И.Е. СМАИЛОВА, А.О. ЖУМАГУЛ

416

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

юридических лиц.

ШАРУАШЫЛЫҚ СУБЪЕКТІЛЕРДІң КЛАССИФИКАЦИЯСЫ ЖӘНЕ ТҮСІНІГІ

Мақалада  Қазақстан  Республикасының  заңнамасына  сәйкес  шаруашылық 

субъектілердің классификациясының негізгі ұғымдарына анықтама берілген.

Түйін сөздер: шаруашылық субъект, азаматтық Кодекс, заңды тұлғалардың клас-

сификациясы.

DIFINITION AND CLASSIFICATION MANAGING SUBJECTS

In this article substantive provisions, concept, are considered and classification of man-

aging subjects is given on the legislation of Republic of Kazakhstan.

Keywords: managing subject, Civil code, classification of legal entities.

Для успешного развития экономики, политики и государства в целом не-

обходимы поддержка и развитие деятельности хозяйствующих субъектов в го-

сударстве,  так  как  различные  виды  хозяйствующих  субъектов  представляют 

основу экономики Республики Казахстан. Задача деятельности хозяйствующего 

субъекта определяется его собственником и состоит в обеспечении выпуска и 

реализации  высококачественной  конкурентоспособной  продукции,  позволяю-

щей ему получить доход.

Хозяйствующие субъекты осуществляют многие виды деятельности, если 

они не запрещены законом и соответствуют уставу. В уставе определяется вид 

хозяйствующего субъекта, его наименование, местонахождение, предмет и цели 

деятельности, полномочия руководителя, органы управления и контроля, их ком-

петенция,  порядок  формирования  имущества  субъекта,  распределение  дохода, 

условия реорганизации и прекращения деятельности. Хозяйствующие субъекты, 

являясь товаропроизводителями, производят продукцию, выполняют работы и 

оказывают услуги на основе полного хозяйственного расчета, самофинансиро-

вания и самостоятельности.

 В научной литературе вопросам, посвященным раскрытию понятия «хо-

зяйствующий  субъект»,  высказываются  различные  точки  зрения.  Хозяйствую-

щие  субъекты  –  любые  юридические  или  физические  лица,  осуществляющие 

хозяйственно-коммерческую деятельность и выступающие участниками товар-

ного оборота [1].

Хозяйствующий субъект – это искусственное образование, созданное груп-

пой физических или юридических лиц. Данное объединение позволяет не только 

объединить предпринимательские усилия разных людей в одном направлении, 

но и ограничить масштабы ответственности за последствия деятельности такого 

коллектива. Обычно учредитель несет ответственность за результаты деятельно-

сти компании лишь в пределах своего вклада в уставный капитал. Компании, соз-

ОБЩЕСТВЕННЫЕ И ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ

417

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

данные на базе названного принципа, наиболее популярны среди бизнесменов, 

поэтому в количественном отношении они превалируют. Однако законодатель-

ство позволяет создавать и такие формы объединения как полное товарищество. 

Его участники (полные товарищи) в соответствии с заключенным между ними 

договором занимаются предпринимательской деятельностью от имени товари-

щества и несут ответственность по его обязательствам всем принадлежащим им 

имуществом. Причем один человек может быть участником только одного пол-

ного товарищества. В данном случае финансы хозяйствующего субъекта (пол-

ного товарищества) и финансы частных лиц (полные товарищи) частично пере-

плетаются.

Хозяйствующий  субъект  –  индивидуальный  предприниматель,  коммер-

ческая  организация,  а  также  некоммерческая  организация,  осуществляющая 

деятельность, приносящую ей доход; юридическое или физическое лицо, веду-

щее  хозяйство  от  своего  имени,  осуществляющее  экономические,  хозяйствен-

ные операции [2].

Это осуществляющие производство, реализацию либо приобретение това-

ров, оказание услуг и выполнение работ частные, государственные и иные пред-

приятия,  а  также  их  филиалы  и  представительства,  акционерные  общества  и 

иные товарищества, союзы, ассоциации, концерны, межотраслевые, региональ-

ные и другие объединения предприятий, организации и учреждения, банки, то-

варные и фондовые биржи, инвестиционные, пенсионные и другие фонды, иные 

объединения и граждане, занимающиеся самостоятельной предпринимательской 

деятельностью.

К хозяйствующим субъектам относятся любые юридические лица, а также 

организации, осуществляющие свою деятельность без образования юридическо-

го лица, и индивидуальные предприниматели.

Таким образом, хозяйствующий субъект может выступать как индивидуум 

или их группа (ассоциация). В первом случае он проявляет себя через индивиду-

альную трудовую деятельность, функционирование частной фирмы или на уров-

не  домохозяйства;  во  втором  –  через  совместную  деятельность,  партнёрство, 

предпринимательские и другие структуры, отражающие наличие как минимум 

двух сфер экономической активности человека, таких как потребление конечных 

продуктов и услуг, материальное производство. Кроме экономического интереса 

хозяйствующий субъект должен владеть нормами права, нравственных и этиче-

ских оценок, уметь общаться и проявлять деловую активность.

Субъекты хозяйственной деятельности – это носители хозяйственных прав 

и обязанностей, наделенные компетенцией, обладающие обособленным имуще-

ством,  зарегистрированные  в  уставном  порядке  или  легитимированные  иным 

И.Е. СМАИЛОВА, А.О. ЖУМАГУЛ. 2 (66) 2015. С. 415-420   

 

 

                ISSN 1683-1667 

418

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

образом, осуществляющие хозяйственную деятельность, приобретающие права 

и обязанности от своего имени и несущие самостоятельную имущественную от-

ветственность.

Для того чтобы субъект хозяйственной деятельности являлся субъектом хо-

зяйственных правоотношений необходимо:

Наличие  правовой  нормы,  предусматривающей  возникновение  прав  и 

– 

(или) обязанностей.

Наличие у субъекта хозяйственной правоспособности и хозяйственной 

– 

дееспособности.

Наличие юридического факта – событие или действие, влекущее за со-

– 

бой образование прав.

Следует  отметить,  классификацию  юридических  лиц,  так  как  классифи-

кация юридических лиц имеет важное правовое значение, во-первых, она дает 

исчерпывающее  представление  обо  всех  их  разновидностях;  во-вторых,  такая 

классификация дает возможное четкое определение правового статуса той или 

иной организации и исключает смещение различных по юридической природе 

организационно-правовых форм хозяйственной деятельности.

Исходя из целей предпринимательской деятельности, хозяйствующие субъ-

екты,  являющиеся  юридическими  лицами,  разделяются  на  организации,  пре-

следующие извлечение прибыли в качестве основной цели своей деятельности 

(коммерческие организации) либо не имеющие извлечение прибыли в качестве 

такой цели и не распределяющие полученную прибыль между участниками (не-

коммерческие организации).

В соответствии с пунктом 2 и пунктом 3 статьи 34 Гражданского Кодекса 

Республики  Казахстан:  «Юридическое  лицо,  являющееся  коммерческой  орга-

низацией, может быть создано только в форме государственного предприятия, 

хозяйственного товарищества, акционерного общества, производственного коо-

ператива.

Юридическое  лицо,  являющееся  некоммерческой  организацией,  может 

быть  создано  в  форме  учреждения,  общественного  объединения,  акционерно-

го общества, потребительского кооператива, фонда, религиозного объединения 

и в иной форме, предусмотренной законодательными актами. Некоммерческая 

организация может заниматься предпринимательской деятельностью лишь по-

стольку, поскольку это соответствует ее уставным целям [3].

Существует  также  несколько  признаков,  по  которым  классифицируются 

субъекты хозяйственной деятельности. Они могут быть:

по форме собственности – государственные и частные;

– 

по  происхождению  капитала  –  национальные,  иностранные,  совмест-

– 

ОБЩЕСТВЕННЫЕ И ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ

419

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

ные;

по размеру капитала – крупные, средние, малые;

– 

по образованию юридического лица – индивидуальные предпринимате-

– 

ли, крестьянские (фермерские) хозяйства, юридические лица.

Субъект хозяйственной деятельности может быть создан путем учрежде-

ния нового или реорганизации существующего юридического лица (путем слия-

ния, присоединения, разделения, выделения, преобразования).

Хотелось бы отметить, что правовая доктрина традиционно выделяет че-

тыре основополагающих признака, каждый из которых необходим, а все в со-

вокупности – достаточны, чтобы организация могла быть признана субъектом 

хозяйствования, в форме юридического лица:

– организационное единство;

– обособленное имущество;

– самостоятельная ответственность;

– выступление в гражданском обороте от своего имени.

Организационное единство юридического лица проявляется, прежде всего, 

в определенной иерархии, соподчиненности органов управления, составляющих 

его  структуру,  и  в  четкой  регламентации  отношений  между  его  участниками. 

Благодаря этому становится возможным превратить желания множества участ-

ников в единую волю юридического лица в целом, а также выразить эту волю 

вовне. Множество лиц, объединенных в организацию, выступает как одно лицо, 

один субъект права.

Организационное  единство  юридического  лица  закрепляется  его  учре-

дительными документами (уставом и (или) учредительным договором) и нор-

мативными актами, регулирующими правовое положение того или иного вида 

юридических лиц. Если организованное единство необходимо для объединения 

множества лиц в одно коллективное образование, то обособленное имущество 

создает  материальную  базу  деятельности  такого  образования.  Имущественная 

обособленность юридического лица проявляется в том, что за ним закреплено 

имущество, которым юридическое лицо вправе владеть, пользоваться и распоря-

жаться, хотя в некоторых случаях право распоряжения ограничивается. Форма 

закрепления – различна.

Чаще всего – такая форма, при которой имущество принадлежит юриди-

ческому лицу на праве собственности, поэтому юридическое лицо имеет в от-

ношении этого имущества все права и обязанности, свойственные собственнику. 

В других случаях имущество принадлежит юридическому лицу на праве хозяй-

ственного ведения.

Такими могут быть только государственные предприятия. Поскольку право 

И.Е. СМАИЛОВА, А.О. ЖУМАГУЛ. 2 (66) 2015. С. 415-420   

 

 

                ISSN 1683-1667 

420

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

собственности на то же имущество принадлежит собственнику, право юридиче-

ского лица распоряжаться этим имуществом имеет определенные ограничения. 

Право же владения и пользования принадлежит юридическому лицу в полной 

мере.

За некоторыми юридическими лицами, также в большинстве своем госу-

дарственными, имущество закрепляется на праве оперативного управления. Та-

кие права в части распоряжения являются еще более ограниченными по сравне-

нию с правом хозяйственного ведения.

Но во всех случаях имущество:

принадлежит юридическому лицу;

– 

служит материальной базой его самостоятельной деятельности;

– 

служит  источником  погашения  задолженности  и  материальной  ответ-

– 

ственности юридического лица по его обязательствам с другими субъектами;

фиксируется самостоятельным балансом данного юридического лица (са-

– 

мостоятельной сметой).

По  своим  обязательствам  юридическое  лицо  отвечает  всем  принадлежа-

щим ему имуществом, то есть не только тем, что принадлежит ему на основании 

вещного права, но и тем, какое охватывается его обязательственными правомо-

чиями. Исключения могут устанавливаться законодательными актами.

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ

1. Инструкция Генеральной прокуратуры от 29.12.2000 N 67 «Инструкция о по-

рядке ведения статистической карточки учета проверок деятельности хозяйствующих 

субъектов формы n 1-п, отчета «О регистрации актов о назначении проверок деятель-

ности хозяйствующих субъектов» и журнала регистрации карточек и актов о назначении 

проверок деятельности хозяйствующих субъектов» //http:online.zakon.kz/

2. Райзберг Б.А. Экономика и управление / Б.А. Райзберг, Л.Ш. Лозовский. – М., 

2005.

3. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Общая часть), принят Верховным 

Советом Республики Казахстан 27 декабря 1994 года (с изменениями и дополнениями 

по состоянию на 27.04.2015 г.) //http:online.zakon.kz/

REFERENCES

1.  Instrukcija  General'noj  prokuratury  ot  29.12.2000  №67  Instrukcija  o  porjadke 

vedenija statisticheskoj kartochki ucheta proverok dejatel'nosti hozjajstvujushhih sub»ektov 

formy n 1-p, otcheta «O registracii aktov o naznachenii proverok dejatel'nosti hozjajstvujushhih 

sub»ektov»  i  zhurnala  registracii  kartochek  i  aktov  o  naznachenii  proverok  dejatel'nosti 

hozjajstvujushhih sub»ektov, http:online.zakon.kz (in Russ). 

2. Rajzberg B.A., Lozovskij L.Sh., Jekonomika i upravlenie. M., 2005 (in Russ). 

3.  Grazhdanskij  kodeks  Respubliki  Kazahstan.  Obshhaja  chast’,  prinjat  Verhovnym 

Sovetom Respubliki Kazahstan 27 dekabrja 1994 goda s izmenenijami i dopolnenijami po 

sostojaniju na 27.04.2015 g., http:online.zakon.kz (in Russ). 

ОБЩЕСТВЕННЫЕ И ГУМАНИТАРНЫЕ НАУКИ

421

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

ӘОЖ 332(574.2)

Н.К. СОЛТАНГАЗИНА 

С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті, Өскемен қ., Қазақстан

АЙМАҚТА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЭКОНОМИКАНЫң ДАМУ 

ЖӘНЕ ҚАЛЫПТАСУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Мақалада  Қазақстанның  қазіргі  индустриалды-инновациялық  даму  жағдайына, 

оның  мәселелері  мен  болашағына  талдау  жасалған.  Аймақтардың  инновациялық 

әлуетін  талдау  үшін  Қазақстанда  шаруашылық  жүргізудің  объективті  шарттарымен, 

ресурстық-өндірістік әлеуетімен, мамандануымен және шешілетін мәселелер сипатымен 

ерекшеленетін аймақтарды төрт топқа бөлінуі қарастырылған. 

Түйін  сөздер:  инновациялық,  инфрақұрылым,  стратегиялық,  құрылым,  ұлттық 

бәсекеге қабілеттілік, технология.

ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ И РАЗВИТИЯ 

ИННОВАЦИОННОЙ ЭКОНОМИКИ В РЕГИОНЕ

В  статье  сделан  анализ  проблем  и  перспектив  индустриально-инновационного 

развития  Казахстана.  Для  анализа  инновационного  потенциала  регионов  Казахстана, 

рассмотрены  деления  на  четыре  зоны  по  объективным  условиям  хозяйственной  дея-

тельности в области ресурсного и производственного потенциала, специализации и ха-

рактеристики решаемых проблем.

Ключевые слова: инновации, инфраструктура, стратегия, структура, националь-

ная конкурентоспособность, технология.

FEATURES OF FORMATION AND DEVELOPMENT 

OF INNOVATIVE ECONOMy IN THE REGION

The  article  made  an  analysis  of  the  problems  and  prospects  of  industrial-innovative 

development of Kazakhstan. For the analysis of the innovation potential of the regions of 

Kazakhstan,  discussed  the  division  into  four  zones  according  to  objective  conditions  of 

economic activity in the field of resource and production potential, specialization, and the 

characteristics of problems to be solved.

Keywords:  innovation,  infrastructure,  strategy,  structure,  national  competitiveness, 

technology.

Инновациялық  экономика  құру  –  ел  келешегінің  дамуындағы  ең  басты 

бағыттардың  және  міндетті  шарттардың  бірі.  Соңғы  жылдары  инновациялық 

саясатты қалыптастыруға деген ұмтылыс маңызды мәселеге айналды. Бизнес, 

ғылым мен білім және мемлекетаралық қарым-қатынас механизмі бар ұлттық 

инновациялық тиімді жүйе құрған жерлерде ғана жалпы ішкі өнімнің ғылыми 

ауқымының аз ғана уақытта айтарлықтай өсіміне қол жеткізуге болады. 

Қазақстанның  қазіргі  кезде  инновациялық  даму  жолына  бет  бұруының 

Н.К. СОЛТАНГАЗИНА. 2 (66) 2015. Б. 421-432 

 

 

 

 

                ISSN 1683-1667 

422

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

өзі  елдің  әлемдік  қатаң  бәсекелік  күресте  экономикалық,  әлеуметтік,  саяси, 

экологиялық, жалпы алғанда ұлттық шаруашылықтың кез келген саласы жағынан 

мықты  болу  мақсатынан  туындауда.  Себебі  елдің  экономикалық  жағдайы  мен 

даму  болашағын  бейнелейтін  негізгі  көрсеткіштердің  бірі  –  ұлттық  бәсекеге 

қабілеттілік.

Қазақстанның  индустриялық-инновациялық  дамуын  технологиялық, 

қаржылық, құқықтық қамтамасыз ету мақсатында республикада келесідей даму 

институттары құрылды: «Ұлттық Инновациялық Қор», «Инвестициялық Қор», 

«Қазақстан  Даму  Банкі»,  «Экспорттық  несие  мен  инвестицияны  сақтандыру 

бойынша мемлекеттік сақтандыру корпорациясы», «Инжиниринг және техноло-

гия трансферттеу орталығы» және басқалары. Даму институттарының алдында 

тұрған  негізгі  міндеттердің  бірі  экономикалық  өсудегі  шикізаттық  фактордың 

рөлін  біртіндеп  төмендетуге  бағытталған,  экономикадағы,  өнеркәсіптік 

өндірістегі құрылымдық ілгерілеу болып табылады.

Ұлттық  бәсекеге  қабілеттілікті  арттырудың  маңыздылығын  Қазақстан 

Республикасының  Президенті  Н.Ә.  Назарбаевтың  «Болашақтың  іргесін  бірге 

қалаймыз»,  «Бәсекеге  қабілеттілік  −  Қазақстанның  әлемдік  экономика  мен 

қоғамдастыққа табысты кірігуінің кілті», Қазақстан халқына Жолдауында: «Біз 

Қазақстан  экономикасының  тұрақты  өсуін  қамтамасыз  етеміз.  Оған  үдемелі 

индустриялық  даму  мемлекеттік  бағдарламасының  орындалуы  жәрдемдесуі 

тиіс», – деп айтқан сөзі де дәлелдейді.

Еліміздің  деңгейін  орта  және  арғы  кезеңдерде  жаңа  белеске  шығарудың 

Елбасы  белгілеп  берген  келесі  басым  бағыты  –  бұл  дамудың  индустриялық-

инновациялық даму стратегиясын жүзеге асырудағы түпкі мақсат – мемлекетіміз-

ді  шикізаттық  кіріптарлықтан  арылту.  Бұдан  туындайтын  негізгі  міндеттер: 

экономикадағы  құрылымдық  өзгерістерді  байсалды  жүргізу,  өнім  сапасын 

халықаралық стандарттар деңгейіне көтеру, оларды өндіруді, әсіресе ұқсатуды 

әлемдік жаңа технологиялық әдістерге негіздеу. Қазақстанда соңғы бес жылда 

ғылымды қаржыландыру көлемi IЖӨ-нiң 0,2%-ын құрап отыр, бұл жеткiлiксiз 

болып табылады. Қазақстанның стратегиялық мүдделерiн көздей отырып, 2010 

жылға ғылымды қаржыландыруды IЖӨ-нiң 2% және 2015 жылы 2,5-3% деңгейiне 

дейiн жеткiзуге кезең-кезеңмен өтудi жүзеге асыру жұмыстары қарастырылған.

Бiрқатар  ғылыми  тақырыптарды  қаржыландырудың  жеткiлiксiз  болуы 

мен тоқтатылуы жас ғылыми кадрлардың ғылым саласынан кетуiне, ғылымның 

материалдық-техникалық  базасының  моральдық  және  табиғи  тозуына  әкелдi. 

Ғылымды реформалаудың мемлекеттiк саясатын басымдықпен жүргiзу қажет. 

Ғылымды дамыту саласындағы мемлекеттiк саясаттың басты бағыттары:

−

  әлеуметтік-экономикалық  дамудың  негізгі  стратегиялық  басымдық-

тарының бiрi ретiнде ғылымды айқындау; 

ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР

423

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

−

 жоғары технологиялар өнiмiнiң экспортына бағдарланған ғылымды көп 

қажетсiнетiн әрi ресурстарды үнемдейтiн және экологиялық таза өндiрiстi құруға 

бағытталған зерттеулердi дамыту;

−

 ғылыми жетiстiктердi нақты iске асыруға ықпал ететiн тетiктер мен ын-

таландыру жүйесiн құру; 

−

 жаңа жетiстiктердi экономиканың қабылдауын жан-жақты ынталандыру 

(сұранысты ынталандыру) және оларды отандық ғылыми-техникалық әлеуеттiң 

пайдалануы үшiн жағдайлар жасау (ұсыныстарды ынталандыру);

−

 ғылыми-зерттеулер жүргiзу үшiн материалдық базаны нығайту; 

−

 кадр әлеуетiн сақтау мен дамыту, ғылыми-технологиялық дамудың ба-

сым бағыттары бойынша жоғары бiлiктi ғылыми кадрларды даярлау мен атте-

статтау;

−

 ғылыми-зерттеулердiң тиiмдiлiгi мен сапасын жоғарылату үшiн ғылыми 

ұйымдарды аттестаттау және тiркеу жүйесiн дамыту; 

−

 ғылымның мемлекеттiк емес секторын қалыптастыру мен дамыту, оны 

қолдаудың мемлекеттiк тетiктерiн жасау;

−

 талантты жас ғалымдарды қолдау; 

−

 мамандарды әлемнiң ең үздiк ғылыми орталықтарында тағылымдамадан 

өткiзу;

−

  грант  негiзiнде  ғылыми-зерттеулердi  қаржыландыру  тетiктерiн  жасау 

мен жетiлдiру; 

−

  қазақстандық  ғылымның  халықаралық  ғылыми-технологиялық  қауым-

дастыққа интеграциялануын қамтамасыз ету.

Ұсынылған шараларды iске асыру индустриялық-инновациялық қызметті 

ғылыми қамтамасыз етудi жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi.

Қазіргі  кезде  жеке  кәсіпорындар  мен  ұйымдардың,  сонымен  қатар 

аймақтардың  инновациялық  белсенділігі  мен  инновациялық  әлуеті  өте  өзекті 

мәселе болып отыр, бұл статистика қызметтері қалыптастыратын көрсеткіштер 

жүйесін пайдалану қажеттігін көрсетеді.

Аймақтардың инновациялық әлуетін талдау үшін Қазақстанда шаруашы-

лық жүргізудің объективті шарттарымен, ресурстық-өндірістік әлеуетімен, ма-

мандануымен және шешілетін мәселелер сипатымен ерекшеленетін аймақтарды 

төрт  топқа  бөлінуі  негізінде,  ҚР  Экономика  институтымен  ұсынылған  үлгіні 

алуға болады.

І  топ  –  жоғарғы  технологияны  талап  ететін,  өндіріс  үшін  қолайлы 

экономикалық шарттары және жоғары ғылыми-техникалық әлуеті бар облыстар. 

Бұл аймақтарға техника-технологиялық озып кетуінде басты сүйеніш болатын, 

яғни қоғамдық-экономикалық даму үшін жоғары бастапқы деңгейі бар Шығыс 

Қазақстан, Павлодар, Қарағанды, Қостанай, Солтүстік Қазақстан облыстары жа-

Н.К. СОЛТАНГАЗИНА. 2 (66) 2015. Б. 421-432 

 

 

 

 

                ISSN 1683-1667 

424

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

тады.

ІІ  топ  –  стратегиялық  сипаттағы  табиғи  минералды  ресурс  қорлары  бар 

және ғылыми-өндірістік әлеуеттің дамуында жоғарғы деңгейдегі облыстар. Бұл 

аймақтар  тобында  халық  шаруашылығының  салалық  құрылымы  рационалды 

емес, минералды шикізаттың қазу және өңдеу бойынша салалар абсолютті үстем, 

Атырау, Ақтөбе, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, Қызылорда, Жамбыл облыстары 

жатады.

ІІІ  топ  –  еліміздегі  сауда  әлуетінде  басты  орын  алатын  индустриалды 

Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Қостанай, Жамбыл, Көкшетау, Оңтүстік Қазақстан, 

Талдықорған, Батыс Қазақстан, Алматы облыстары жатады.

IV  топ  –  рационалды  емес  салалық  құрылымды,  экономикалық  бейімсіз 

мүмкіншіліктері шектелген экстремалды техника-технологиялық шарттарымен 

сипатталатын облыстар және дағдарыс аудандары жатады.

Сонымен аймақтардың ғылыми-техникалық дамуы үшін бастапқы шартта-

ры әртүрлі, бірақ бұл жағдайлар қоғамдық-экономикалық даму стратегиясының 

таңдау жолдарын дифференциалданған ізденістермен шартталады.

Жоғарғы ғылыми-өндірістік әлеуетті аймақтарға – Солтүстік және Орталық 

Қазақстан, орташаға – Батыс және Шығыс Қазақстан және ең төменге Оңтүстік 

Қазақстан  аймақтары  жатады.  Сондықтан  Солтүстік  және  Орталық  Қазақстан 

кәсіпорындарын инновациялық даму үлгісін өңдеу үшін полигон ретінде таңдау 

толық мүмкін. Бұл жерлерде индустриалды кешеннің басты салалары, қалыпты 

ғылыми-өндірістік потенциал, біліктілігі жоғары инженерлік-техникалық әлеует 

шоғырланған.

Жалпы,  аймақтардың  экономикалық  дамуы  және  нарықтық  трансформа-

ция  үрдістері  құрылымдық-инвестициялық  үрдістер  деформациясымен,  со-

нымен  қатар  аймақтардың  өзін-өзі  қаржыландыру  мүмкіншіліктер  негізінде 

қалыптасады.

Жаңа  енгізулерде  және  өндіріс  қарқынында  кластерге  кіретін  фирмалар 

сатып алушылар қажеттіліктеріне сәйкес және тезірек жауап беруге икемдірек 

келеді.

Бірінші  топ  облыстарының  ерекше  рөлі  елдің  индустриалды-инновация-

лық  даму  Стратегиясын  іске  асыруда  рөлі  өте  зор.  Мұнда  ең  маңыздыларына 

жоғары  технологиялық  және  ғылыми  сыйымды  өнімдер  мен  өндірістерді 

ұйымдастыруды  жатқызуға  болады.  Бұл  қағиданы  көрсету  үшін  мысалдар 

келтірейік.  Мысалы,  Қарағанды  облысы  −  республиканың  индустриалды 

дамыған  аймағы.  Университеттер,  оқу,  ғылыми-зерттеушілік  және  жобалық-

конструкторлық ұйымдар қызмет етуде. Оның территориясында «Сары-Шаған» 

телекоммуникациясы және космос байланыс орталығы жұмысын жалғастыруда. 

Түрлі-түсті  және  қара  металдардың,  көмірдің  және  т.б.  пайдалы  қазбалардың 

ҚОҒАМДЫҚ ЖӘНЕ ГУМАНИТАРЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР

425

Региональный вестник Востока

  

 

 

 

 

        

Выпускается ежеквартально

қорлары  анықталды.  Облыс  мемлекетімізге  көмірді  өндіруден  алдыңғы  орын-

да.  Өзінің  шешілуін  талап  ететін  ғылыми-техникалық  мәселелердің  қатарына 

көмірді  терең  өндірудің  технологиясын  шығару  және  оны  қолдану,  жерде  өте 

сирек  кездесетін  металдар  мен  сұйық  жанармайдың  өндірістік  жолмен  алы-

нуы,  шахтадан  метанды  алу  және  оны  өндірісте  қолдану  жатады.  Қарағанды 

көмірлерінің басқа көмірлерден айырмашылығы − оны көмірлік-химиялық цикл 

бойында қайта өндіру мүмкіншілігі. Әртүрлі бағалы химиялық өнімдерді алумен 

аймақта көмірлі-химиялық саланы жүзеге асыруды қарастыруға болады.

Сақталған  ғылыми-техникалық  болашақ,  өндірістік  база  және  көмір 

саласының  қажеттілігі  жоспардың  бірінші  қатарына  технологиялық  парктің 

құрылуын,  тау-кен  өндірістік  техниканы  өндіретін  және  жөндейтін,  тау-кен 

техникалық  машина  жасау  саласында  технологиялық  парктің  құрастырылуын 

жатқызуға болады. Ж. Әбішев атындағы химиялық-металлургия институтының 

ғалымдары  өздерінің  зерттеу  нәтижелері  негізінде  өндіріс  саласындағы  өте 

қажетті  болып  табылатын  арнайы  кокс  өндірісін  кеңейтуге  өздерінің  үлкен 

септігін тигізді.

Қара  металлургияда  шығарылатын  металл  өнімдерінің  қатарын  кеңейту 

және сапасын жоғарылату, болаттың тоқтаусыз құйылуын қарастыруды үйрену, 

сорттық прокатты, арнайы болаттарды және мұнай трубаларын әртүрлі сорта-

ментпен шығарылуы керек. Ферро-ерітінділі өндірісінің үлкен даму болашағы 

бар.  Түрлі-түсті  металлургияда  техникалық  алдын  ала  қарулануды  және 

өндірістік үрдістердің, экспортталатын өнімнің қосымша құнын жоғарылату және 

Лондондағы металдар биржасында тіркелуі мақсатында дамыту мүмкіншіліктері 

қарастырлып  отыр.  Мыс  катанкасы  өндірісінің  көлемін  ұлғайту  және  эмаль-

сым, үлкен диаметрлі мыс трубалардың өндірісін игеру, сонымен қатар Балқаш 

қаласындағы ААҚ «Қазақмыс» корпорациясындағы мыс зауытының қуатын иге-

ру бүгінгі таңның мақсатына сай. Қолда бар ресурстар базасында резиналық және 

пластмасса бұйымдарын шығару және оларды экспортқа жеткізу үшін химиялық 

сала кәсіпорындарын қалпына келтіру мүмкіншілігі қарастырылуы қажет.

Павлодар  облысының  индустрия  кешенінің  құрылуының  негізі  бо-

лып  минералды-шикізат  ресурстарының,  сонымен  қатар  қуатты  қайта  өңдеу 

комплексінің, мұнайдың, бокситтердің, хромиттердің және т.б. рудалардың бай 

қоры табылды. 

Иннновациялық аймақтардың өзекті міндеттеріне мыналар жатады:

− 

өнімнің сапасы мен бәсеке қабілеттілігін арттыру;

− 

Ақсу  ферроқорыту  заводында  іске  қосылған  электрометаллургиялық 

комплекстің қалыптастырылуы және дамуы;

− 

аяқталған  технологиялық  циклдағы  алюминий  прокатын,  шығаратын 

алюминий өндірісін кеңейту.

Н.К. СОЛТАНГАЗИНА. 2 (66) 2015. Б. 421-432 

 

 

 

 

                ISSN 1683-1667 

426

Тоқсанына бір рет шығарылады

  

 

 

 

         

Шығыстың аймақтық хабаршысы

Электр өнімдерін, дәрілік заттарын, қиын тұрмыстық техника және басқа 

жоғары технологиялық өнім өндірісі бойынша қуатты арттыру көзделеді. 

Шығыс  Қазақстан  облысының  миссиясы  минералды  ресурстарды  терең 

қайта  өңдеу,  машина  жасау  және  металл  өңдеу  өнімдерімен  қамтамасыз  ету 

арқылы  елдің  экспорттық  әлеуетін  әртараптандыру  негізінде  оң  нәтижелерге 

қол  жеткізу  болып  табылады.  Облыс  экономикасының  негізі  түсті  металлур-

гия болып табылатын ИСО – 9000 халықаралық стандартына сәйкес, цинктің, 

қорғасынның  және  мыстық  концентраттарын,  титанның  губкасын,  атомдық 

реакторлар  үшін  отынның,  бериллийдің,  необийдің,  танталдың,  сирек  жерлік 

элементтердің экспорттық өнімдерін мүмкіншілігін арттыру болып табылады.

Бәрімізге белгілі, 2012 жылы «Қазақстан-2050» бағдарламасын жүзеге асы-

ру  шеңберінде  индустриалды-инновациялық  дамудың  онжылдығы  басталды. 

Халқымыздың әл-ауқатын жақсартуды қамтамасыз етуде жалпыұлттық басымдық 

ретінде  жарияланған  аталмыш  бағдарлама  ел  дамуының  жаңа  кезеңіне  қадам 

басты  десек  болады.  Алдағы  жоспар  бойынша,  таяу  бесжылдықта  Қазақстан 

табысы  жоғары  елдердің  қатарына  енуі  қажет.  2016  жылға  қарай  ішкі  жалпы 

өнім деңгейі жан басына шаққанда кемінде 15 мың долларға жетуі тиіс екендігі 

белгілі. Ендеше, ел экономикасын дамытудың кепілі – ғылым мен инновацияға 

басты  назар  аудару  одан  әрі  қарқынды  түрде  жалғаса  бермек.  Соған  орай  әр 

аймақтың ғылыми ахуалы мен дамуының сараптамалық талдауы жасалуы тиіс. 

Шығыс  Қазақстанда  ғылымның  ахуалы  мен  дамуының  негізгі  көрсеткіштерін 

келесі кестеден көруге болады.

1-кесте − Ғылымның ахуалы мен дамуының негізгі көрсеткіштері

жүктеу/скачать 13,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: