ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ДЫБЫСТАРЫ 15
2. Еріннің қаты сы на қарай - еріндік және
езулік (1) дауыстылар болып жіктеледі. Еріндік
дауыстылар доғал (1-2) және сүйір (1-1) жаса-
лы м ды , ал езулік дауыстылар езу (1-3) және
емеурін (1-4) жасалымды болып тағы екі-екіге
бөлінеді.
3. Жасалу орнына қарай - тіл ортасы (6), тіл
арты (8) дауыстылар болып жіктеледі.
4. Дауыс қатысы (5-1 нүкте) барлық дауыс-
тылар үшін ортақ болғанды қтан, дауыстылар-
дың жіктелімінде ескерілмейді.
Сонымен дауысты дыбыстардың жасалымы
- үш айыры м белгісі (жақ қаты сы , ерін қатысы
және жасалу орны), айтылымы - екі айырым
белгісі (ауыз бен көмей қуы стары ны ң өзара
қаты сы , ауыздың ш ы ғар қалпы ), естілімі - екі
айырым белпсі (үндесім жэне дауыс сапасы) ар-
қылы сипатталады.
1.3.1.1. Жалаң дауысты дыбыстар А дауысты дыбысы
(3-сурет) Жасалымы: 1. А дыбысы ж ақтың кең аш ылып, тілдің
төмен түсуі арқылы (9) жасалады. Ж ақтың қаты-
сына қарай аш ы қ дауысты дыбыс болып табы-
лады.
2. А дыбысын айтқанда ерін бейтарап (1 -3)
қалады. Еріннің қаты сы на қарай езу дауысты
дыбыс болып табылады.
3.
А дыбысын айтқанда тіл ауыз қуысының
арт жағына (8) орналасады. Тілдің қатысына қарай
тіл арты дауысты дыбыс болып табылады.
Дауысты жақ қатысына қарай - аш ық, ерін
қагысына қарай - езу, жасалу орны на қарай -
тіл арты дыбыс.
Жасалым белгілері: аш ық, езу,
тіл арты дау-
ысты дыбыс.
Айтылымы: 1. Тілдің артқы тұсы жұмсақ таңдайға қарай
сәл көтеріліп (дөңес тартып), ауыз қуысын екіге
бөледі. Ауыз қуысы көмей қуысынан үлкен бо-
лады. Тілдің жатысына қарай көмей қуысты да-
уысты дыбыс болып табылады.
2. Ерін кең ашылып, ауа еркін ш ығады.
Еріннің қалпы на қарай кең ш ығысты дауысты
дыбыс болып табылады.
