу
қажет. Ж әне де ф онетикалы қ талдау мен фоно-
логиялы қ талдауды өзара араластырмау, яғн и
шатастырмау керек. Олардың әрқайсы сы ны ң
үғымдар мен атаулар жүйесі әр түрлі болады.
. Ф онетикалық талдаудың н әти ж есін д е ды -
быстың жасалым, айтылым және естілім сипаты
анықталады. Ал фонологиялық талдаудың нэти-
жесінде дыбыстардың үндесім (сингармонизм)
сипаты анықталады.
1.2.3.
Сөйлеу үстінде қүлаққа ш алына бер-
мейтін дыбыс белгілері “шексіз” бола береді. Сол
тілде сойлеп тұ р ға н адам д ы б ы сты ң бүкіл
түрленімін аңғара бермеуі мүмкін. Алайда сөз
табиғи естілу үшін дыбыс түрленімінің барлы-
ғын сақтап сөйлеу керек. Дыбыс түрленімін ту-
дыратын себептердің қатарына дыбыстың сөз бен
соз тіркесіндегі орны, көрші ды бы сты ң әсері,
логика-экспрессив үстемелер жэне әуен жатады.
Құлаққа шалына бермейтін көмескі вариант-
тардың негізгі қызметі - сөздің табиғи үлгісін,
яғн и айтылымын сақтау. Дыбыстардың көмескі
белгілері дыбыс пен дыбыс, буын мен буын, сөз
бен сөз, сөйлем мен сойлем арасындағы дәнекер
байланыс үшін керек.
Қазақ тілді сөйлерменге (носителю казах-
ского языка) үндесім құбылысының орны ерек-
ше. Санасында үндесім моделі тілі ш ы ға бірге
қалы птасаты нды қтан, ол жеке дыбыстардың
үндесім белгілерін аңғара бермейді. Себебі, ол
үшін буын мен сөздің үндесім моделі маңызды,
яғни үндесім варианттарын буын не сөз деңгей-
інде ғана аңғарады . Ендеш е, ды бы старды ң
үндесім варианттарын да комескі белгілер қата-
рында қарастыруға болады.
С оны мен, дыбыстардың негізгі (ақиқат)
жасалымын да, үстеме (көмескі) жасалымын да
қазақ тілінің жасалым қоры ны ң моделінен тап
басып көрсетіп беруге болады.
