П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы

жүктеу/скачать 38,54 Mb.

Pdf көрінісі

бет	95/497
Дата	14.10.2023
өлшемі	38,54 Mb.
	#113886

1 ... 91 92 93 94 95 96 97 98 ... 497

Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

(тіл үндестігі, ерін үндестігі)
оз алдына қарастырылады.
2.1.1. Дауысты-дауыссыз тіркесі
Дыбыстар тіркесі туралы айтқанда, алдымен
бір буынды сөздердің құрамы жете анықталып,
содан соң түбір мен қосымш а, сөз бен сөздің
жапсарындағы дыбыстардың тіркесу заңдылық-
тары ескеріледі. Бір буынды сөздегі дауысты-
дауыссыз (жэне керісінш е) моделі көп буынды
сөздерде де қайталанып жатады.
Дауысты-дауыссыз тіркесінен
жасалған бір
буынды сөздер тілімізде көп емес. Оны анықтау
үшін тіліміздегі 9 дауыстыны 19 дауыссыздың
әрқайсы сы м ен айтып ш ығу жеткілікті. Оның
нәтижесін мына кестеден коруге болады.
Дауысты
а, е
-н ің дауы ссы здарм ен тіркесу
мүмкіндігі өзгелерден ж оғары әрі бірдей. А лз,
р, т
дыбыстарының дауыстылардан соң сөз аяқтап
тұру дәрежелері ұқсас.
Әсіресе
у
дыбысы аш ы қ
а, ә,
қысаң
ұ, ү
дыбыстарымен ғана тіркеседі.
2.1.2.
Дауысты-дауыссыз-дауыссыз тіркесі
Қос дауыссы зға аяқталатын (дауысты-дау-
ыссыз-дауыссыз тіркесі) создер санаулы ғана:
айт,
апт, аңқ, арс, арт, эйт, ерт, өрт, үлт, үрт, үйт (өйт),
ыңқ, ырк, ырс, ійт, ірк.
Соны ң өзіндеайттарихи
тұрғы дан
ай+ыт,
ал
үйт олай+ет
екені белгілі.
д-ты д-сы з
б
г
ғ
д
ж
3
й
к
қ
л
м
н
ң
п
р
с
т
У
ш
сөз саны
а
-
-
-
-
-
+
+
-
+
+
+
-
+
+
+
+
+
+
+
12
э
+
+
+
-
+
+
+
-
-
+
-
-
+
-
8
е
+
+
+
-
+
+
+
+
+
+
+
+
-
+
12
о
+
+
-
+
+
-
+
+
+
+
+
+
-
-
10
о
-
-
-
-
-
+
+
+
-
+
-
+
+
+
+
+
+
-
+
11
Ұ
-
+
+
-
+
-
-
+
-
+
+
+
7
V
+
+
+
-
-
-
+
-
+
+
-
+
+.
+
9
ы
-
-
-
-
-
+
-
-
+
-
+
-
+
-
+
+
+
-
-
7
-
-
-
-
-
+
+
-
-
+
+
+
-
-
-
+
-
-
+
7

ДЫБЫСТАР ТІРКЕСІ
67
Сонымен дауысты, дауысты-дауыссыз және
дауысты-дауыссыз-дауыссыз дыбыстары түрінде
бір буынды сөздерді буынның түріне қарай өрнек-
тесек, мынадай болып шығады:
А (дауысты) буыны - 4 сөз.
А Қ (дауыссыз) буыны - 83 сөз.
А Қ Қ буыны - 15 сөз.
Бұдан қазақ тілінде дауыстыдан басталатын
бір буынды 100 сөз бар, бұлар көп буынды
сөздердің бас буынында ғана кездеседі деген
ұғым туады.
2.1.3. Дауыссыз-дауысты тіркесі
Дауыссыз-дауысты тіркесінен ж асалған бір бу-
ынды сөздер қазақ тілінде көп емес. Олар:
ба, бе,
да, де, жэ, же, ма, мэ, ме, не, па, пе, та, те, ша.
Де, же
- етістік, қалғандары шылау, одағай
сөздер.
Ма, ме, ба, бе, па,
лежиналып бір сөздің,
да, де, та, те
жиналып бір сөздің түрлі вариант-
тарын құрайтынын ескерсек, ҚА (дауыссыз-да-
уысты) буынды түбірлердің өте аз екенін көреміз.
ҚА буынды түбірлер тьідің даму барысында бе-
ріде пайда болған көмекші немесе кірме (жә, ше)
сөздер.

жүктеу/скачать 38,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 91 92 93 94 95 96 97 98 ... 497