Ғылым және технология саласындағы жүйелік сараптама және болжамдау қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі «Ұлттық Ғылыми-техникалық сараптама мемлекеттік орталығЫ»

Экологиялық таза ауылшаруашылық өнімі, ұлттың денсаулығын сақтайды

және қамтамасыз етеді,  экспортқа бағытталады

38

Ғылым және технология саласындағы жүйелік сараптама және болжамдау

39

Экологиялық таза ауылшаруашылық өнімі, ұлттың денсаулығын сақтайды

және қамтамасыз етеді,  экспортқа бағытталады

40

Ғылым және технология саласындағы жүйелік сараптама және болжамдау

41

Экологиялық таза ауылшаруашылық өнімі, ұлттың денсаулығын сақтайды

және қамтамасыз етеді,  экспортқа бағытталады

42

Ғылым және технология саласындағы жүйелік сараптама және болжамдау

43

Экологиялық таза ауылшаруашылық өнімі, ұлттың денсаулығын сақтайды

және қамтамасыз етеді,  экспортқа бағытталады

44

Ғылым және технология саласындағы жүйелік сараптама және болжамдау

45

«ЖАСЫЛ» ТЕХНОЛОГИЯЛАР 

НЕГІЗІНДЕГІ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ 

ТҰРҒЫДАН ТАЗА ҚОРШАҒАН ОРТА

03

ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯ САЛАСЫНДАҒЫ

ЖҮЙЕЛІК САРАПТАМА ЖӘНЕ БОЛЖАМДАУ

ТӘРТІП АРАЛЫҚ ЗЕРТТЕУЛЕР 

«ЖАСЫЛ» ТЕХНОЛОГИЯЛАР 

НЕГІЗІНДЕГІ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ 

ТҰРҒЫДАН ТАЗА ҚОРШАҒАН ОРТА»

Зерттеуді жүзеге асырудың мақсаты:

Энергия жинақтайтын экологиялық тұрғыдан 

таза заттарды өндірістік жұмыстарға кіріктіру, 

табиғи қазба байлықтарды үнемді пайдалану 

және де қоршаған ортаны қорғау. 

Аталған мақсаттарға қол жеткізу үшін ауыл 

шаруашылығы, биотехнология, көлікқұрылы-

сы, ақпараттық коммуникациялық технологи-

ялар, жаңа материалдарды жасау саласында 

зерттеу топтары бекіткен тәртіп аралық ғылы-

ми зерттеулерді жүзеге асырған маңызды. 

Тәртіп аралық блогының ғылыми зертеуі мен 

бағдарламасын жүзеге асыру екі негізгі бағыт 

бойынша жүргізілуі тиіс, атап айтар болсақ 

олар: 

1.

  Табиғи ресурстар. 

2.

  Қоршаған орта. 

Табиғи ресурсы

Аталған бағыт бойынша жүргізілетін ғылыми 

зерттеулер мен бағдарламалардың нәтижесін-

де алынатын негізгі өнім немесе қызмет көр-

сету түрі төмендегідей болады: 

1)

  Қазба байлықтардың кеніштерін іздеу, бар-

лау және әзірлеу жүйесі (әрі қарай ҚБК).

2)

  Минералды шикізатты кешенді түрде қол-

данудың жүйесі. 

Бұл ретте аталған өнімді алу үшін келесідей 

тақырыптық бағыттар бойынша ғылыми зерт-

теулер жүргізген маңызды: 

Тым тереңде жатқан қазба байлық кеніш- 

терін іздестіру, барлау және әзірлеудің 

үнемді әрі жоғары тиімділікті кешенін жа-

сақтау қажет;

Табиғи және техногенді кеніш шикізатын 

кешенді түрде өндіру, байыту жүйелері;

Кенге жатпайтын пайдалы қазбаларды өн-

діру және пайдалану; 

Металл өнімдері мен материалдарды өн-

діру және өңдеу;

Өндірісті тиімді басқару мақсатында логи-

стикалық жүйелерді жетілдіру. 

Аталған зерттеулерді орындау барысында ке-

лесідей дүниелер қажет:

1.

  Тереңде жатқан кендік пайдалы қазбалар-

ды іздеу және барлау әдісінің кешенін жа-

сау және оны тиімді пайдалану бойынша 

зерттеулер жүргізу; 

2.

  Геологиялық және геофизикалық құрылғы-

ларды сонымен қатар метрологиялық 

бақылау заттарын әзірлеу және жетілдіру 

бойынша зерттеулер жүргізу;

3.

  Қазба байлық кендерінің түрлі типтерінде 

іздеу әдістерінің үнемді кешенін қалыпта-

стыру бойынша тәжірибелік-әдістемелік 

зерттеу жүргізу, өз кезегінде оларды өн-

діріске кіріктіру;

4.

  Қазба байлықты іздестірудің дәстүрлі емес 

әдістерінің мүмкіндіктерін бағалау бойын-

ша зерттеу жүргізу; 

5.

  Кенді қазба байлық кешендерінің геологи-

ялық және геофизикалық үлгілерін қалып-

тастыру бойынша зерттеу жүргізу;

6.

  Тау және геологиялық сонымен қатар тау-

техникалық жағдайларды қатты пайдалы 

қазбалар алынған кеніштердің сипаттама-

сын зерттеу және георесурстарға жетудің 

әдістері мен оларды анықтаудың амалда-

рын әзірлеу;

7.

  Қазба байлықтарды ашық және жер астын-

да өңдеу технологиясын құру және жетіл-

діру бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізу;

8.

 Жерасты қайтара өңдеу технологиясын 

құру және жетілдіру бойынша зерттеу жұ-

мыстарын жүргізу; 

9.

  Металлдарды сілтіден айыру жерасты тех-

нологиясын құру және жетілдіру бойынша 

зерттеу жұмыстарын; 

10.

 Кен орнын жерасты және ашық әдіспен 

өндіру және қатты пайдалы қазбалардың 

кеніштерін геомониторингілеу барысында 

таулы өндірістің тұрақтылығын қамтамасыз 

ету бойынша зерттеу жұмыстарын жүргізу;

11.

 

Жаңа тауға арналған техникалар мен 

құрылғыларды құруға қатысты талаптар 

мен технологиялық шарттардың ғылыми 

дәлелдемесі және әзірлемесі. 

Аталған зерттеулер тым тереңде жатқан қаз-

ба байлықтардың кен орындарын іздеу және 

барлауға негізделген геологиялық және ге-

офизикалық әдістердің кешенін әзірлеуге 

бағытталған. 

Мұндай жағдайда қазба байлықтардың қан-

шалықты тереңде орналасқандығы туралы ге-

ологиялық және геофизикалық жағдайларды 

есепке ала отырып, іздеудің қашықтықтағы, 

жерүстіндегі және ұңғымалық геофизикалық 

кешендерін қолданудың әдістері әзірленетін 

болады (олардың заттық құрамына байла-

нысты). Бұл өз кезегінде полиметалл, алтын, 

күміс және өзге сирек кездесетін қазба бай-

лықтардың жасырын-көмілген және көміл 

кеніштерін бетіндегі геологиялық және гео-

физикалық, сонымен қатар геохимиялық ано-

мальді алаңдарды анықтауға мүмкінді береді. 

Ғылым және технология саласындағы жүйелік сараптама және болжамдау

47

Сапалы көрсеткіштерге қол жеткізу үшін «Био-

технологиядағы» тақырыптық бағыттарды жү-

зеге асыру қажет. 

«Ғылым және технология саласындағы жүй-

елік сараптама мен болжамдау» жобасы Қа-

зақстан Республикасы Білім және ғылым 

министрлігі «Ұлттық ғылыми-техникалық 

сараптама мемлекеттік орталығы» АҚ–ның 

мұрындық болуымен жүзеге асты. Жобаға 

сонымен қатар ғылым және технология са-

ласындағы қазақстандық және шетелдік 

беткеұстар мамандар қатысты. Аталған жоба 

бойынша басқандай анық–қанық ақпараттар 

www.ncste.kz сайтының «Ғылымды жүйелік 

сараптау және болжамдау» тарауында орна-

ласқан. 

Жобаның жетекшісі – Шевченко Е.В., к.э.н., 

e-mail: yelenashevchenko@gmail.com

Биологиялық белсенді заттардың продуцент-

тері негізінде мұнай және химия өнеркәсібіне, 

ауылшаруашылығына, қоршаған ортаға қа-

жетті биопрепараттар алу үшін технологиялар 

жасап шығару;

Топырақтың құнарлылығын қайта қалпына 

келтіруге арналған микроазалардың түр-

лерін алу. 

Алғашқы бағыт бойынша зерттеулер барысын-

да биологиялық белсенді заттардың проду-

центтері – микроағзалар негізінде мұнай және 

химия өнеркәсібінің, ауылшаруашылығының, 

қоршаған ортаның қажеттіліктерін өтеуге 

бағытталған экологиялық тұрғыдан қауіпсіз, 

экономикалық тұрғыдан тиімді биопрепарат-

тар жасап шығару.

Қоршаған ортаны қорғау мәселесі бойынша 

табиғи ортаны органикалық ластаушылар бо-

лып табылатын мұнайдан, мұнай өнімдерінің 

қалдықтарынан, асфальтты – шайырлы пара-

финнен, ауылшаруашылығы биоконверсияла-

рынан, өндірістік, тұрмыстық қалдықтардан, 

сондай – ақ биоірігіш пластиктен тазартуға 

арналған препараттар мен технологиялар 

жасалады. Бұл шаралар қоршаған ортаның 

жағдайын айтарлықтай жақсартуға, агроэ-

кожүйенің фитосанитарлық күйін оңтайлан-

дырып, экологиялық таза өнім алуға мүмкіндік 

береді.

Екінші бағыт бойынша зерттеулердің мәні то-

пырақтың құнарлылығын қайта қалпына кел-

тіретін микроағзаларды іздеу мен жасауда. Бұл 

зерттеулер ауыл шаруашылығы үшін қосымша 

бағыт болып саналады және өнеркәсіпті ай-

мақтардағы экологиялық ахуалды жақсартуға 

сүбелі үлесін қоспақ. Болжаулы нәтижелерді 

қолдану аумағы өте кең боладыдеп күтілуде.

 Осының алғышарты есебінде «Ақпараттық 

байланыс технологиялары» облысы бойынша 

келесі ғылыми зерттеулер жүргізудің маңызы 

өте зор:

Өндірістік үдерісті автоматтандыру бағдар- 

жолын жасау;

Зияткерлі, сенсорлы құрылғыларды қолда-

ну, пайдаланылып жүрген желілерді, атқа-

рушы механизмдерді жетілдіріп, жаңасын 

жасау, өнерк әсіптік автоматтандырылу 

мен техникалық желіні біріктіру мәселе-

лерін зерттеу;

«Бұлтты робототехниканы» жетілдіру бой-

ыншазерттеулер жүргізіп, бейнелер мен 

белгілі бір қасиетттерге ие мәліметтердің 

ғаламдық кітапханасын жасау;

Ғимараттар мен бөлмелерді алыс 

қашықтықтан басқаратын автоматтанды-

рылған жүйені жасау;

Құрылғыларды машинааралық байла-

ныс арқылы басқаратын зерттемелердің 

құрылымын жасау.

Алғашқы өнімді алу үшін «Машина жасау» 

облысындағы зерттеулердің нәтижелері пай-

далы қазбаларды өндіріп, қайта өңдейтін 

құрылғыларды жетілдіру үшін қажет болады. 

Ал «Қауіпсіз, таза, әрі тиімді энергия» об-

лысындағы зерттеулер тау – кен өндірісінде, 

мұнай өндіретін, оны қайта өңдеу үдерісінде 

энергияны үнемдеу үшін керек болмақ.

Алынған өнімді одан ары тарату үшін «Жаңа 

материалдар мен технологиялар» бағыты бой-

ынша жасалған зерттеулердің де қажет болуы 

мүмкін. Мысалы, әр түрлі мақсатта пайдала-

нуға болатын заманауи материалдар алу үшін 

табиғи шикізатты қайта өңдеуден өткізу.

Қоршаған орта

Айтылған бағытта жасалған зерттеулер мен әзір- 

лемелердің нәтижесінде алынған өнімдер мен 

қызметтердің негізгілері төменде келтірілген:

1)

  Қоршаған орта объектілерін мониторингтеу 

және «жасыл» технологиялар.

2)

 Биоалуантүрлілік.

3)

  Қалдықтарды басқару.

4)

  Жер, су ресурстарын басқару.

Алғашқы өнімді алу үшін келесі тақырыптық 

бағыттар бойынша ғылыми зерттеулер жаса-

латын болады:

Қоршаған орта объектілерін мониторингтеу 

және «жасыл» технологиялар.

48

Ақпараттық жүйелер мен мәліметтер базасы; 

Буланып шыққан газдардың шығарылу 

деңгейін төмендетіп, баламалы энергия 

көздерін пайдалану.

Буланып шыққан газдардың шамадан тыс мөл-

шері «Қоршаған табиғи орта және қоғам» жүй-

есінің негізгі элементтеріне үлкен зиянынын ти-

гізіп, экономикаға, экологияға, қоғамға тура және 

жанамалы түрде әсер етеді де, әр түрлі мәселе-

лер туындатады. Экологиялық, экономикалық, 

қоғамдық салдарларға талдау жүргізу барысын-

да белгілі болғаны - шығарылу деңгейі төменде-

ген буланып шыққан газдарды болашақта табиғи 

-техникалық құрамдасбөліктері бар экологи-

ялық, экономикалық ресурс ретінде қарастыруға 

болатындығы. Мұндай шараның экономикалық, 

экологиялық, қоғамдық пайдасы өте үлкен және 

бір жағынан, буланып шыққан газдар деңгейінің 

төмендеуіне байланысты болса, екінші жағынан, 

қоршаған ортаның қайта қалпына келе алу, була-

нып ұшқан газдарды сіңіре алу қабілетіне байла-

нысты болмақ.

Сапалы нәтижелерге қол жеткізу үшін «Био-

технология» облысының келесі бағыттары 

бойынша зерттеу нәтижелері мен әзірлемелер 

қажет болады:

Биологиялық белсенді заттар продуцент-

тері негізінде мұнай және химия өнер-

кәсібіне, ауылшаруашылығына, қоршаған 

ортаға қажетті биопрепараттар алу үшін 

технологиялар жасап шығару;

Топырақтың құнарлылығын қайта қалпына 

келтіруге арналған микроазалардың түр-

лерін алу. 

Айтылған бағыттағы зерттеулердің мәне жоға-

рыда келтірілген.

Алғашқы өнімді алу үшін сондай – ақ, «Ақпа-

раттық және телекоммуникациялық техноло-

гиялар»облысындағы зерттеулер нәтижелері 

қажет болады:

Қоршаған орта мен табиғи ресурстарды 

басқару, кеңістіктегі мәліметтер инфрақұ- 

рылымының мониторингін жасау (ВебГИС, 

ЗD, 4D модельдері, мәліметтердің базасы);

Апатты жағдайда төгілген мұнайдың мете-

ожағдайларға байланысты ары қарай жай-

ылу қарқынын қадағалайтын математика-

лық модельдер әзірлеу;

Өнеркәсіпті аймақтардағы және ауылшару-

ашылық аймақтарындағы ортаның ластану 

деңгейін анықтайтын бағалау критерий-

лерін жасап шығару;

Табиғи және техногенді төтенше жағдай-

ларды болжайтын, осы жағдайлар жайлы 

ескертетін технологиялар жасау.

Сонымен қатар, «Қауіпсіз, таза, әрі тиімді энер-

гия» облысындағы зерттеулер мен әзірлеме-

лердің маңызы өте зор. Оларға кіретін келесілер:

Көмірді кешенді қайта өңдеуден өткізу 

және сұйытылған газды пайдалану;

Ілеспелі мұнай газдарын термохимиялық 

өңдеуден өткізу, ауылшаруашылығы өн-

дірісі қалдықтарынан, табиғи бимассадан, 

энергетикалық жанармай алу;

Сутегі жанармайының технологиялары;

Жаңғыртылмалы энергоресурстарды кешен-

ді бағалау, зерттеу технологиялары және осы 

энергия көздерін болашағы бар аймақтарға 

енгізу; 

Екінші өнімді алу үшін келесі бағыттар бойын-

ша зерттеулер жасалмақ:

Биологиялық алуантүрлілікті қолдаушы 

жүйелер.

Қашықтықтан тексеру, классикалық әдістер, 

ГИС жаңа технологиялары, өткенді шолатын 

материалдар пайдаланылған зерттеулер не-

гізінде Қазақстандағы биоалуандықты сақтап 

қалатын теориялық база жасап шығарылады.

Сапалы нәтижелерге қол жеткізу үшін «Био-

технология» бойынша жоғарыда аталып өткен 

тақырыптық бағыттарды жүзеге асыру қажет:

Биологиялық белсенді заттар продуценттері 

негізінде мұнай және химия өнеркәсібіне, 

ауылшаруашылығына, қоршаған ортаға қа-

жетті биопрепараттар алу үшін технология-

лар жасап шығару;

Топырақтың құнарлылығын қайта қалпына 

келтіруге арналған микроазалардың түр-

лерін алу. 

Сонымен қатар, келесі облыстар бойынша 

жүргізілген зерттеулердің маңызы зор болуы 

мүмкін. Олар «Өсімдіктердің жасушалық се-

лекциясының әдістерін жасап,оларды жетіл-

діру», «Жануарлардың геномды селекциясы-

ның әдістерін жасау»

Осы зерттеулермен қатарлас мына бағыт бой-

ынша да зерттеулер нәтижелерін пайдаланған 

маңызды «Аграрлық сектордың тұрақты да-

муы ,тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі және оны 

қайта өңдеуден өткізу»

Астық, бұршақ тұқымдастарының, жарма-

лық, азықтық дақылдардың, жеміс – жи-

дек беретін ағаштардың, орман ағаштары-

ның, көкөністердің селекциясын зерттеп, 

олардың өнімділігін, сапасын арттырып, 

биотикалық және абиотикалық жағдай-

ларға бейімділігін жоғарылату;

ГИС технологиялары мен алыс қашық- 

тықтан бақылаушы құрылғылар негізінде 

49

ауылшаруашылығы аймақтарына фитосани-

тарлық мониторинг жүргізіп, ондағы аса қа-

уіпті және карантинді зиянкестерді анықтау;

Жаңғыртылмалы энергия көздері негізінде 

жайылымдық жерлерді суландыру техно-

логияларын жасау және жайылымдарды 

саналы пайдалану мәселесін көтеру.

Геоақпараттық жүйенің аса қауіпті және каран-

тинді зиянкестерді, сондай – ақ арамшөптерді, 

ауылшаруашылығы өнімдерінің, еліміздегі 

көпжылдық ағаштардың және орман ағашта-

рының ауруларын анықтайтын фитосанитарлық 

мониторингі әдісінің қазіргі таңда маңызы өте 

зор болып отыр.

Жүйе зиянды ағзалар мониторингін жылдам, әрі 

уақытылы анықтауға, адами факторды жоққа 

шығаруға, бюджеттік қаражатты айтарлықтай 

үнемдеуге, агроөнеркәсіп кешені үшін өсімдік 

шаруашылығының, мал шаруашылығының эко-

логиялық таза өнімін алуға мүмкіндік беріп отыр.

Үнемі жаңарып отыратын мәліметтер базасы 

бар,жерді алыс қашықтықтан бақылаушы ди-

намикалық материалдары негізінде, ArcGIS 

лицензияланған бағдарламалық қамтамасыз 

ету жабдығын пайдаланатын геоақпараттық 

технологиялардың ғаламдық мәліметтерінің 

көмегіменфитосанитарлық ахуалды бағалауға 

арналған ұшқышсыз құрылғыларды қолдана-

тын, онлайн режимдеаса қауіпті және каран-

тинді зиянкестерді, арамшөптерді анықтай-

тын, көп жылдық ағаштардың, сондай – ақ 

орман ағаштарының ауруларын оп – оңай таба 

алатынүлкен фитосанитарлық мониторинг 

жүйесі жасалмақ. Бұл шаралар ауылшару-

ашылығы аймақтарын пестицидтермен өңде-

удің экономикалық тұрғыдан я дұрыс, я дұрыс 

еместігін нақты анықтауға мүмкіндік береді. 

жүктеу/скачать 12,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: