П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы
жүктеу/скачать 38,54 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis
| (
к у с ) т.б. 7. Күрделі зат есімдерді үқсас тілдік қүбы- лыстардан ерекшелейтін тағы бір белгі - түтас күйінде белгілі сөз табына (зат есім) жатады. Мысалы: айдала, жарқабақ, қолганат, кокжиек, кәконіс, ақсақал, қырықжеті (қалың), бесатар, алаяқ т.б. Б а с қ а тіл д ік қ ү б ы л ы с т ар д а (сөз тіркестері т.б.) мүндай қасиет жоқ. 8. Басқа тілдік күбылыстармен салыстыр- ғанда, күрделі зат есімдер түтас күйінде грамма- тикалық қосымшалармен түрленеді. Сөзжасамның аналитикалық тәсілімен жасалған жаңа туынды- ның (күрделі зат есім) жаңа лексикалық мағына- сымен қоса, жалпы гарамматикалық мағынасы сөзжасам үрдісінен кейін, оны қандай граммати- калық топқа, яғни қай сөз табына жататынын айқындайтын басты белгі болады. Сөйтіп, жаңа мағыналы күрделі зат есім зат есім шеңберіне, сөз табына енеді де, тарамдық (парадигмалық) жүйесінің көрсеткішін түбір сөз сияқты қабыл- дайды. 9. Қ азақ тіліндегі қосымшалардың орналасу заңдылығы, оның тарамдық жүйесінен, түбірге (күрделі зат есімге) жалғану тәртібінен де байқа- лады. Үлгі: жүрнақ жалғаулар шекара + іиы + лар + ымыз + дың бессайыс + шы + лар + ымыз + га теміржол + іиы + лар + ымыз +дан Бүның өзі күрделі зат есімдердің сыңарлары жеке-жеке қолданылмай, қүрамындағы сыңарла- рыны ң орны түрақты екенін корсетеді. Тілдік грамматикалық қүрылысына сай үйлесуі - оның түтас түлгалану ерекшелігімен байланысты. Бірак осы “түтастүлғалану” деген терминнің қасиеті то- лы қ шешілген емес. Бүндай деректер түркі тілдеріндегі түтастүл- ғалану үғымы, тек қана соңғы сыңарға қосыла- тын созтүрлендіруші көрсеткіштермен анықтала- ды деген қорытынды жасап, сонымен бірге күрделі сөзді, соның ішінде күрделі зат есімдерді де, тіл ғылымында басқа үқсас тілдік бірліктерден айы- ратын бір белгісі деп тану қажет. Сонымен, күрделі зат есімдер деп екі не одан да артық сыңарлардың тізбегінен қүралып, ма- ғына мен түлға, қызметі жағынан бөлшектенбей, түтасымен (монолитті) белгілі бір үғымның атауы ретінде жүмсалатын лексемаларды атаймыз. Күрделі зат есімдер бір үғымды, біртүтас лек- сикалық мағынаны немесе мағыналық түтастық- ты, бір монолитті үғымды білдіретін тілдің дай- т т і т тл п 1 К /Т ТТІ.Т п и ( \ п ПП1П жүктеу/скачать 38,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|