ҚАЗАҚ ТІЛШІҢ ДЫБЫСТАРЫ
63
Қ азақ тіл ін ің ды бы с құрам ы - үндесім
дыбыстар құрамы. Қазақ тілінің дауыссыз дыбыс
құрамы тек жуан-жіңішке үндесім әуез негізінде
анықталатын болса, онда 9 дауысты, 34 дауыссыз,
б а р л ы ғы 43 д ы б ы с болады (А .Б а й т ұ р с ы н
қисыны). Егер жуан-жіңішке және еріндік-езулік
үндесім әуез негізінде анықталатын болса, онда
9 дауысты + 66 дауыссыз, барлы ғы 75 дыбыс
болады. Қ азақ тілінде У(\Ү) ды бы сы ны ң езулік
варианты жоқ.
ЖУАН ЕЗУЛІК ДЫБЫСТАР
Ж ІҢІШ КЕ ЕЗУЛІК ДЫБЫСТАР
№
дауы с-
аты
катаң-
аты
ұя ң - аты
үнді- аты
тылар
дар
дар
лер
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
А а
Ы ы
П п
Т т
К к
С с
сы
111 ш шы
пы
ты
кы
Б б
Д д
Ғ ғ
3 з
Ж ж
бы
ды
ғы
зы
жы
М м
Н н
Н н
Р р
Л л
Й й
мы
ны
ы ң
ыр
ыл
ый
2 1 - к е с т е . Ж уан езулік ды бы сгар ды ң
қ ү р а м ы
Қазақ тілі дыбыс құрамының үндесім моделі
(25-кесте) оның құрамды боліктерін көрсетіп тұр.
Жуан ш арш ыны ң ішінде жуан езулік, жіңіш ке
ш а р ш ы н ы ң іш ін д е ж ің іш к е е з у л ік , ж уан
ш е ң б е р д ің іш ін д е ж уан е р ін д ік , ж ің іш к е
ш еңбердің ішінде жіңіш ке еріндік дыбыстар
орналасқан.
Соны мен, қазақ тілініңды бы с құрамы мен
оны ң жүйесі екі жолмен талданып, екі түрлі
нэтиже алынды.
№
дауыс-
тылар
аты
катаң-
дар
аты
ұяң-
дар
аты
үнді-
лер
аты
1
Ә ә
ә
2
1 і
1
3
Е е
е
4
П п
пі
5
Т т
ті
6
К к
кі
7
С с
сі
8
Ш ш
ші
9
Б б
бі
10
1 1
Д д
Г г
ді
гі
12
3 з
зі
13
Ж ж
жі
14
М м
мі
15
Н н
ні
16
Ң н
ін
17
Р р
ІР
18
Л л
іл
19
Й й
ій
2 2 - к е с т е .
Ж ің іш к е е з у л і к д ы б ы с т а р д ы ң к ұ р а м ы
Б ір ін ш і, “ ф о н е т и к а л ы қ ” т а л д а у д ы ң
ар қ а сы н д а қ а з а қ тілі д ы б ы стары ж асалы м
б елгілерін е қ ар ай ж іктеледі. С ө й тіп , тір ек
дыбыстардың (әліпби-дыбыстар) басы ашылды
(26- кесте). Екінші, “ф онологиялы қ” талдаудың
а р қ а с ы н д а қ а з а қ тілі д ы б ы стар ы үн д есім
беліілеріне қарай жіктеледі. Сөйтіп, үндесім
дыбысіардың (үндесім аллофондар) басы ашылды
(27- кесте). Үндесім дыбыстардың “фонетикалық”
сипаттамасы өз алдына жүргізілді.
Достарыңызбен бөлісу: 
