Диссертациялардың негізгі ғылыми нәтижелерін жариялауға арналған басылымдар тізіліміне енгізілген Қр бғм бғсбк 30. 05. 2013 ж

31
Конституционное и административное право
Қаржасова Гүлдана Батырбайқызы, 
Қазтұтынуодағы Қарағанды Экономикалық Университетінің 
аға оқытушысы, PhD докторы 
АДАМ ҚҰҚЫҒЫ ЖӨНІНДЕГІ УӘКІЛ ИНСТИТУТЫ
Қазақстан  Республикасы  конституциясының  
1  бабына  сәйкес  Қазақстан  өзінің  демократия-
лық,  зайырлы,  құқықтық  және  әлеуметтік 
мемлекет ретінде орнықтырады; оның ең қымбат 
қазынасы-адам және адамның өмірі, құқықтары 
мен бостандықтары [1]. Адам мүдделерін қорғау 
үшін, ең алдымен, оның негізгі құқықтары мен 
бостандықтарын,  заң  мазмұндарын  көрсете 
отырып, олардың қамтамасыз етілуіне қатысты 
тиімді  әрекеттерді  қалыптастыру  қажет.  Бұл 
әрекеттер  тек  мемлекеттік  деңгейде  ғана  емес, 
сонымен  бірге  жалпы  адамзат,  халықаралық 
қауымдастық тұрғыда жүзеге асырылуы тиіс.
Дегенмен,  адам  құқықтары  саласындағы 
халықаралық  стандарттарды  тану  соңғысының 
сақталуына  кепілдік  бермейді,  неғұрлым 
жетілдірілген,  құқық  қорғау  стандарттарына 
сай  келетін  заңдар  қажет.  Адам  құқықтарын 
толыққанды  іске  асыру  арнайы  құқық  қорғау 
мекемелері  енетін  біртұтас  құқық  қорғау 
инфроқұрылымы  болған  жағдайда  ғана 
қамтамсыз етіледі. 
Уәкіл  институтының  негізгі  ерекшелігі  – 
оның алдымен, сот, прокуратура немесе өзге де 
мемлекеттік органдармен бәсекелеспейтін құқық 
қорғаудың қосымша құралы ретінде болуы. Бұл 
институттың  мәні  –  мемлекеттік  билік  органы 
бола  отыра  қоғам  мен  оның  азаматтарының 
мүдделерін  айқындаушы  ретінде  мемлекеттік 
билік  органдарының  қызметіне  бақылау 
жасайтындығында. 
Омбудсмен  институты  –  жалпыға  бірдей 
және  тікелей  дауыс  беру  арқылы  сайланатын 
парламент немесе президент сияқты  халықтан 
тікелей  емес,  қолданыстағы  мемлекеттік  билік 
субьектілерінің біреуінен өз өкілеттілігін алатын 
биліктің  туынды  субъектісі.  Омбудсменнің 
орындалуы  міндетті  ұйғарымдарды  шығаруға 
құқығы  жоқ.  Әкімшілік  органдардың  немесе 
олардың 
лауызымды 
адамдарының 
іс-
әрекеттерімен 
азаматтардың 
құқықтары 
бұзылған  жағдайда,  омбудсмен  әкімшілік 
шешімді өзгертуге не азаматқа келтірген залалды 
өтеуге  қатысты  ұсынымдарды  ғана,  сондай-ақ 
әкімшілік  тәжірибені  жетілдіруге,  ізгілік  сипат 
беруге бағытталған кең ауқымды ұсынымдарды 
енгізуге құқылы.
Қазіргі  таңда  дүниежүзінің  әр  түрлі 
елдерінде  100-ден  астам  омбудсмен  бар.  Бұл 
лауазымды тұлға әртүрлі атауларға ие: медиатор, 
провайдер,  адам  құқықтары  жөніндегі  өкіл, 
т.б.  атаулардың  көп  қырлығы,  ең  алдымен 
тарихи  түрлі  ортамен,  конститутциялық-саяси 
жүйелердің  ықпалымен  және  философиялық 
көзқарастармен  анықталады.  Сол  уақытта  бұл 
инстиут  нысандарының  әр-алуандылығымен 
сипатталғанымен, 
әрқашанда 
біртұтастық 
бағытқа ие болады.
Омбудсмен алғаш рет 1809 жылы Швецияда 
құрылды,  бірақ  ол  тек  екінші  дүниежүзілік 
соғыстан  кейін  әртүрлі  құқықтық  жүйелер 
мен  басқару  нысандарына  ие  мемлекеттермен 
заңды  тұрғыдан  мойындалады.  Бұл  барлық 
елдер  бюрократиямен  күресу  мәселелермен 
кездесетіндігімен 
түсіндіріледі. 
Сонымен 
қатар  олар  тұрақтылықты  сақтау  мақсатында 
мемлекет пен азаматтың арасындағы шиеленісті 
төмендетуге  мүдделі.  Атқарушы  билік  әрекетін 
ұйымдастыратын ауқымы ең үлкені – мемлекет. 
Мемлекеттің әкімшілік қызметтерін кеңейтумен 
омбудсмен  институтының  кеңеюі  оның  дүние-
жүзінің елдерінің көбінде конституциялық саяси 
жүйеге енумен түсіндіріледі [2, 16].   
Швецияда, 
Финляндияда 
(1919 
ж.), 
Норвегияда  (1952  ж.),  Данияда  (1953  ж.),  адам 
құқықтары  жөніндегі  уәкілді  парламенттік 
омбудсмен  деп,  Ұлыбританияда  (1967  ж.)  – 
парламенттік  комиссар,  Нидерландыда  (1983 
ж)  –  ұлттық  омбудсмен,  Грецияда  (1969  ж.) 
–  азаматтардың  қорғаушысы,  Австрияда  – 
халықтың  қорғаушысы,  Испанияда  (1978  ж.)  – 
халықтың  қорғаушысы,  Македонияда  (1991  ж.) 

№ 3 (39) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
32
– ұлттық құқық қорғаушысы, Молдавияда (1997 
ж.) – парламенттік адвокат, Польшада (1987 ж.) 
-  азамат  құқықтары  жөнінде  өкіл,  Францияда 
(1973  ж.)  –  Франция  Республикасының  делда-
лы,  Португалияда  (1976  ж.)  –  сот  төрелігі 
істері  жөнінде  уәкіл  (провайдер)  деп  атайды. 
Омбудсмон  институты  мемлекетттерге  әртүрлі 
атауларға  ие  болса  да,  бір  мағынаға  ие  – 
мемлекеттегі  лауазымды  тұлғалар  тарапынан 
билік  пен  қиянат  ету  мен  немқұрайлық 
әрекеттерден адам құқытарын қорғау.
Адамға 
деген, 
тұлғаның 
ар-ождан 
мәселесіне  қызығушылық  қазіргі  қоғамдағы 
демократизмнің 
негізгі 
көріністерінің 
біріне  айналды.  Қазақстан,  дүниежүзінің 
қауымдастықтың  толық  құқылы  мүшесі 
болып,  өзінің  Конституциясында  адамдарды 
мемлекеттің  жоғарғы  әлеуметтік  құндылығы 
деп  жариялады,  сонымен  қатар  адамның 
табиғи  құқық  теориясын  таныды.  Қазақстан 
Республикасы  кеңес  кезінде  маңызды  болған 
тұлға мүддесіне қатысты мемлекет мүдделерінің 
артықшылығынан бас тартты. Мемлекет барлық 
тиым  салынбаған    құралдармен  құқықтар  мен 
бостандықтардың  және  билікті  шектеудің 
сыртқы  механизмін  шынайы  жүзеге  асыруын 
кепіл  етуі  қажет.  Осыған  сәйкес  мемлекетпен 
мемлекеттік  қызметкерлер  тарапынан  билікпен 
қиянат  етуге  қарсы  жаңа  құқық  механизмдерін 
құру,  болғандарды  жетілдіру  жүзеге  асырылып 
жатыр,  сондықтан  да  Қазақстан  Республикасы 
үшін  дүниежүзіндегі  елдердің  көбінде,  ал  XX 
ғасырдың 90 жылдардың ортасынан бастап, ТМД 
мен  Балтия  елдерінің  (Азербайджан,  Грузия, 
Молдава,  Латвия,  Ресей,  Украина,  Өзбекстан, 
Қырғыстан)  құқықтық  жүйелерінің  жетістігі 
болған  омбудсмон  институтын  ұсына  бастады. 
Мемлекеттердің  омбудсмен  үлгісіне  байқау 
салуы азамат құқықтарын мемлекеттік органдар 
тарапынан  туындайтын  бұзушылықтардан 
қорғанысты күшейту ниетімен түсіндіріледі.
Қазақстан  Республикасында  Адам  құқық-
тары  жөніндегі  уәкіл  институтының  пайда 
болуына  қоғам  мен  мемлекеттің  дамуы, 
оны  демократияландыру  және  елде  құқық 
қорғау  жүйесін  қалыптастыру  себеп  болды. 
Жаңа  мемлекеттік  орган  құрудың  алдында 
осы  институтты  кеңінен  түсіндіру,  Уәкіл 
институтының 
мемлекеттік 
басқаруды 
жетілдіруге әсерін талдау мен жобалау бойынша 
көп жоспарлы жұмыстар атқарылды [3, 22].   
2002  жылғы  19  қыркүйекте  Қазақстан 
Республикасы 
Президентінің 
«Қазақстан 
Республикасында  Адам  құқытары  жөніндегі 
уәкіл  қызметін  белгілеу  туралы»  Жарлығын 
қабылдау  арқылы  Қазақстан  Республикасында 
Адам  құқықтары  жөніндегі  уәкіл  институты 
құрылды [4]. 
Біздің  елімізде  адам  құқықтары  жөніндегі 
уәкіл  қызметі  белгіленіп,  оның  жұмысқа 
кіріскеніне  бірнеше  жыл  болды.  Бірақ 
бұған  қарамастан,  біздің  елімізде  ол  туралы 
түсініктері  тым  шектеулі.  Шынын  айту 
керек,  Қазақстандықтар  үшін  Омбудсмен  – 
Адам  құқықтары  жөніндегі  уәкіл  сөзі  әзірге 
түсініксіздеу естіледі. Біздің отандастарымыз әлі 
де  болса  Омбудсменнің  немен  шұғылданатыны 
туралы  жеткілікті  біле  бермейді.  Омбудсмен 
сөзі  тұнғыш  рет  осыдан  150  жылдай  уақыт 
бұрын  Еуропада,  оның  ішінде  Швейцариямен 
Финляндияда  пайда  болған.  Алғашында  ол 
мемлекеттік  басқару  стандарттарын  жетілдіру 
мақсатын көздегендіктен мемлекетік басқарудан 
қосымша  механизмі  қызметін  атқарған.  Тек 
кейін келе ғана ол адам құқықтарын қорғау құрал 
ретінде пайдаланыла бастайды [4].   
Адам  құқықтары  жөніндегі  уәкіл  дегеніміз 
–  Қазақстан  Республикасының  заңнамаларына 
сәйкес адам құқықтарының сақталуына бақылау 
жасап,  мемлекеттік  органдар  мен  лауазым 
иелерінің  адам  құқықтарының  бұрмалауына 
соқтырған  іс  әрекеттеріне  қатысты  арыз  – 
шағымдарды  қарайтын,  сол  сияқты,  адам 
құқықтары саласындағы ұлттық заңнамалардың 
халық  аралық  стандарттарымен  қатаң  үлесе 
отырып  дамуына  ықпал  жасайтын  тәуелсіз 
қызмет атқаратың орган.
Омбудсмен  бүкіл  дүние  жүзінде  кеңес 
беру  құзыры  арқылы  жұмыс  жүргізеді. 
Қазақстандағы  омбудсменге  де  келіп  түскен 
мағлұматтарға 
байланысты 
мемлекеттік 
органдарға азаматтардың бұзылған құқықтарын 
қалпына келтіру үшін не істеу керектігі жөнінде 
кеңес  береді.  Себебі  омбудсмен  мемлекетпен 
жеке  адамдардың  арасындағы  құқықты  қарым-
қатнастарды бақылаушы болып табылады. Осы 
тұрғыда  келгенде,  омбудсмен  мемлекет  пен 
жеке  адамдардың  арасындағы  делдал  қызметін 
атқарады.  Бұл  бүкіл  дүние  жүзіне  дерлік 
қалыптасқан дәстүр [5].   
Өз  қызметінде  Уәкіл  бес  негізгі  басым-
дықтарға айрықша назар аударады. Олар: балалар 
мен  әйелдердің,  аз  ұлттарың,  сотталғандар 
мен  қамауда  отырғандардың  және  халықтың 
әлеуметтік осал топтарының құқықтарын қорғау. 
Бұл  жұмыста  үкіметтік  емес  ұйымдармен, 
бұқаралық  ақпарат  құралдармен  және  халық-
аралық ұйымдармен қызметтестікке үлкен көңіл 

33
Конституционное и административное право
бөледі.
Осы орайда біздің еліміздің адам құқықтары 
саласындағы  бірқатар  маңызды  келісімдер 
бекіткенін  атап  көрсету  қажет.  Олардың 
қатарында  бала  құқықтары  туралы,  Ұлттық 
кемсітушіліктың  барлық  түріне  жою  туралы, 
Әйелдерге  қатысты  кемсітушіліктердің  барлық 
түрін жою туралы және басқа да конвенциялар 
бар.
Құқық қорғау институты ретінде омбудсменнің 
қызметі  де  осы  міндеттердің  жүзеге  асыруына 
ықпал жасау бағытында жүретін болады [6, 20].   
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1.  Қазақстан  Республикасы  Конституциясына  түсініктеме.  А.,1998.  (1995  жылғы  30  тамызда 
қабылданған. (соңғы өзгерістер 2011ж 2 ақпан ҚР заңымен енгізілді).
2.  Хаманова  Н.Ю.  Место  и  роль  института  омбудемена  в  системе  правового  контроля  \\ 
Правоведение.1999.
3. Башимов М.С. Институт омбудсмена как инструмент защиты прав и свобод человека // Вестник 
КазНУ. Серия международные отношения и международное право. – 2006 г. - №2., с. 105.
4.  Қазақстан  Республикасының  «Адам  құқықтары  жөніндегі  уәкіл  туралы»  Ереже.  Алматы, 
19.09.2002 ж.
5.  Қазақстан  Республикасындағы  Адам  құқықтары  жөніндегі  Уәкілдің  2008  жылғы  қызметі 
туралы есеп \ Алматы, ЖШС «LEM баспаханасы», 2008.
6.  Жангалиева  Г.  Конституционный  статус  парламентского  уполномоченного  (становление  и 
перспективы развития в Республике Казахстан) // Фемида. – № 1. – 2008 г. – с. 107.
Мақалада автор Омбудсмен институтын адам құқықтарын қорғаудың жаңа құралы ретінде 
қарастырады. 
Түйін  сөздер:  адам  құқықтары,  адам  бостандықтары,  адам  құқықтары  жөніндегі  уәкіл, 
омбудсмен, омбудсмен институты.
В статье автор рассматривает институт омбудсмена как новый инструмент защиты прав 
человека.
Ключевые  слова:  права  человека,  свободы  человека,  уполномоченный  по  правам  человека, 
омбудсмен, институт омбудсмена.
The author considers the institution of the ombudsman as a new tool to protect human rights.
Keywords:  human  rights,  freedoms,  human  rights  ombudsman,  the  Ombudsman,  the  Ombudsman 
institute.
Гүлдана Батырбайқызы Қаржасова, 
Қазтұтынуодағы Қарағанды Экономикалық Университетінің аға оқытушысы, PhD докторы 
Адам құқығы жөніндегі уәкіл институты
Каржасова Гульдана Батырбаевна, 
старший преподаватель Карагандинского экономического университета Казпотребсоюза, 
доктор PhD
Институт уполномоченного по правам человека
Қarzhasova Gүldana Batyrbaevna, 
Dr. PhD, Senior Lecturer of Karaganda Economic University Kazpotrebsoyuz
Institute of Human Rights Ombudsman
● ● ● ● ●

№ 3 (39) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
34
Назаркулова Лаззат Талгатовна,
доцент Западно-казахстанского государственного университета
им. М. Утемисова, кандидат юридических наук, 
старший научный сотрудник ТОО «Консалтинговая группа «Болашак»
ПРАВОТВОРЧЕСКАЯ ТЕХНОЛОГИЯ КАК ВАЖНЕЙШЕЕ УСЛОВИЕ 
ПОВЫШЕНИЯ КАЧЕСТВА НОРМАТИВНЫХ ПРАВОВЫХ АКТОВ: 
ПОСТАНОВКА ПРОБЛЕМЫ
В  общей  теории  права  проблемы  право-
творчества, 
как 
правило, 
традиционно 
исследуются  и  раскрываются  через  такие 
понятия, как принципы, стадии правотворчества, 
юридическая техника. Вместе с тем относительно 
недавно отдельные ученые стали обосновывать 
понятие  правотворческой  (и  законодательной) 
технологии.  Более  того,  отдельные  авторы 
используют 
термин 
правотворческое 
производство [1]. 
Отметим,  что  есть  и  противоположное 
мнение,  и  не  все  авторы  разделяют  мнение  о 
необходимости  введения  в  научный  оборот 
понятия  «правотворческая  технология».  При 
этом  основным  аргументом  является  мнение  о 
том,  что  нет  востребованности,  необходимости 
введения  данного  понятия  наряду  с  понятием 
юридической  техники:  «понятие  «юридическая 
техника» является устойчивым и традиционным 
для правоведения. Попытка его замены приведет 
к еще большей путанице понятий и терминов» 
[2, С. 9]. 
Вместе с тем, не секрет, что на сегодняшний 
день  существует  множество  проблем  в  сфере 
качества  правовых  актов,  прежде  всего,  в 
развивающихся  странах,  странах  с  переходной 
экономикой.  Многие  трудности  в  различных 
сферах жизни общества имеют одной из своих 
причин  именно  в  качестве  правовых  актов. 
Н-р,  проблема  коррупции  во  многом  связана 
с  недостатками  действующего  права,  когда  в 
последнем  создаются  «лазейки»,  условия  для 
коррупции,  т.н.  коррупциогенные  факторы 
(к  пример,  отсутствие  или  ненадлежащее 
регулирование  административных  процедур, 
пробелы  в  правовом  регулировании,  установ-
ление  неопределенных,  трудновыполнимых 
и  обременительных  требований  к  лицу, 
ненадлежащее  обеспечение  аутентичности 
текстов  на  государственном  и  официальном 
языках,  юридико-лингвистическая  неопре-
деленность и др.). 
Разработка  данных  проблем  действующего 
права,  как  правило,  происходит  с  точки  зрения 
совершенствования 
юридической 
техники 
разработки  правовых  актов.  Однако  изучение 
практики  правотворчества  показало,  что  корни 
проблем  действующего  права  лежат  гораздо 
глубже.  
Рассмотрим  это  на  примере  одной  из 
форм  правотворчества  РК  –  заключения 
международных договоров. Несмотря на довольно 
упрощенное  законодательное  определение 
понятия  заключения  международного  договора 
как  выражения  согласия  Республики  Казахстан 
на  обязательность  для  нее  международного 
договора  (статья  1  Закона  РК  «О  международ-
ных  договорах»)  понятно,  что  заключение 
международного  договора  –  один  из  самых 
ответственных,  трудоемких  и  длительных 
процессов,  включающий  в  себя  целый  ряд 
действий,  операций,  средств  и  др.,  начиная 
от  договорной  инициативы  и  заканчивая 
вступлением  договора  в  силу  и  последующим 
мониторингом. Следовательно, под заключением 
договора  следует  понимать  все  действия  иные 
различные  операции,  субъектов  и  участников 
правотворческого процесса, начиная от ведения 
переговоров,  согласования  точек  зрения 
участников переговорного процесса, признания 
и закрепления договорных обязательств сторон 
и заканчивая вступлением договора в силу. 
На  сегодня  в  сфере  заключения  между-
народных 
договоров 
существует 
ряд 

35
Конституционное и административное право
актуальных  проблем,  которые  существенно 
сказываются  на  их  эффективности,  а  значит 
и  эффективности  международно-правовой 
политики  Казахстана  в  целом.  Актуальными 
сегодня  остаются  следующие  проблемы 
заключения  международных  договоров:  это 
непроработанность  механизма  реализации 
международного  договора;  непроработанность 
механизма  взаимодействия  законодательной  и 
исполнительной  ветвей  власти  при  заключе-
нии  международных  договоров,  подлежащих 
ратификации  (как  известно,  за  подготовку 
текста,  проведение  переговоров  и  подписание 
договора 
ответственна 
исполнительная 
власть,  а  за  ратификацию  –  законодательная. 
Однако  в  ходе  заключения  международного 
договора  практически  отсутствует  механизм 
взаимодействия,  учета  мнений  и  пожеланий 
депутатов Парламента еще на стадии подготов-
ки,  подписания  международного  договора,  что 
в  последующем  может  привести  к  тому,  что 
подписанный  международный  договор  так  и 
не  вступит  в  силу  или  его  вступление  в  силу 
затянется  в  связи  с  несогласием  Парламента  с 
его отдельными положениями или договором в 
целом); одной из актуальных проблем заключе-
ния международных договоров является отсутст-
вие  плановости  в  заключении  международных 
договоров,  что  существенно  сказывается 
на 
обоснованности 
и 
своевременности 
заключения  тех  или  иных  международных 
договоров,  и  эффективности  международно-
правовой  политики  Казахстана;  недостаточная 
эффективности  института  научной  правовой 
экспертизы проектов международных правовых 
договоров  (в  частности,  рекомендательный 
характер  результатов  научной  правовой 
экспертизы  международных  договоров,  что 
существенно снижает коэффициент её полезного 
действия); 
отсутствие 
законодательного 
регулирования  проведения  научного  правового 
мониторинга  международно-правовой  базы 
Казахстана.  Эти  и  ряд  других  актуальных 
проблем  в  сфере  заключения  международных 
договоров  показывает,  что  основная  проблема 
–  это  недостаточная  эффективность  самого 
процесса  заключения  международных  дого-
воров, что крайне негативно сказывается на их 
качестве,  а  соответственно,  в  последующем 
и  на  эффективности  международно-правовой 
политики РК. 
Аналогичные проблемы можно выявить и при 
принятии национальных законодательных актов 
Республики  Казахстан  (законов  и  подзаконных 
актов). Возможно отдельные проблемы качества 
правовых  актов  будут  решены  с  принятием 
закона РК «О правовых актах» [3]. 
Указанные и иные проблемы свидетельствуют, 
что  важное  значение  в  обеспечении  качества 
правовых  актов  отводится  самому  процессу 
правотворчества. 
Понятие 
«юридическая 
техника» не позволяет изучать данные проблемы 
в  комплексе,  является  узким  и  не  охватывает 
всего  спектра  действий,  различных  операций 
субъектов и иных участников правотворческого 
процесса.  Рассмотрим,  насколько  применимо 
понятие  юридической  технологии  для  более 
глубокого  анализа  проблем  совершенствования 
качества правовых актов. 
Для  этого  обратимся  к  анализу  понятия 
юридической  технологии.  Так  как  данное 
понятие родилось из общего понятия технологии, 
и,  следовательно,  ему  также  присущи  все 
признаки,  характерные  для  последнего,  начнем 
рассмотрение понятия юридической технологии 
с изучения понятия технологии в целом. 
Как  известно  понятие  технология  вначале 
появилось  в  производственно-технической 
сфере. В конце XVIII в. в общем массиве знаний 
о  технике  стали  различать  традиционный 
описательный раздел и новый, нарождающийся, 
который  получил  название  «технология». 
Основателем  технологии  как  отдельной 
дисциплины  считается  Иоганн  Бекман  (1739-
1811): «Обзор изобретений, их развития и успехов 
в  искусствах  и  ремёслах  может  называться 
историей  технических  искусств;  технология, 
которая  объясняет  в  целом,  методически  и 
определенно все виды труда с их последствиями 
и  причинами,  являет  собой  гораздо  большее» 
[4].  Позже  данное  понятие  постепенно  стало 
внедряться  и  в  гуманитарные  сферы.  Сегодня 
уже 
активно 
развиваются 
социальные, 
политические, избирательные, информационные, 
экономические,  лингвистические,  педагоги-
ческие,  психологические  технологии.  Что 
касается  технологии  как  явления,  то  ее 
началом  стоит  считать  первый  опыт  человека 
по  улучшению  свойств  первых  инструментов, 
будь  то  палка-копалка  или  кремневый  нож.  Со 
временем технологии претерпели значительные 
изменения,  и  если  когда-то  технология 
подразумевала  под  собой  простой  навык,  то  в 
настоящее  время  технология  —  это  сложный 
комплекс  знаний  ноу-хау,  полученных  порою 
с  помощью  дорогостоящих  исследований.  (В 
разговорной  речи  термин  технология  часто 
заменяют англоязычным словосочетанием know 

№ 3 (39) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  

жүктеу/скачать 1,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: