П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| СӨЗЖАСАМДЫҚ ҮЯ
263 рек, желбіректі, желбірет, желбіреттір, желбіре- уік, желбірле, желбірлет, желбірлі, желбірсіз, жел- де, желдей, желден, желденгіз, желдендір, ж ел- дендірт, желдент, желдесін, желдесінде, желдесін- дет, желдет, желдеткіз, желдеткіш, желдеттір, желдетіл, желдетіңкіре, желді, желсіз, желділік, желдік, желдіксіз, желемік, желеміктен, желкек, желкектен, желкексіз, ж елкекті, ж елкем, жел- кемден, желкемдент, желкемдік, желкең, желкеңде, желкеңдет, жежеңдеткіз, желкеңдеттір, желкенді, желкенші, желкам, желқамда, желқамдат, желп, ж елпі, ж елпігіш, ж елпіл, ж елпілде, ж елпілдет, ж елпілдек, ж елпін, ж елпінгіш , ж елпіндір, желпіндірт, желпінт, желпіншек, желпіниіекті, же/тініңкіре, желпініс, желпіңкіре, желпіт, жеи- пуіш, желпіс, желсіз, желтең, желше, желий, желік, желіктір, желіктірт, желігіңкіре, желігіс, желік- пе, желікпешілік, желікпелі, желікпелік, желіктен, желікті, желіктір, желіктірт, ж еліктіруші, желікшіл. М іне, келтірілген мысалда 105 түбірлес сөз берілді. Олардың бэрі - бір сөзжасамдық үяның қүрамындағы бір негізгі түбірден ( ж ел ) өрбіген түбірлес туынды сөздер. Келтірілген түбірлес сөздердің бэрінің құрамында ұяға негіз болған негізгі түбір сөз (жел) бар. Ол барлы қ туынды сөзде көрсетілді. Бұдан түбірлес сөздер бір сөзж асам дық ұя- ның ғана құрам ы на қатысты екені анықталды. Олай болса, әр сөзжасамдық ұя әр түрлі түбірлес сөздерден тұрды. Мысалы, жұрт негізгі түбірінен жасалған сөзжасамдық ұяны алсақ, ол жұрттык, жүртіиа, жүртшылық деген 3 қанатүбірлес созден тұрады, олардың да әрқайсы сы н ы ң құрамында негізгі түбір сәз бар, және осы ұядағы түбірлес сөздер алғаш қы ж ел түбірінен тараған ұядағы түбірігес сөздерден мүлдем басқа. Бұл түбірлес туынды сөздер ұяға байлаулы екенін, әр ұяның озінш е түбірлес создері болаты ны н корсетеді. Сөйтіп әр түп негіз созден тараған туынды сөздер әр түрлі сөзжасамдық ұяға жататын, әр түрлі түбірлес создер болып табылады. Бұл арада бір созж асам ды қ ұядағы туынды түбір сөздердің бір түбірлес сөздер тобын құрай- ты нын айта отырып, түбірлес создер арасында- ғы ерекшелікке назар аудару қажет. Созж асамдық ұядағы туынды түбірлердің бәрі бірінен-бірі тікелей ж асалған туынды түбір болуы міндетті емес. Тек ұядағы созжасамдық тізбекте ғана бірінен-бірі тікелей жасалған, біріне- бірі негіз болатын создер болады. Ал бір созжа- самдық ұяда бірнеше созж асам ды қ тізбек бола береді де, әр тізбек түп негіз сөзден орбиді. Ал созжасамдық ұядағы туынды соз атаулының бэрі бірінен-бірі тікелей туындай бермейді. С онды қ- тан созжасамдық ұяға ондай талап қойылмайды, мұнда бір ұядағы создердің бәрінің құрамында бір негізгі түбірдің болуы міндетті шарт болып саналады. М ысалы, біл негізгі тү б ірін ен ж а с ал ға н түбірлес туынды түбір созден тұратын ұяда 26 туынды түбір соз бар, олардың бәрі түбірлес создерге жатады. Осы түбірлес создердің бір- бірінен тікелей туындауы 13 созжасамдық тізбек ішіне ғана қатысты. Мұны анықтап корсету үшін, осы созж асам ды қ ұядағы тізбектерді ж еке-ж еке тізіп корсету қажет: 1. біл—>білім—>білімді—>білімділік 2. біл^білім -^білім сіз—>білімсіздік 3. біл—>білім—>білімдар—>білімдарлық 4. біл—>білім—>білімдар—>білімдарсы 5. біл—>білім->білімпаз—>білімпаздық 6. біл—>бідім—>білімпаз—>білімпаздан 7. біл—>білік—>білікті^бідіктілік 8. біл^білік->біліксіз—>біліксіздік 9. біл—>білгіш->білгіштік 10. біл-*білгіш—>білгішсі 11. біл—>білгір—>білгірлік 12. біл->білгір^білгірсі-»білгірсін жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|