Ұлттың денсаулығын сақтау және өмір сүру сапасын арттыру

Ғылым және технология саласындағы жүйелік сараптама және болжамдау

25

Ұлттың денсаулығын сақтау және өмір сүру сапасын арттыру

26

Ғылым және технология саласындағы жүйелік сараптама және болжамдау

27

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒЫНАН ТАЗА 

АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ АЗЫҚ-ТҮЛІК 

ӨНІМДЕРІ ҰЛТТЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫН 

ЖАҚСАРТУҒА СЕПТЕСЕДІ, БҰДАН СЫРТ 

ЭКСПОРТҚА БАҒЫТТАЛАДЫ

02

ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯ САЛАСЫНДАҒЫ

ЖҮЙЕЛІК САРАПТАМА ЖӘНЕ БОЛЖАМДАУ

ТӘРТІП АРАЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒЫНАН ТАЗА 

АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ АЗЫҚ-ТҮЛІК 

ӨНІМДЕРІ ҰЛТТЫҢ ДЕНСАУЛЫҒЫН 

ЖАҚСАРТУҒА СЕПТЕСЕДІ, БҰДАН СЫРТ 

ЭКСПОРТҚА БАҒЫТТАЛАДЫ

Зерттеуді жүзеге асырудың мақсаты: 

Азық-түлік қауіпсіздігі толықтай қамтамасыз 

етілген жағдайда тұрғындардың жанға жайлы, 

бақуатты, жоғары сапалы өмір сүруін қамта-

масыз ету. Мемлекеттің экспорттық әлеуетін 

арттыру. 

Аталған бағытты жүзеге асыру үшін зерттеу 

топтарының мұрындық болуымен ауылшару-

ашылығы саласы, биотехнология, жаңа ма-

териалдарды жасау, қоршаған орта және де 

табиғи ресурстар, көлікқұрастыру, ақпарат-

тық-коммуникациялық технологиялар сала-

сында жүргізіліп жатқан ғылыми жұмыстарды 

бір жерге жинастыру қажет болады. 

Тәртіп аралық ғылыми зерттеулер мен бағдар-

ламалардың аталған блогын жүзеге асыру оны 

келесідей үш бағыт бойынша жүргізуді қажет 

етеді: 

1.

  Өсімдік шаруашылығы және жер өңдеу

2.

  Мал шаруашылығы және ветеринария 

3.

  Қайта өңдейтін және де тағам өндірісі.

Өсімдік шаруашылығы және жер өңдеу 

Аталғат бағыт бойынша тәртіп аралық зертте-

улер мен бағдарламалардың нәтижесі төмен-

дегі өнімдер мен қызмет көрсету түрлері бо-

лып табылады: 

1)

 Биотикалық және абиотикалық фактор-

ларға төтеп беретін, жоғары өнім беретін 

және бәсекеге қабілетті ауылшаруашылық 

дақылдары.

2)

 Ауылшаруашылық дақылдарын өңдей-

тін ресурсты жинақтай алатын, жергілікті 

жердің табиғи және климаттық жағдайла-

рына бейімделген технологиялар.

3)

 Органикалық егіншілік технологиясы.

4)

 Фитосанитарлық бақуатты қамтамасыз ету-

дің технологиялары 

Бұл ретте бірінші өнімді алу үшін келесідей 

тақырыптық бағыттар бойынша ғылыми зерт-

теулер жүргізу қажет: 

Ауылшаруашылық дақылдарының гене-

тикалық топтамасын лимиттеуші көрсек-

тіштер бойынша өсіру, бөліп шығару және 

қолданудың негізінде будандастыруды 

жоспарлау жұмысы (құрғақшылыққа шы-

дамдылық, әртүрлі аурулар мен күйзелі-

стерге шыдамдылық). Селекция бары-

сында күйзеліс индикаторын жақсарту 

мақсатында генетикалық ерекшелікті қол-

дану;

Өнімділік, сапа және бейімделген талаптар 

бойынша ауылшаруашылық дақылдарын 

сұрыптауда мақсатты түрде сұрыптаудың 

және ассоциативтік картриттеуді, маңызды 

маркерлерді қолданудың дәлелдемесі. 

Әрбір агроэкоүлгіге арналған морфологи-

ялық және физиологиялық дамудың жетіл-

дірілген фенотипті технологиясын пайда-

лану.

Қазақстанның табиғи және климаттық алу-

ан түрлілігін түгелдей қамту мақсатында 

экологиялық сұрыптау жүргізу (алыпсатар-

лықты қоса алғанда). Генотип – қоршаған 

орта феноменін әртүрлі деңгейде зерттеп, 

зерделеу: 1) тұқымдарды халықаралық 

сүзгіден өткізу (нақты үздік түрлерін); 2) 

Қазақстанның экологиялық жүйесіндегі 

дамыған сұрыптамалық материал; 3) По-

пуляция деңгейінде бейімділік белгілері 

бойынша маркерлік сұрыптау бағдарлама-

ларында қолданылады. 

Қайта өңдеудің сапасы бойынша күйзеліске 

шыдас беретін және жалпы алғанда бей-

імділік қабілеті бар тұқымдарды құру. Бұл 

ретте мемлекеттің биоклиматтық және то-

пырағының әлеуетін тиімді пайдалану мақ-

сатында мемлекеттік деңгейде тұқымдар 

мен гидридтер нарығының құрылуы күтіліп 

отырған негізгі көрсеткіш саналады.

Ал сапалы көрсеткіштерге қол жеткізу үшін 

«Биотехнология» тақырыптық бағытында 

төмендегідей жұмыстарды жүзеге асыру қа-

жет:

Жоғары сапалы әрі көп түсім беру, әртүр-

лі ауру- сырқауға және қоршаған ортаның 

қолайсыз жағдайларына төтеп беру мақ-

сатында шаруашылық тұрғыдан аса құнды 

саналатын өсімдік түрлерінің геномдарын 

редакторлаудың әдістерін әзірлеу жұмы-

стары;

Өсімдіктердің жасушалық сұрыптаудың 

әдістерін әзірлеу және де жетілдіру.

Аталған зерттеудің өзектілігі неде десеңіз, мұ-

ның негізі ауылшаруашылық дақылдарының 

генетикалық әлеуетін арттыру мақсатында 

өсімдіктер геномикасының жаңа әдістерін жа-

сау және жетілдіру болып табылады. Ал зерт-

теулердің қаншалықты нәтиже берері жаңа 

технологиялардың процесстеріне сұрыптама-

лық жұмыстар мен қазіргі заманғы ДНК ана-

лизаторлар және геномдарды манипуляциялау 

технологиясының қаншалықты кірігеріне бай-

ланысты болады. Адам баласының санының 

артуы және жаһандық климаттық өзгерістер 

жағдайында ауылшарушылық дақылдары-

Ғылым және технология саласындағы жүйелік сараптама және болжамдау

29

ның қоршаған орта туғызған қолайсыздыққа 

төтеп беруін және өнімділігін арттыру мақса-

тында жаңа технологияларды қолдану қазіргі 

күні аграрлық ғылымның ең басты бағдары 

болып табылады. Ал атқарылған істердің қан-

шалықты нәтиже берер жоғары түсім беретін 

тұқымның түрін жасап шығару мақсатын-

да Қазақстанның негізгі ауылшарушылық 

дақылдарының геномын және сұрыптамасын 

қаншалықты күшейтетіндігіне байланысты. 

Аталған зерттеуді жүзеге асырудың нәтижесін-

де жаңа геномды технологияларды ендірудің, 

селекциялық жұмыстардың барлық бастапқы 

кезеңдерінде ДНК маркерлерін қолданудың, 

модификацияланған геномдардың мақсатты 

түрде сынақтан өткізудің және де «генотип х 

қоршаған орта» табиғи заңдылықты байла-

нысын пайдаланудың негізінде ауылшару-

ашылық өнімдерінің жаңа мол түсім беретін 

тұқымдары мен түрлерін жасап шығару мүмкін 

болады. 

Өсімдіктердің жасушалық сұрыптамасын әді-

стерін жасап шығару және жетілдіру өз кезе-

гінде өсімдіктердің дигаплоидтық түрлерін 

құруды, алыс гибридизация кезінде сәйкес 

келмеген жағдайлар болса оны еңсеруді, құн-

ды және өсімдіктің гендік модификациясы 

барысында сирек кездесетін түрлерін (кри-

осақтау) сақтауды қамтамасыз етеді. Назар-

ларыңызға ұсынылып отырған әдістемелер 

ауылшарушылық дақылдарының өнімділігін 

арттыруға бағытталған сұрыптамалық жұмы-

старды жүзеге асыру барысында көмек құра-

лы ретіндегі сипатқа ие. Ал бұл тарапта нақты 

нәтижеге қол жеткізу үшін «Ақпараттық-ком-

муникациялар технологиясы» саласында ке-

лесідей ғылыми зерттеулер жүргізу қажет: 

Өсімдіктің геномдық селекциясына ар-

налған BigData-ны қолданудың технологи-

ясын жасап шығару;

Генетикалық коллекциялардың жаһандық 

деңгейдегі мәлімет кешенін қалыптасты-

руға және ауылшаруашылық дақылда-

рының көрсеткіштеріне (паспорттарына) 

арналған бұлтты технологияларды қолда-

нудың әдістерін зерттеп, зерделеу;

Генетикалық мәліметтер базасы, матема-

тикалық үлгілер мен есептеуіш алгоритм-

дер және мақсатты түрде сұрыптамалық 

жұмыстарды жүргізуге арналған жүйе әзір-

леу және жасап шығару;

Имитациялық үлгілеуге мүмкіндік бе-

ретін өсімдіктердің негізгі селекциялық 

белгілерін сақтау және жүйенің автомат-

тандырылған тіркеуіне арналған бұлтты 

технология мен BigData-ны қолданудың 

технологияларын әзірлеп шығару.

Бұл ретте екінші өнімге қол жеткізу үшін «Егін 

шаруашылығын пайдалану және ылғалды 

ресурстарды сақтайтын технологиялардың 

бейімделгіш жүйелерін әзірлеу» тақырыптық 

бағыты бойынша ғылыми зерттеулер жүргізу 

қажет болады.

Аталған зерттеудің өзектілігі неде десеңіз, 

оның маңызы әртүрлі территориялық дең-

гейлерде ГИС-жүйесін қолданатын бейім-

делген-ландшафтық егін шаруашылығы жүй-

есінің негізінде егіншаруашылығы жүйесінің 

жер қыртысы қорғанысының аймағынан 

ылғалды ресурстарды сақтайтын агротехно-

логияларға ауысуынан және агроэкологиялық 

жағдайларда қолданылатындығынан көрінеді. 

Мұндай әдіс өз кезегінде жер ресурстарын 

тиімді пайдаланудың, жыртылған жердің мол 

әрі тұрақты өнім беруінің және агроэкология 

мәселелерін шешуге септеседі. Жер қырты-

сын аз мөлшерде өңдеу және стерн бойынша 

жер қыртысын ешбір өңдеусіз No-till-тікелей 

себу, Қазақстанның жер қыртысын назарға 

ала отырып суару кезінде тамшылатып суару 

және гребневой технологияның әдістері және 

аталған бағыттардың әлем бойынша даму тен-

денциясы ұсынылып отырған міндеттердің 

маңыздылығын айқындап тұр. 

Нақтылы әрі сапалы көрсеткіштерге қол жет-

кізу үшін «Қоршаған орта және табиғи ресур-

стар» саласының тақырыптық бағыттарын жү-

зеге асыру қажет:

Суды тиімді пайдаланудың жүйесін жетіл-

діре түсу;

Егіндік жерлердің дегдадацияға ұшыра-

уына және шөлейттенуіне жол бермеу, ал-

дын-алу бойынша жүйені жетілдіру.

Су ресурстарын басқарудың интеграция-

ланған жүйесінің өзегінде суды пайдаланатын 

көптеген нысандар (ауыл шаруашылығының 

мұхтаждықтарына, өнеркәсіпке арналған, таза 

сумен қамтамасыз ету мақсатында және т.б.) 

бір-біріне тәуелді екендігі, сондықтан да олар-

дың барлығы біртұтас жүйе ретінде басқа-

рылуы қажет деген идея жатыр.

Екінші тақырыптағы зерттеулердің көзде-

ген мақсаты не десеңіз, ол жер қыртысының 

қорғаныстық, эрозияға қарсы қорғаныстық, 

агрохимиялық, фито- және орманды мелио-

ративтік тәсілдерінің негізінде экожүйелердің 

тұрақты жұмыс істеуін қалпына келтіру бойын-

ша белгілі бір шараларды жүзеге асыру болып 

табылады. 

Ал межеленген мақсатқа қол жеткізу үшін 

«Биотехнология» саласының «Мұнай және 

30

химиялық өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына 

және де қоршаған ортаны қорғауға арналған 

биологиялық тұрғыдан белсенді заттардың 

негізінде биодәрілерді алудың технологиясын 

әзірлеу» атты тақырыбы бойынша зерттеу жұ-

мыстарын жүргізу қажет. 

Бұған қоса биологиялық тұрғыда белсенді 

заттар саналатын микроорганизмдер – проду-

центтер негізінде мұнай және химиялық өнер-

кәсіпке, қоршаған ортаны қорғау және ауыл 

шаруашылығының мұхтаждықтарына қажетті 

экологиялық таза, әрі қауіпсіз және экономи-

калық жағынан тиімді биодәрілерді алудың 

технологиялары әзірленуі керек. Аталған жа-

сақтамалар микробиологиялық өнеркәсіптің 

дамуына және Қазақстан Республикасының 

түбегейлі түрде жасыл экономикаға ауысуына 

негіз болады. 

Биологиялық белсенді заттардың продуцент-

тарын іріктеу және сұрыптау барысында мо-

лекулярлы биология мен генетикалық инже-

нерияның әдістеріне негізделген ғылымның 

соңғы жетістіктері қолданылатын болады. Айта 

кетерлік жайт, зерттеулер биодәрілерді алу-

дың технологияларын әзірлеуге бағытталған. 

Өз кезегінде бұларды өндіріске кіріктіру жоға-

ры тиімділікті биопестицидтердің, биотыңай-

тқыштардың, өсімдіктің өсіп жетілуін қамтама-

сыз ететін стимуляторлардың, өсімдіктер мен 

жануарлардың инфекцияларын биоқадағалау 

құралдарының, феромондардың, органика-

лық қалдықтар мен өсімдік шикізатының 

биоконверсиясына арналған биодәрілердің, 

сонымен қатар қатты және жұмсақ жемдерді 

қайтара өңдеудің өндірісіне жол ашады. 

Әзіргі күні қоршаған ортаны қорғау саласын-

да қоршаған ортаны органикалық ластайтын 

заттардан, мұнайдан, мұнайқалдықтарынан, 

мұнай өнімдерінен және асфалтты қарамай-

ланған парафиндік қалдықтардан, ауылша-

руашылық, өнеркәсіптік және тұрмыстық 

қалдықтардың биоконверсияларынан, со-

нымен қатар биошіритін пластиктерден та-

зарту бойынша дәрілер мен технологиялар 

әзірлену үстінде. Мұның барлығы қоршаған 

ортаның жағдайын аз да болса жақсартуға, 

агроэкожүйелердің фитосанитарлық оңтай-

ландыруын қамтамасыз етуге және экологи-

ялық таза өнім алуға мүмкіндік береді. 

Ал «Көлікқұрастыру» саласында ауылшару-

ашылық дақылдарын егуде қуат ресурстарын 

жинақтауға арналған көлікқұрылысы өнімін 

құрудың технологиясын әзірлеу қажет. 

Ауыл шаруашылығындағы өндірістік жұмы-

сты сараптаудың нәтижесінде ауылшарушылы 

кәсіпорындарының механизация парктерін 

сапалы техникалық құралдармен қамтамасыз 

етпей тұрып, өнім өндірісін бәсекеге қабілетті 

деңгейге көтеру, өнімнің сапалық стандартын 

қамтамасыз ету, астықтың жоспарланып оты-

рған мөлшерін көбейте түсу еш мүмкін емес 

екендігі анықталды. 

Ауылшаруашылық көліктерінің өнімділігі 

және экономикалық тұрғыдан тиімділігі сайып 

келгенде, көкөніс, жеміс–жидек өнімдерінің 

өндірістік түсіміне әсер ететін негізгі фактор-

лар болып табылады.

Топырақ қабатын қорғайтын технология бой-

ынша жұмыс істейтін көпмөлшердегі ресурс 

жинақтайтын ауыл шаруашылық көліктерін 

кіріктіру, белгілі бір аумақты өңдеуде төртінші 

немесе бесінші кластық тарту күшіне ие за-

манауи тракторларды пайдалану өз кезегінде 

астық дақылдарыөндірісінің өзіндік құнын 30-

60% пайызға төмендетуге мүмкіндік береді. 

Қуатты шығындауды қысқартудың есебінен 

мүмкін болатын экономикалық тиімділік бір 

тонна дәнді дақылдардың өзіндік құнын 30%, 

өзге де астық тұқымдастардың өзіндік құнын 

20 % арзандатады, бұл өз кезегінде өсімдік 

шаруашылығының жалпы алғандағы тиімділі-

гін арттырады. 

Айтылған дүниелерді ескерер болсақ, ауыл-

шаруашылығы өндірісінде энергиялық тұрғы-

дан жан-жақты жарақтанған тракторды, бұған 

қоса аспалы құрылғыларды, жоғары өнімділік-

ті қамтамасыз ететін астық жинақтайтын ком-

байндарын пайдалану ауыл шаруашылығын 

техникалық және технологиялық модерниза-

циялаудың басым бағыты болып табылады. 

Агрохимиялық қызмет көрсету және топы-

рақты саралау, зерделеу саласында жаңа 

«Ақпараттық-коммуникациялық технология-

лар» кеңінен қолданылады. Электронды кар-

талар жоғары дәлдікті GPS-қабылдағыштар-

дың, автоматтық тірек айналымдардың және 

арнайы бағдарламалық қосымшалардың 

көмегімен жасалады. Жаңа технологиялар 

топырақ сынамасын жыл сайын жоғары дәл-

дікпен сұрыптап алуға және соның нәтиже-

сінде топырақтың құрамын, сипаттық мони-

торингін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. 

Токсинді затпен ластануы мүмкін деген жер-

лерде экологиялық картриттеу жүргізу ар-

маннан ақиқатқа айналып отыр. Ол зиянды 

компоненттің қауіптілік деңгейін анықтау, 

токсиканттардың дәнді, дақылды өсімдіктерге 

түсіп кетуін азайтатын технологияны таңдап 

31

алуға, жердің және ондағы өндірілген өнімнің 

бағасын анықтауға жол ашады. 

Ал үшінші өнімді алу үшін «Өсімдік аурулары 

мен оларға зиян келтірушілерге қарсы күре-

ске арналған жоғары сапалы биодәріні әзір-

леу» тақырыптық бағыты бойынша ғылыми 

зерттеулер жүргізу қажет болады.

Қазақстанда өсімдіктерді зиянды орга-

низмдердің түрлерінен сақтандыру тұтастай 

химиялық дәрі-дәрмектердің көмегімен жү-

зеге асады. Ал ауыл шаруашылығы жетік да-

мыған мемлекеттерде өсімдіктерді қорғаудың 

биологиялық және биологияланған әдістеріне 

баса назар аударылады. 

Улы химикаттарды пайдалануға тоқтау сала-

тын бірден-бір балама әдіс табиғи-биологи-

ялық тәсілдерді қолданатын биологиялық әді-

стердің негізінде интеграцияланған қорғаныс 

жүйесін кіріктіру болып табылады (энтомопа-

тогендер – алуан түрлі өсімдіктерден бөлін-

ген және әртүрлі табиғи заттардан құралған 

жәндіктердің ауруын қоздыратын микроорга-

низмдер). 

Ал межеленген мақсатқа қол жеткізу үшін 

«Биотехнология» саласының «Мұнай және 

химиялық өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына 

және де қоршаған ортаны қорғауға арналған 

биологиялық тұрғыдан белсенді заттардың 

негізінде биодәрілерді алудың технологиясын 

әзірлеу» атты тақырыбы бойынша зерттеу жұ-

мыстарын жүргізу қажет.

Көздеген мақсаттарға қол жеткізу үшін «Био-

технология» саласының «Мұнай және хи-

миялық өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына 

және де қоршаған ортаны қорғауға арналған 

биологиялық тұрғыдан белсенді заттардың 

негізінде биодәрілерді алудың технологиясын 

әзірлеу» атты тақырыптық бағыттарын жүзеге 

асыру қажет. 

Бұл ретте төртінші өнімді алу үшін «Қашықтан 

тексеру және ГИС технологиясының негізін-

де аса қауіпті және карантинді зиянды орга-

низмдер бойынша ауылшаруашылық пайдалы 

жерлерді фитосанитарлы мониторингілеу бой-

ынша зерттеу жүргізу» бағыты бойынша ғылы-

ми зерттеулер жүргізу қажет. Сонымен қатар 

«Ақпараттық-коммуникациялық технология-

лар» саласында ғылыми зерттеулер жүргізілуі 

тиіс.

Дақылдар егілетін және жайылымдық жер-

лерді қадағалауға арналған геоақпараттық 

жүйені және әуекосмостық мониторингіні 

қолдану;

Ауылшарушылық дақылдарын өңдеудің 

технологиялық барысын басқарудың авто-

маттандырылған жүйесін әзірлеу;

Аса қауіпті және карантинді зиянды орга-

низмдер бойынша жаңарып отыратын авто-

маттандырылған мәліметтер базасын құру. 

Сонымен қатар, бұлармен бір уақытта «Био-

технология» саласындағы тақырыптық бағыт-

тарды жүзеге асыру қажет, олар жоғарыда 

жан-жақты баяндалған болатын. 

Мұнай және химиялық өнеркәсіпке, ауыл 

шаруашылығына және де қоршаған ортаны 

қорғауға арналған биологиялық тұрғыдан 

белсенді заттардың негізінде биодәрілерді 

алудың технологиясын әзірлеу;

Иммунодиагностикалық сынақ-жүйелері-

не арналған компоненттерді алудың техно-

логиясын әзірлеу. 

Мал шаруашылығы және мал дәрігерлігі

Бұл бағыт бойынша дисциплинааралық зерт-

теулер және зерттемелер өткізу нәтижесінде 

алынған негізгі өнім мен қызмет түрлері, бұл:

1)

 Жоғарыөнімді және бәсекеге қабілет-

ті ауылшаруашылық жануарлары, құстар 

және балықтар.

2)

  Тұрақты жем базасы.

3)

 Қазақстан Республикасының малдәрігерлік 

жайлылығын қамтамасыз ету.

Бірінші өнімді алу үшін, келесідей әрекеттерді 

жүзеге асыру қажет:

Қазіргі таңдағы барлық ауылшаруашылық 

жануарларының түрлері мен ұрпақтарын 

зерттеп, дамыту;

Бұл бағыттағы жаңа зерттеулер ғылымu негіз-

делген әдістер, заманауи биотехнологиялық 

әдістер мен селекция (гендік селекция) пайда-

лана отырып ауылшаруашылық жануарлары-

ның жаңа тұқымдарын, түрлерін және ұрпақта-

рын шығару бойынша зерттемелер жасау, бұл өз 

кезегінде ішкі және сыртқы нарықтың талапта-

рын қанағаттандырыn, жоғары сапалы бәсекеге 

қабілетті өнім алуға мүмкіндік береді.

Шет елдердегі селекциялық жұмыстарды 

жүргізу тәжірибесіне негізделе отырып, біздің 

елдегі мал шаруашылығын жүргізудегі ерек-

шеліктерді ескере отырып, малдың тұқымына 

баға берудің жаңа әдістері жасалынады, мұн-

дай әдістер жануарларға тиімді сұрыптау жүр-

гізуге көмектесіп, алдын ала көзделген шару-

ашылыққа пайдалы белгілерімен тұқым алуға 

мүмкіндік береді. Гендік селекция малдың 

тұқымдық бағалылығын тез есептеп шығып, 

жас малды ұстауға кеткен шығынды азай-

32

тып, сүт беретін табынға ең мықты мал таңдап 

алып, өсіп-өндіруге мүмкіндік береді.

Солай бола тұра сапалы нәтижелер «Биотех-

нология» – Жануарлардың гендік селекция 

бағытын жетілдірусіз мүмкін емес.

Бұл зерттеулердің мәні жеке хромосомалар-

мен және жеке гендермен амалдар жасап, ге-

нотиптің өзгеру шекарасын мақсатты кеңей-

тin, оларға жаңа пайдалы белгілер беріп, ары 

қарай селекция мен өсіп өндіру мақсатында 

бастапқы негізгі материалды алу үшін.

Генетикалық материалдың артықшылығы 

олардың онтогенезде өзгермейтіндігі, қор-

шаған орта жағдайына тәуелсіз және тұқымқу-

алаушылықтың кодоминантты түрі, бұл де-

геніміз айқын генетикалық бақылау.

Мал шаруашылығында теориялық және прак-

тикалық жағынан өте маңызды болып сүт 

өнімдерінің маркері ретінде сүт гендерінің по-

лиморфизмдігін зерттеу болып табылады. Жа-

нуарлардың гендік селекциясы тәсілдерін зерт-

темелеу жаңа жоғары өнімді, Қазақстанның 

табиғu ерекшеліктеріне бейімделген ауылша-

руашылық жануарлардың түрлері мен тұқымда-

рын жасауды тездетіп, жетілдіруге мүмкіндік 

береді. Осы бағыттағы жұмыстарда геномдық 

селекцияның ең заманауи амалдарын пайда-

лану көзделуде, модернизацияланған және 

жергілікті жердің жағдайына (ауа райы, ұстау 

жағдайы,өнімнің Сапасына қойылатын талаптар 

т.б.). Күтілетін нәтижелер Қазақстандағы бар-

лық мүйізді ірі және ұсақ малға, жылқылар, шо-

шқаларға қолдануға келеді. Алайда, оларды алу 

үшін жоғарыда айтылып кеткен «Ақпараттық 

-коммуникациялық технологиялар» саласын-

дағы ғылыми зерттеулер қажет болады: Олар:

Жануарлардың геномын түзету үшін 

BigData технологиясын жасау;

Ауқымды генетикалық жинақтың ақпа-

раттар базасын және жануарлардың тұқы-

мының көрсеткіштерін (куәліктерін) жасау 

үшін технология тәсілдерін қолдану жөнін-

дегі зерттеулер;

генетикалық ақпараттар базасын, матема-

тикалық үлгілер жиынтығын, есептегіш ал-

горитм мен селекциялық жұмыстарды мақ-

сатты өткізу бойынша жүйені жасап,құрау 

жөніндегі зерттеулер;

Big Data технологиясын қолдану және ав-

томаттандырылған жүйе есебін және жа-

нуарлардың негізгі селекциялық қасиет-

терін иммитациялық үлгілеу мүмкіндігімен 

сақтауды әзірлеу.

Ауылшаруашылық жануарларының есебін 

жүргізу және негізгі селекциялық бел-

гілері бойынша сараптама жасау, олардың 

тұқымдық бағалылығын есептеу жөніндегі 

бағдарламалық жасақтаманы әзірлеу.

жүктеу/скачать 12,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: