1.4.3.1.Қатаң дауыссыздар Қатаң дауыссыздың үндесім варианттарына
ортақ жасалым белгілер - дауыс қатысы, жасалу
орны және жасалу тәсілі. Ал үндесім вариант-
тарын бір-бірінен болектеп тұратын айырым
белгілер - тілдің ілгерін д і-кей ін д і, ер ін н ің
еріндік-езулік қалпы.
П дауыссыз дыбысының үндесім түрлері Ж уан езулік түрі: АПА, П ЬІШ А Қ т.б.
(16-1-сурет) Жасалымы: қос ерін озара жымдаса тоғы -
сады (1), жасалу орны на қарай ерін-ерінді; тіл
ауыз қуысында кейін шегініп жатады (8), тілдің
ж атысына қарай кейінді; дауыс желбезегі тер-
белмейді (5-4), желбезек қатысына қарай тер-
беліссіз (қатаң); ерін жазылып (езу тартып) ба-
рып (1-3) жасалады, ерін қатысына қарай езулік
дыбыс болып табылады.
Аитылымы: Қос ерін озара ны қ тоғысады,
тоғы сы м күшіне қарай ны қ тоғы сы ңқы ; ауыз
қуысы мен көмей қуысы қосылып кетеді, үстеме
жасалым орны на қарай комей қуысты дыбыс
болып табылады.
Естілімі: Қос еріннің тоғысымы күшті леп-
пен аяқталады, тоғысым бітіміне қарай күшті
лепті; дауыссыз шуыл дыбысталады, үн қатысы-
на қарай қатаң; әуез қатысына қарай жуан және
езу эуезді дауыссыз дыбыс болып табылады.
П жуан езулік түрінің айырым белгілері
Жасалым белгілері: ерін (ерін-ерінді), то-
ғысыңқы, кейінді, тербеліссіз (қатаң), езулік да-
уыссыз дыбыс.
Айтылым белгілері: ны қ тоғы сы ңқы , тұтас
қуысты дауыссыз дыбыс.
Е стілім белгілері: күш ті леп ті , қатаң
(шуыл), жуан, езу әуезді дауыссыз дыбыс.
Жалпы сипаттамасы: ерін (ерін-ерінді), то-
ғы сы ңқы , қатаң, кейінді (жуан), езулік дауыс-
сыз дыбыс.
Ж іңішке езуліктүрі: ПІЛ, Ә П ЕР т.б.
(16-2- сурет)
