ҚАЗАҚ ТІЛІНІҢ ДЫБЫСТАРЫ 51
Жасалымы: тіл ұшы мен қызыл иек өзара
жымдаса тоғы сады (2-1), жасалу орнына қарай
тіл ұшы; тіл ауыз қуысында ілгері итініп жатады
(6), тілдің ж аты сы на қарай ілгерінді; дауыс
желбезегі мол тербеледі (5-2), желбезек қатысына
қарай тербелімді; ерін жазылып (езу тартып)
барып жасалады (1-3), ерін қатысына қарай езулік
дыбыс болып табылады.
Айтылымы: тіл ұшы мен қызыл иек өзара
бос то ғы с ад ы , то ғы с ы м күш ін е қарай бос
тоғысыңқы; ауыз куысы кішірейіп, көмей қуысы
үлкейеді, үстеме жасалым орнына қарай көмей
қуысты дыбыс болып табылады.
Е стіл ім і: тіл ұш ы м ен қ ы зы л и е к т ің
тоғы сы м ы бос л еп п ен аяқталады , тоғы сы м
б ітім ін е қ а р а й бос л е п т і; д а у ы с сы з ы ңы л
дыбысталады, үн қаты сы на қарай үнді; әуез
қатысына қарай жіңішке және езу әуезді дыбыс
болып табылады.
Н 1 жіңіш ке езулік түрінің айырым белгілері
Жасалым белгілері: тіл ұшы, тоғы сы ң қы ,
ілгерінді, тербелімді (үнді), езулік дауыссы з
дыбыс.
Айтылым белгілері: бос тоғы сы ңқы , ауыз
қуысты дауыссыз дыбыс.
Естілім белгілері: бос лепті, үнді (ыңыл),
жіңіш ке, езу әуезді дауыссыз дыбыс.
Жалпы сипаттамасы: тіл ұшы, тоғы сы ңқы ,
үнді, ілгерінді (жіңішке) езулік дауыссыз дыбыс.
Жуан еріндіктүрі: НОҚТА, Н Ұ Рт.б.
(17-3- сурет) Жасалымы: тіл ұшы мен қызыл иек өзара
жымдаса тоғы сады (2-1), жасалу орны на қарай
тіл ұшы; тіл ауыз қуысында кейін шегініп жатады
(8), тілдің ж аты сы н а қарай кей ін ді; дауы с
желбезегі мол тербеледі (5-2), желбезек қатысына
қарай тербелімді; ерін доңгеленіп (сүйірленіп)
барып жасалады (1-2), ерін қаты сы на қарай
еріндік дыбыс болып табылады.
Айтылымы: тіл ұшы мен қызыл иек озара
бос то ғы с ад ы , то ғы с ы м күш ін е қарай бос
тоғы сы ңқы ; ауыз қуысы үлкейіп, көмей қуысы
кішірейеді, үстеме жасалым орнына қарай комей
қуысты дыбыс болып табылады.
Е стілім і: тіл ұш ы м ен қы зы л и е к т ің
тоғы сы м ы бос леп п ен аяқталады , тоғы сы м
б ітім ін е қ ар ай бос л е п ті; д ау ы ссы з ы ңы л
дыбысталады, үн қаты сы на қарай үнді; әуез
қатысына қарай жуан және езу әуезді дыбыс
болып табылады.
Н° жуан еріндік түрінің айырым белгілері
