Диссертациялардың негізгі ғылыми нәтижелерін жариялауға арналған басылымдар тізіліміне енгізілген Қр бғм бғсбк 30. 05. 2013 ж

№ 3 (39) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
26
нетрудоспособный и недееспособный ребенок».
В  данном  Протоколе  нет  нормы  и  статьи, 
которая  говорила  бы  о  применимом  праве  в 
отношении содержания нетрудоспособных детей 
в  период  учебы  в  высшем  учебном  заведении 
или  инвалидов  с  детства,  или  получивших 
инвалидность 
по 
состоянию 
здоровья. 
Предлагаем  эту  норму  в  порядке  дополнения 
включить в статью 8 Протокола и в свете данного 
предложения конкретизировать пункт 3 статьи 8 
Протокола.
Отсутствует  отдельная  статья  в  Про-
токоле,  которая  была  бы  посвящена  мало-
употребительным,  понимаемым  сторонами 
не  одинаково  терминам  и  их  определениям. 
Протокол  состоит  из  трех  десятков  статей,  в 
которых  немало  терминов,  нуждающихся  в 
определениях.  В  разных  государствах,  которые 
являются участниками данной Конвенции, могут 
быть свои представления об основных понятиях, 
связанных  с  алиментными  обязательствами. 
Поэтому  мы  предлагаем  привести  по  возмож-
ности  побольше  терминов  с  определениями  с 
тем, чтобы государства-участники единообразно 
понимали приводимые термины с определения-
ми, а через них весь Протокол в целом. В этой          
связи  мы  предлагаем  разработать  отдельную 
статью  с  терминами,  с  определениями  ниже-
следующих  терминов,  которые  встречаются 
в  тексте  данного  Протокола:  алименты; 
алиментные  обязательства;  применимое  право; 
содержание  семьи;  семейные  отношения;  inter 
alia;  закон  суда,  отношения  родитель-ребенок; 
гражданство  стороны;  особое  производство; 
индексация;  коллизионные  нормы;  публичный 
порядок  суда;  территориальная  единица; 
декларация;  неунифицированные  правовые 
системы;  региональная  организация  эконо-
мической интеграции; собрания правовых норм. 
В  тексте  Протокола  нет  ни  одной  статьи, 
которая  говорила  бы  о  компетентных  органах 
договаривающихся  сторон,  об  организационно-
правовом  механизме  реализации  данного 
Протокола  и  соответствующих  конвенций. 
Мы  считаем,  что  нужна  отдельная  статья 
в  Протоколе,  которая  содержала  в  себе 
наименования  компетентных  органов  сторон 
Протокола,  а  также  организационно-правовой 
механизм  осуществления  анализируемого  нами 
Протокола.
Статья  9  Протокола  заменяет  одно  понятие 
другим  и  это  видно  в  самом  заглавии  этой 
статьи:  «Постоянное  место  жительства» 
вместо  «гражданства».  Государство,  которое 
имеет  понятие  «постоянное  место  жительства» 
как  соединяющий  фактор  в  семейных  делах, 
может  сообщить  Постоянному  бюро  Гаагской 
конференции  по  международному  частному 
праву, что для дел, которые возникают перед их 
органами, слово «гражданство» в статьях 4 и 6 
заменено  «постоянным  местом  жительства», 
как  определено  в  том  государстве».  Текст 
статьи  9  Протокола  получился  несколько 
сложным.  Мы  полагаем,  что  название  данной 
статьи должно быть сформулировано несколько 
иначе:  «Постоянное  место  жительства» 
приравнивается  к  «гражданству».  В  этой 
связи  мы  считаем  целесообразным  статью  9 
Протокола  сформулировать  в  следующем  виде: 
«Государства-участники  Протокола  признают, 
что  понятия  «постоянное  место  жительства»  и 
«гражданство»  применительно  к  статьям  дан-
ного Протокола приравниваются друг к другу».
В  статье  18  Протокола  заложены  следую-  
щие положения: «Настоящий Протокол заменяет 
между  Договаривающимися  государствами 
Гаагскую  конвенцию  о  праве,  применимом  к 
алиментным обязательствам, от 2 октября 1973 
года и Гаагскую конвенцию о праве, применимом 
к  алиментным  обязательствам  в  отношении 
детей,  от  24  октября  1956  года».  Нам  понятно, 
почему в статье 18 записано, что анализируемый 
Протокол заменяет Гаагскую конвенцию о праве, 
применимом к алиментным обязательствам от 2 
октября 1973 года, поскольку название данного 
Протокола  и  приведенной  Гаагской  конвенции 
абсолютно идентичны. Но тогда нам непонятно, 
почему  в  преамбуле  Протокола  говорится  о 
желании  государств-подписантов  Протокола 
«усовершенствовать 
Гаагскую 
конвенцию 
от  2  октября  1973  года  о  праве,  применимом 
к  алиментным  обязательствам».  Как  нам 
кажется, статья 18 более адекватно формулирует 
ситуацию по отношению к Гаагской конвенции 
от  2  октября  1973  года  о  праве,  применимом  к 
алиментным обязательствам – о необходимости 
замены  его  настоящим  Протоколом.  При  таком 
подходе  абзац  3  преамбулы  Протокола  можно 
исключить. 
Европейское семейное право содержательно и 
интересно. Думается, есть смысл изучить более 
основательно  не  только  проанализированные 
выше  положения,  но  и  те  положения  данного 
права, которые регулируют семейные отношения, 
связанные  с  движимым  и  недвижимым 
имуществом, с банковскими счетами, солидными 
сбережениями и накоплениями. 

27
Список литературы
1. The Values of the European Union Legal Order. – In: European Journal of Law Reform. – Basel 
University. – 2014. – Issue 1.
2.  Соглашение  нового  поколения  (о  переговорах  по  новому  Соглашению  о  расширенном 
партнерстве и сотрудничестве между Казахстаном и Европейским союзом). – В газете: Казахстанская 
правда. – Астана (Казахстан). – 2014. – 16 сентября.
3. Кодекс Республики Казахстан о браке (супружестве) и семье от 26 декабря 2011 года. - http://
adilet.zan.kz/rus/search/docs/fulltext.
4. D. Martiny. Aspects de droit international privé du régime matrimonial optionnel franco-allemand 
(1). – In: Revue critique de droit international privé. - 2013-4. - Pp. 843-859.
5. V. Lipp. Grundlagen des nachehelichen Unterhalts in europäischer Perspektive. - In: Familie-Recht-
Ethik: Festschrift für Gerd Brudermüller zum 65. – München. - 2014. - Pp. 441 – 450.
6. Шимырбаева Г.Семейная сага в национальном интерьере. - В газете: Казахстанская правда. – 
Астана (Казахстан). – 2015. – 6 февраля. – Стр.31.
Бұл  мақалада  автор  отбасы  құқықтарының  кейбір  мәселелерін  еуропалық  конвенциялар 
арқылы  талдай  отырып,  осы  конвенциялардағы  нормалар  мазмұнын  жетілдіру  мақсатында  өз 
ұсыныстарын тұжырымдайды, еуропалық отбасы құқығы мен қазақстандық отбасы құқығының 
ұқсас нормаларына салыстырмалы талдау жүргізеді.
Түйін  сөздер:  отбасы,  асырап  алу,  алименттік  міндеттемелер,  сот  заңы,  бала,  конвенция, 
кодекс, заң.
В этой статье автор анализирует тексты ряда европейских конвенций по некоторым вопросам 
семейного права, формулирует свои предложения по усовершенствованию содержания норм этих 
конвенций,  проводит  сравнительный  анализ  норм  европейского  семейного  права  и  аналогичных 
норм казахстанского семейного права. 
Ключевые  слова:  семья,  усыновление,  алиментные  обязательства,  закон  суда,  ребенок, 
конвенция, кодекс, закон.
In this article the author analyzes the texts of a number of European conventions on certain matters 
of family law, formulates his proposals to improve the content of the rules of the conventions, conducts a 
comparative analysis of the norms of the European family law and related standards of the Kazakh family 
law.
Keywords: family, adoption, alimony obligations, the law of the court, the child, convention, code, law. 
Марат Алдоңғарұлы Сәрсембаев, 
ҚР  Заңнама  институты  халықаралық  заңнама  және  салыстырмалы  құқықтану  бөлімінің  бас 
ғылыми қызметкері, з.ғ.д., профессор
Отбасылық құқық сұрақтары бойынша Еуропалық конвенциялар: Қазақстаннан көзқарас
Сарсембаев Марат Алдангорович, 
главный  научный  сотрудник  отдела  международного  законодательства  и  сравнительного 
правоведения Института законодательства РК, д.ю.н., профессор 
Европейские конвенции по вопросам семейного права: взгляд из Казахстана
Sarsembayev Marat Aldangorovich, 
сhief research fellow of Department of the international legislation and comparative law of the Institute 
of legislation of the Republic of Kazakhstan, d.j.s., professor 
European Conventions on family law issues: a view from Kazakhstan
● ● ● ● ●

№ 3 (39) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  
28
НАРЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙДАҒЫ ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТТІҢ 
ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒЫТТАРЫ
Қосжанов Айтқұл Сағатұлы,
Қазтұтынуодағы Қарағанды Экономикалық Университетінің 
профессоры, заң ғылымдарының кандидаты
Қазақстан 
Республикасында 
құқықтық 
мемлекет 
құрылысын 
нығайтуда 
оның 
демократиялық  жолдары  іздестіріп,  жетілдіру 
үстінде.  Бұл  ізденісті  дамыту  қисыны  эконо-
миқалық  мәселелерді  шешуге  бағдарланған 
нарықтық экономикасы бар азаматтық әлеумет-
тік  қоғам  құруға  жол  береді.  Демократиялық 
мемлекеттің  белгілерінің  бірі  –  жеке  адам,  ол 
оның мінез-құлқы, біріншеден, өзінің дербестігі 
мен  жауапкершілігін  және  экономикасын 
дамыту,  екінші  жағынан  –  ынтымақтастық 
кисыны,  жеке  басының  мүддесін  басқалардың 
жеке  мүддесімен,  сондай-ақ,  тұтас  алғанда 
күллі  қоғамның  мүддесімен  сәйкестендіре  білу 
арқылы көрінеді. 
Еліміздегі  мемлекеттік,  саяси-әлеуметтік, 
экономиқалық  және  мәдени  мақсаттардың 
түбірінен  жаңару  процесі  оны  жүзеге  асыруға 
негіз  болатын  құқықтық  жүйені  тудыруда. 
Орнықты мемлекттік, әлеуметтік-экономиқалық 
дамуды  қамтамасыз  ететін  бірқатар  аса 
маңызды  заннамалық  актілер  қабылданды. 
Ауқымды норма түзушілік және құқық қолдану 
практикасы  жетілуде.  Осыдан  барып,  норма 
түзушілік  қызметке  жұртшылықты,  үкіметтік 
емес  ұйымдардың  жеке  кәсіпкерлердің  мүдде-
лерін  білдіретін  бірлестіктердің  өкілдерін 
кеңінен және тұрақты негізге тарту, заннамалық 
құжаттармен жұмыс мәдениетін көтеру қажеттігі 
айқындалып отыр [1].
Мемлекетіміздің  Конституциясында  бекі-
тілген  Республика  экономиқалық  қызметінің 
түбегейлі  қағидаларын  сақтау  мен  іске  асыру 
елдің орнықты құқықтық мемлекетті, әлеуметтік-
экономиқалық  және  саяси  –  құқықтық  дамуын 
қамтамасыз ету мүмкіндігіне жол ашады. Ұлттық 
құқық  пен  құқық  қолдануын  экономикада 
дамыту мемлекеттік құқық қорғау, оның ішінде 
құқық  қорғау  органдарының  қызметкерлеріне 
тек заңдық қана емес, адамгершілік – моральдық 
қасиеттерді  де  жетілдіруді  нұсқап  отыр. 
Олар  өз  функциялары  мен  жауапкершілігін 
сәйкестендіру  процесінде  кәсіптік  құқықтық 
мәдиниетті  қалыптастырады.  Дегенмен,  қоғам 
мәдениеттінің экономиқалық элементі құқықтық 
мәдениет туралы елімізде құқықтық зерттеулер 
жеткіліксіз  деуге  негіз  бар.  Бұл:  экономиқалық 
дамытудың бағыттары :
1)  кейбір  ішінара  жарияланған  мақалалар 
құқықтық  мәдениеттің  экономиқалық  танымын 
толық қамта алмайда;
2)  халықаралық,  республикалық  деңгейде 
ұйымдасқан  ғылыми-практиқалық  конферен-
циялар  құқықтық  тәртіп,  идеологиялық  тәрбие 
тақырыптарын қамтығанымен құқықтық мемле-
кеттің  экономиқалық  мәселесіне  тиянақты 
жинақталған талдауларды біріктіре алмайды;
3)  заң  мамандары  мен  ғалымдардың  зерт-
теу  жұмыстары  құқықтық  мазмұны,  сипатты, 
мәнді  қамтығанымен,  құқықтық  мәдениеттің 
адамгершілік  және  экономиқалық  –  этиқалық 
құбылыс  ретінде  әлеуметтік-экономиқалық 
таным негізінде көп қарастырылмаған;
4)  құқық  қорғау  органдарының  әрбір 
саласының  қызметкерлерінің  ерекшеліктеріне 
тән  ар-намыс  қасиеттерінің  қалыптасуы  мен 
олардың  жұмыс  саласында  көрінуі  елімізде 
нақтылы 
әлеуметтік-экономиқалық 
талдау 
өрісінде  жеткіліксіз.  Құқықтық  мәдениет  тұтас 
және жеке қарастырылған емес [2, 269 б.].
Ғылым және білім беру қызметінің құрамдас 
бөлігі,  өз  кезегінде,  құқықтық  білім  беру 
экономиқалық  насихат,  яғни  экономиқалық 
мәселелері  болып  табылады.  Осыған  орай, 
азаматтардың  құқықтық  санасын,  оның 
ішінде  мемлекеттік  қызметкелер  арасында 
заңгерлік  сауаттылықты  арттыру  жөніндегі 
жұмысты  жалғастыру  көзделеген.  Халық 

29
Конституционное и административное право
арасында  интернет-ресурстарды  қоса  отырып, 
бұқаралық 
ақпарат 
құралдары 
арқылы 
құқықтық  насиқаттың  сапасын  арттыру  мен 
көлемін  кеңейту,  заннаманы  және  құқықтық 
қолданудың өзекті проблемалары бойынша, атап 
айтқанда,азаматтардың  күнделікті  өмірінде  жиі 
қолданылатын  экономика  салаларында  ғылыми 
зерттеулерді  жандандыру  қажеттігі  ерекше 
міндеттелген.
Ұйымдастырушылық-экономиқалық 
си-
паттағы  іс-шаралармен  тығыз  байланысты 
мәселелердің  бірі  –  заңгерлік  білім  мәселесі. 
Онда  қоғамға  және  мемлекетке  адамның  және 
азаматтың  құқықтыры  мен  бостандықтарын, 
қоғам  мен  мемлекеттің  мүдделерін  қоғамға 
бағдар  ұстанған  және  патриоттық  бағыттағы 
жаңа  сипаттағы  заңгерлік  кадрлар  керектігі 
белгіленген.  Нақ  осындай  заңгерлік  білім 
жүйесінің негізі болуы тиісті алға тартылған.
Көрсетілгендерден  өзге  тақырыптың  маңыз-
дылығы  мен  қажеттілігіне  мына  бір  мәселені 
де  қосуға  болады.  Методологиялық  база 
ретінде  заңтану  және  мәдениет  ауқымындағы 
зерттеу  жұмыстарының  басым  көпшілігінде  өз 
дәуірінің  талаптарына  байланысты  партиялық, 
таптық  ұстанымдар  мен  көзқарастар,  пікірлер 
мен  кепілдемелер  басым.  Сондықтан  тап 
қазіргі  әлеуметтігі  жарамдылығы  толық  болып 
саналмайды [3, 195-199 б.] 
Құқықтық  мәдениеттің  экономиқалық  және 
экономиқалық  -  әлеуметтік  тұрғыдан  –  қазіргі 
қоғам  ауқымының  қажеттілігі.  Еліміздегі 
құқықтық  мәдениеттің  зерттелуі  төмендегідей 
ғылыми нәтижелерге бағыт сілтейді:
- мәдениетті құбылыс ретінде зерттеудің мето-
дологиялық  және  идеялық  негіздері  сараланып 
казіргі  әлеуметтегі  қағидаларды  анықтау.  Сол 
арқылы мәдениеттің әлеуметтік – философиялық 
нысандары  дүниетанымдық,  идеялық  және 
тәрбиелік,  сана  мен  саяси  бағдар,  әлеуметтік 
проблемалары тұрғысынан талқылауы тиіс;
-  заманауи  құбылыстар  мен  үрдістер 
мәдениетті тану мен зерттеудің өзекті негіздері 
нұсқаған  мазмұндағы  бағыттар  тұтастық 
категориясы,  мәдениеттің  жүйесі  болашақ 
болымысы  мен  оның  танымдық  құрылымы 
нәтежесінде  еліміздегі  құқықтық  мәдениетті 
зерттеу өрісіндегі ұстанымдарды топтастыру;
-  жалпыдан  жекеге  ұмтылу  арқылы  суб-
мәдениеттің  әлеуметтік  болымысының  негізгі 
қағидалары, қазіргі кезеңдердегі субмәдениеттік 
мінез-құлық пен әлеуметтік – құқықтық белгілері 
ерекше  құбылыс  ретінде  көрсетіліп,  қайта 
жаңғырту  көзқарастары  арқылы  тұжырымдар 
жасау;
- құқықтық мәдениет – философиялық таным 
өрісінде бағалаушы категория, ойлаудың жеңісі, 
құқық әлеміндегі белгілі көзқарас. Оның басты 
объектісі  –  адамның  өзі  екендігі  талқыланып, 
оның  ішікі  құрылымын  талдауға  мүмкіндік 
беретін философиялық категориялардың қажетті 
белгілерін анықтау; 
- қоғамдық сана, құқықтық сана мен құқықтық 
мәдениет,  құқықтық  саясат  және  олардың 
өзара  байланысы  мен  ықпалы,  өлшемдері  мен 
факторлары, құқықтық мәдениеттің құрылымы 
әлеуметтік  философиялық  ағымда  талдану 
нәтежесінде құқықтық сананың мәнді белгілері 
анықталып,  құқықтық  мәдениет  ұғымын 
философиялық тұрғыдан кеңейту;
- жалпы құқықтық мәдениет оның санатын-
дағы  іші  істер  органдары  қызметкерлеріне 
тән  құқықтық  мәдениеттің  қалыптасуының 
мемлекеттік-құқықтық негіздері,ерекше қасиет-
терінің  табиғатына  ықпалды  факторларын 
анықтау,  оларға  қатысты  адамгершілік  және 
моральды-этиқалық  бейнелерінің  қалыптасу 
себебтері,  талаптар  мен  міндеттік  сезімдерінің 
кәсіптік ерекшеліктерінің үйлесім қағдаларына 
сараптама жасау;
-  құқықтық  тәрбие  құқықтық  сананы 
қалыптастыру  мен  құқықтық  мәдениетті 
көтерудің  қажетті  шарты  тұрғысындағы 
тұжырымдар  мен  практиқалық  ұстанымдар 
мәселесін кеңейте түсу.
Сонымен  мәдениетті  құбылыс  ретінде 
зерттеудің  методологиялық  және  идеялық 
негіздеріне  байланысты  оның  әлеуметтік 
философиялық  нысандары  жаңа  кезеңнің 
қажеттілігіне  сай  толыға  түседі.  Әлеуметтік 
құбылыс  ретінде  мәдениеттің  кең  мағанада 
қарастырылуы  оған  тарихтың  ішкі  эконо-
микалық,  әлеуметтік,  мемлекеттік,  дүние-
танамдық,  ойлық,  адамгершілік,  моральдық-
эстетикалық  жақтары  қазіргі  қоғамдық 
қатынастармен байланысты талдануы тиімді.
Нарықтық 
қатынастар 
жағдайындағы 
Қазақстан  Республикасының  саяси-эконо-
миқалық, әлеуметтік және рухани өмірін жүзеге 
асырудағы  қажеттілік  ретінде  заңдылық  пен 
құқықтық тәртіпті нығайту жүйесі құқық қоғау 
органдарының  құқықтық  мәдениетін  көтерудің 
тиімділігін  міндеттеді.  Сондықтан  көтерілген 
мәселе  қоғамымыздағы  көптеген  ғылыми 
салалардағы  түрлі  еңбектерде  кездескенімен, 
отандық философияда осы тақырыпты зерттеу-
дің нақтылы мақсат көздеген ізденісіне айналып 
отыр.  Бұл  бағыттағы  зерттеу  жұмысының 

№ 3 (39) 2015 ж. Қазақстан Республикасы Заңнама институтының жаршысы  

жүктеу/скачать 1,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: