Басіауы ш   мектепте  дарынды  оқушыларға  саралап  білім

-  кабылдаушы  окушыларга  жеткізілер  кемі  25  пән  нысандарын 
модульдерге  тараулар  жіктемесімен  такырыпгарга  жүйелеп,  оны 
окыту  мен  білім  геориясының  мүддесіне  бейімдеп,  ол  нысандардың 
модульдік  таралымдарын  кұрылым  кезеңдеріне  бөліп,  колданылуга 
қажетті  ең  тиімді  технологияларды  іріктеп,  оның  паркына  бойлап, 
аталган  боліктерді  үзік-үзік  етіп  алмай,  біртүтас  алудың  автор 
коздеген 
«Даму 
үдерісінің  жақын 
алаңын»  дүрыс 
меңгеруге 
үмтылдырады;
-  оқыту  мазмүнын  ізгілікті  пішінге  үйлестциліп,  интеллектінің 
түлгалық 
болмысты 
оқушы 
бойына 
дарытумен, 
оның 
бітім 
түлгасымен  өи  бойынан  нүр  сәулесі  шашырап  түрган  (25  пәннен 
түтас) біліми жэне гылыми үстанымды игеруге ынталандырады.
Агалган  үстаздарымыздың  біліми  және  гылыми  еңбеюгерінің  екі 
үстанымы  үдайы  даму,  орлеу  үдерісін  жүзеге  асыруды  коздейді. 
Белгіленген  скі  үстанымиың  қайнар  көзі  -   XI  гасырда  өмір  сүрген 
Жүсіп  Баласагүнның  «Қүтты  білігі».  Бүл  еңбек  -   халқымыздың 
үлылыгын, 
елдігін, 
өнер-жақсы 
сезім 
(хауас) 
кереметтерін 
үгындыратыи даналықтың, дарындылықтың білігі мен  гылымы.
«Қүтты  білігі»  [ 143]  -   білім  мен  гылымды  өз  мәнінде  меңгерген 
оқушылар  мен  түлектеріміздің  сан  гасырлар  бүрын  халқымыздың 
қүтқа,  баққа,  ерекше  ырысқа  қол  жеткізген  дарындылар  меңгеретін 
білім мен гылымның амалдарын жітілікпен, қырагылықпен парасаттау 
онерін  айқындайтын  орелі,  нүсқалы  нысан.  Бүл  еңбек  — үрпақтарга, 
адамзат  болмысына  бақытқа  қол  жеткізер  өнерін  меңгертетін  білік, 
күтка  болеиетін  ілім,  гасырлар  бойы  көзі  ашық,  көкірегі  ояу  үргіаққа, 
Үрім 
—  бүтаққа  адалдық,  ізгілік,  интеллектілі  әлеует,  азаматтық 
харакеттер,  эдеп  — дэстүрдің  ең  озық,  ілгерішіл  түстарын  дарытатын 
кітагі. 
Бүгінгі 
нарықтық 
қогам 
кеңістігіне, 
мектепте 
тэрбиеленушілерге  ең  қажетгі  азаматтық  үлгі-өнегелі  касиет  -  
сабырлылық, табандылық,  шыдамдылық, төзімділік.  Аталган  бәйіттен 
алар  түйініміз  осы  қасиетті  дарытудың  даналық  жолдарын  соз 
оисрінің қуатымен бсреді.
«Егер  ашу  -   өкпе  келсе,  қатулан,  сабыр  қыл,  сабырлы  кісінің 
сүйініші  алдында».  Міне,  бүл  бэйітте  философиялық  түжырым  үлгі 
ретіиде  беріледі.  Мүның  түп  — тамырында  бүкіл  ой-толгам  түйінінің 
ойлау  табигаты  мен  гылыми  —  біліми  дүниетанымның  үдайы  өрлеу 
карқынына  ең  қажеггі  қасиеітің  бірі  сабырлылық  екені  байқалады. 
Оиың  элеуметтік  -   философиялық  тамырластыгы  педагогика  ілімін 
қүруга  мүмкіндік  жасайды  деген  қорытындыга  келуге  қозгаушы  күш. 
Бүндаи 
тұжырымның 
үлгісі 
дарынды 
оқушылардың 
жаңа
64

дүниетанымдық бейімдерін  қогам  өзгерістеріне  ыңгайлау тұргысында 
дамытары хак.
Дарынды қабілеітілікке оқушыларды ұмтылдыру
Ж.^Баласагұнның  гылыми  толық  әрекет  сапасында  колдана  білу 
жүйесіне багыттау  болып  табылады.  Әрбір  дарынды  оқушының білім 
мен  гылым  (мектеп  мөлшерінде)  кеңістігіне  толыққанды  бойлауы 
үшін  оның әрекеттік шындыгының амал -  тәсілдерін  эділетгі  тұргыда 
тануга  ұмтылуы 
көзделеді. 
Егер  таңдаган 
жолына, 
болашақ 
мамандыгына  сай  рухани  және  заттық  құндылықтарды  саралап  алу
дарынымен қаруланса, аталган амал  — тэсілдерді  ұтымды  қолданудың 
парасатын меңгереді.
Жалпы  білім  ауқымында  меңгерілуге  тиісті  білім  мазмұнының,
пэннің бірегей  і*үрлері  оқушының дарындылық сапа -   көрсеткіштерін
дамытарлық  дэрежеде  өтілуіне  арнайы  оқу  жоспары  алдын  ала
сараптан  өтілуіне  қам  жасалады.  Тек  осыидай  біліми  жэне  гылыми
еңбектін  харекет  нэгижесінде  эр  оқушы  өзінің  басқалардаи  ілгершіл,
озық тұжырымдар  жасауга,  багамдауга,  ойлау  иерархиясының барлық
оқушы  мэртебесіие  тиісті  дарындылық  өзгерістерін  іштей  сараптан
өткізуге дагдыланады.  Бұндай  ішкі  рухани  құндылыктарын  ©сіре  білу 
ілімін Гештальт теориясы демекпіз.
Егер  аталган  ішкі  эрекеттің  рухани  байлықты  қорландыруга
қозгаушы  күш  ретінде  қызметін  оқушы  аңгарса,  онда  сол  тұлганың
іек  өзінің  мүмкіндігіне  сәйкес  ішкі  пайьім,  берне,  саралау,  сараптау,
жалқылау,  жалпылау,  нысаналардың  бір—
біріне  ұқсас  сапалық
қасиеттерінен  теориялық,  тагылымдық  ережелер  шыгару  қызметіне
қарай 
лайықты 
қанагаты 
барлыгына 
козін 
жеткізіп 
отыру 
философиясы туады.
Сөйтіп,  Әбу  Насыр  ол-Фарабидің  иіггеллегенттілігінің  үш  түрлі 
сипаты:
- әуез;
- 
астрономня, 
математика, 
табигатгану, 
жаратылыстану
(биология);
| сөз «нері (әдебиет, тіл), тарих және тагы баска [14, 210 б.] 
салапық багытгар  топтамасымен,  итеграциясымен  меңгеру  үстанымы 
басымдык  рөлде  болады.  Мүнда  барлық  ыңғайлас  пәндерді  қосып 
оқыту  теориясы  деген  ойдан  аулақ  болып,  ұстаздың  модульдік 
мәнділікке  қатысты  нысандарды  ұқсату,  немесе  айрықша  бөлек 
қасиеттерін  ажырату  секілді  жолдармен  оқушы  санасына  білім  мен 
гьшым  теориясын  дарыту  ескеріледі.  Бір  жагынан,  данышпан  Әбу 
Насыр әл -  Фарабидщ торт таган  интеллекі ісіне сүйену  аркылы  жана 
гасырдың  дарынды  жасөспірімдерін  элемдік  мэртебелі  кеңістікке
65

бейімдеу  болса,  екіиші  жагынан,  ди скреп і  (үзік-үзік)  огілетін 
автономды  жүйесіз  білім  алу  әрекетінен  жүйелі  модульдік  сагіадагы 
біліми  -   гылыми  эрекет  жасау  жолдарын  меңгеретін  дарын  иелері 
омірге  косылады.  Сонда  гана  Ел  Президенті  Н.  Ә.  Назарбаевтың алга 
қойып  отырган  жаһандану  үстанымы  ұлгтық  рух  негізінде  іске 
асырылатынына күмән жоқ.
Әбу  Насыр  ол-Фараби  мен  Жүсіп  Баласагұн  ілімінен  кейін  XII
гасырда  өмір  сүрген 
Қожа  Ахмет  Иассауидің  галам  жайлы
түжырымдарындагы  үлгі-онеге  жаратылыс  еыйымын  меңгеруге,
оқушылардың  креативтік  деңгейліктерге  үмтылуына  бірден-бір 
тіректік нысан.
Бүл  ілімде  ойлау  кабілетінің  әрекетінің  іске  қосарлық  жүйе 
томендегідей:
Біріншіден,  микрокосмос,  адамиың  кору  сезіміне  ілікпейтін 
күбылыстар,  табигатты  реттеуші  қүдыретті  күшке  озіңді  багындыра 
білу дарынын ұ.сынуы;
Екіншіден,  «Бірім»,  «Барым»  деген  ұгымдарды  өзіңмен  түстас 
пенделермен  жалпы  табигат  қойнауындагы  материалды  деректі  һәм 
дерексіз заттардың бэрінің иесі бар дегенді ұгынуды айтады;
Үшіншіден,  «Пірмұган»  құдыретті  күшті  мойындаган  адам
қиыншылыққа  мұқалмай,  қасиетті  зэмзом  суын  тосушы,  маңайына
күннің  нұрын  себуші,  мейір  сәулесін  шашушы,  асыл  мұрат  иесі, 
шыдамды, табанды болуга шақырады;
Тортіншіден,  Қожа  Ахмет  Иасаудың  тұжырымдарының  үлгі- 
өнегесі  оқушыларды дарындылыққа бейімдеу үшін пайдасы зор.
Айталық,  тәубашылық,  гибадатшылық,  махаббат,  сабырлық,
шүкірлік,  ризашылық,  заһидшілдік  (анықтық),  гаріптік  секілді  сегіз
дарындылық  мәреге  ұмтылдырар  субстанциялар  үш  құбыладан 
[•ұратынын айқындап берді.
Б.үл  «Екінші  дэптердің»  барлық  маңыздылыгы  да  осында.  Ол 
үшін  құбылаиы данышпан былай жіктейді  [144]:
1) Магрифат -  сауаттану, агарту (катарсис),  гылым, білім;
2)  Гарихаг — жол, амал, жүйе, сенім, қагида;
3)  Хакиқат — хақ (басқарушы), шындық, дэлел — факт.
Қожа  Ахмет  Иассауи  тұжырымының  үлгісі  адамның  танымдық 
олшемдіктерін  шыгарып  алуына  мүмкіндік  жасайды.  Бірақ  адам 
танымының 
шегі 
болмысты, 
жаратылысты, 
материяны 
толық 
қабылдай  алмайтынын  ұгыну  өнерін  кез  келген  субъектінің мойындай 
бермеуі  жаратаушыдан  белгілі  бір  адамның  озін  артық  санауы  деген 
кайшылыкты  пікірін  нақты  пәндерінің  теориялық  ұстанымдарымен 
үіынуга  баіъіпалуы на  түсіну  бүгінгі  білім  беру  үдерісінде  қиындық
66

тугызып отырғанын еске сактаймыз. Білім мен гылым жолына адаспай 
түсудін  ұтымды  амалы  -   табигаттағы  көзге  көріне  бермейтін 
кұбылыстарды  түсінуге  ниеттену.  Мұндай  әрекетке  жетілу  мақсатына
А.  Иассауи  адам  бойындағы  жүгенсіз  істермен  шұгылдаиу  секілді 
бақытсыздыққа  апарар  әрекеттерден  сактау  үшін  тәубашылықты 
ұсынады.
Сөйтіп,  данышпан  бұп  орайда  әр  адамның  ерік  жігерін  билей  алу 
жолдарын  сұрыптап  береді.  «Диуаии  Хикмсті»  адамныц  ойлау 
жүйесінің  заңдылыгы  екенін  білдіреді.  А.  Иссауи  адам  баласы 
қамшының  сабындай  кысқа  гұмырында берілген  уакыт  гіен  кеңістікті 
дұрыс  пайдалан,  оны  ұдайы  дамыту  мақсатында білім  мен  гылым  жи, 
иарасатты  әрекетке  багытта  дей  отырып,  оны  үзіліссіз  өнімділік 
дэрежеге  багыттай  білудің  барлық  ең  тиімді  жолдарын  ұсынады. 
Ғұламапық тұжырымның үлгісіндегі сыры да осы демекпіз.
Қортындысына  жүгінсек,  ойлау  қабілетін  дамудың  ец  шарықтау 
шегіне*  багдарлайтын  нысандардың  бэрі  дерлік  білім  мазмұнының, 
пэннің 
қосындысына 
және 
оқушыныц  дарындылық 
келбетіи 
айқындауга  инструмент  боларлық  арнаулы  пәндердіц  оку  жоспарына 
енгізілуіне  қатысты  дамытылады.  Аталган  пәндердіц  екі  ұстанымы 
үстемдік егеді.
Біріншісі — білім меңгерту;
Екіншісі  — білім  нысаныныц  ішінде  гылыми  ұгымдарды  жекелей 
ұлықтап түсіну.
Аталган  екі  ұстанымның  өзі  білім  мазмұны  жэне  қосымша 
мамандыққа  бейімдеуге  қызмет  етерлік  білім  теориясының  салалық 
багыттары оқушылардың түсінігіне ықпалын тигізуге багдарланады.
Сапалық  багыттарына  оқушылардың  гылыми  дүниетанымын 
дарындылық  мэнге  котерудің  шындыгын  педагогикалық  үдерістің 
дамуы  мен біліми -  гылыми парасаггы түйістепдіреді, әдіс- тэсілдеріи 
меңгертеді,  оның  жүйеге  келуін  қадагапайды.  Сондыісган  салалапық 
багытқа сәйкес пэндердің теориялық жэне практикапық мэнін  меңгеру 
козделеді. 
Міне, 
осындай 
педагогикапык 
гуманитарлық 
мэні 
бастапып,  адамтану  іліміи  мектеп  қабыргасынан  мецгерстіи  дэрежсгс 
жетіледі.
Мектептегі  оқылатын  пэндердің  мүмкіндігін  дұрыс  пайдаланып, 
оның  адам  туралы  гылымдар  жүйесі  екендігін  есксріп,  дарындылық 
қабілетті 
оятарлық 
педагогикалық 
мақсаттылықты 
айкындап, 
тұлганың  дарындылық  сапада  қапыптасуына  басшылықты  өздігінен 
ұйымдастыра алу онерін игеруге ынталанады.
Дарындылық  межеге  жетілудің  өзі  -   псдагогикаиыц  психология 
жэне  философиямен  интеграциялык сапада  келіп,  оның  іс  -  эрекеттің
67

қоігаушы 
күшіне 
айналуьша 
қам 
жасау. 
Психология 
адам 
нсихикасынын  дамуынын  заңдарын,  ал  недагогика  -   түлганың
дарынды  сапада  дамуын  басқаруды,  өзін  -   өзі  тануды  меңгеруін 
зерттейді.
Ьүндай  білім  мен  гылымды  меншіктей  алу  жолдарын  Ата  мүра, 
мүрагаггардан  саралау,  жалқыпау,  топтастыру,  силлогизмдік  талдау 
т.б  орекетімен  жинақтау  аркылы  жүзеге  асады.  Олай  болса,  тек 
Ж.  Баласагүн  мсн  А.  Яассауи  ілімдерімен  шектеліп  қалмай,  сол  оқу 
үдерісі 
жүретін 
мектентің 
оқушыларының 
психологиялық 
қабілеттіліктеріне  орай  баска  данышпандардың  ойлау  қабілетіне 
қатысты  ілімдерін  оқу  технологияларьш  дарьиГ&ы  сапаны  дарыту 
мақсатына пайдалану ұтымды [144, 262 б.].
Адамтану  ілімі  -   дарындылық  қабілеттілікті  дарытудың  қүралы.
Өзін-өзі  танудың  теориясын  батыс  еліне  Лотар  Клинберг  алғаш
жасады  десек,  шыгыс,  түркі  Ж.  Аймауытов  М.  Әуезов,  Әбу  Насыр
әл-Фараби,  Ж.  Баласагүни, Бұхар жырау, М.  Жұмабаев, А. Құнанбаев,
Ш.  Қүдайбердиев,  Ғ.  Мүсірепов  А.  Яссауи, және т.б Дарынды  қабілет 
ор оқушының шыгу тегіне де қатысты.
Дарынды  қабілетке  бейімделудің  жаңа  құрылым  -   жүйесі,  оның
мүраі-мүдде  сатыларының  іс-жүзіндегі  ерекшеліктерін  зерделеп, 
тэжірибеде  ұтымды  пайдалана  білуіне  қатысты.  Осыган  байланысты 
жалпы  білім  беретін  мектептер  мен  гимназия  мәртебесінен  дарынды 
мекіепгің үсганымы мүлдем ерекше екендігін аңгарамыз.
Дарынды  мектеп  оқушылардың  жалпы  көрсеткіштерін  ішкі
интеллектуалды  әлеуеттерінің  салмағын  диагностикалау  әрекетімен 
есептеу тұрғысында ашылады.
Осыньің  нәтижесінде  балаларды,  оқушыларды  дарындылыққа 
оеиімдеудің томендегідей мұрат -  мүддесі нысанаға алынады:
ізгілендіру, 
демократияландыру, 
дарынды 
оқушыларды 
әлеуметпк факторлардан құқықтық қоргау;
- дарындылыққа баулудың биологиялық, әлеуметтік факторларын
есепке алу;
-  білім  меңгерудің  үзіліссіздігін,  дарынды  балалармен  жұмысты 
ұдаиы жүрпзудің жолын табу;
- 
дарынды 
оқушылардың 
өзін-озі 
басқару 
әрекеггерін 
мемлекеттік  және  қоғамдық  мәнде  ұйымдастырудың  құрылымын
^ҮРУ 
9
-
  жалпы  оқушылардың  санатынан  дарындылық  қабілетке  бейімі 
Оар оқушылардың диагностикалаудың әдістерін  пайдалану;
68

-  оқытудың  арнаулы  жұмыс  багдарламасын  үйлестіру,  дарынды 
калыпка  баулудың  түрлерін  дамыту,  жеке  түлгалық  -   болмыстық 
деңгейліктерін айқындау;
- үстаздарды дарынды оқушыларды окытуга даярлау.
Жогарыда  тізілген  дарындылық  қабілетке  бейімдеудің  мақсат  -
мүддесі  алгашкы  теориялық  мәнділікгі  айқындап,  нәтижелі  әрекетке 
жетелейтін жүмыстарды жобалауга мүмкіндік береді.
Бүл  үлгімізде  оқушыларды  дарынды  қабілетке  бейімдеудін 
копаспектілі 
қүбылыстарына 
түтасгық 
гүргыда 
зерделеудің 
күрделілігін анықтай алу жолдары жіктеледі.
Дарындылық  белгілер  мен  негізгі  нышандарды  толық  жүйелей 
алу қызметін  іске  қосады:  интеллектуальды  жэне қажетсіну аспектісін 
айқындайды.  Оқушы  бойындагы  жасырын  дарындылық  сананың 
элеуетін  табумен  шектелмей,  оиың  ерекше  гылыми  -   негіздемелі 
жолының  әрекетке  қолданым  аясын  сарагітау  тәсілдерін  шыгщау 
мүддесі нәтижелі әрекепің ең тиімді жолы екендігі байқалады  [145].
Үлгіде  дарындылықты  шыгармашылық,  креативтік  жолдармен 
анықтаудың  мэнісгері  беріледі.  Оқушының  агалган  екі  қызметін 
интеллектуальды 
жэне 
кажетсіну 
аспеісгісін 
айкындай 
алу 
ынталылыгы  «берілген  тапсырмалардың  аясын  кеңейте  алу»  секілді 
шыгармашыл  іскерліктің  өнімін  беруге  жагдай  жасай  алуымен  тыгыз 
байланысты болып келеді.
Сөйтіп, 
«Шыгармашылық 
дарындылық» 
дарындылық 
қабілеттіліктің айрықша түрі ретінде қарастырылмайды.
Үлгіде  дарыиды  оқушыларды  табу  әмбсбап  жэне  жекелей 
багдарлама  шегінде  жүзеге  аспақ.  Мүндай  багдарлама  ақгіараттар 
тогынының  әргүрлі  қайнар  көзін  пайдалаиуга  қолайлы  жагдай 
тугызады.
Үлгіде 
дарынды 
оқушыларды 
табу, 
оларды 
оқыту, 
қабілеттіліктерін  дамыту  —  тектес  жүйенің  тууына  козгаушы  күш. 
Егер  бір  сыныпқа  бір  тектес  дарынды  кабілеттіліктегі  оқушыларды 
гоптастырсақ,  ешқандай  әдіс-амалдар  үзік-үзік  қолданылмаГпыны 
еске сақталады.
Анықтап  айтсақ,  дарынды  оқушыларды  диагностикадан  откізу 
оларды 
топтастыру 
максатында 
емес, 
оларды 
оқытудың 
ең 
үтымдысьш  жэне  дамыгушылыгын  іске  асырудың  қүралы  ретінде 
қолданады.
Дарындылык  —  омір  агымына  сэйкес  психикапың  жүйесі  мен 
дамуы,  басқа  адамдармен  саластырганда  жогары  иэтижеге  жетуді 
аиықтайтын  қабілет,  басқалардаи  болеюснстін  айрықша  жагымды 
сапа.
69

Дарынды  бала  -   оқу  үдерісінде  өзінің  ойлау  әрекетімен, 
жасампаз  жетістігімен  оқшаіуланатын  индивид.  Ойын,  оқу,  еңбек 
әрекеттерінде 
деңгейі 
жогары, 
айрықша  қабілетті 
жан 
[146]. 
Оқушының дарындылық қабілеті  шартты түргыда беріледі.
Ең 
тамаша  жетістіктерінің  өзі  болашақ  мамандыгына  көрсеткіш 
бола  алмайтыны  ескеріледіОл  қабілеттілік  қалай  тез  табылса,  солай 
тез  жойылуы  да  мүмкін.  Баланың  санасына  дарынды  деген  үгымды 
енгізуге  болмайды.  Себебі  бүның  өзі  оның  дарындылық  кабілетіне 
нүқсан  келтіреді.  Сол  себепті  «дарынды  бала»  дегеннің  орнына 
«дарынды баланың белгілері» деген үгымды колданамыз.
Дарынды  мектеп  оқушыларының  жалим ^көрсеткіштері  ішкі 
интеллектуалды  әлеуеттерінің  салмағын  диагностикалау  әрекетімен 
есептеу  түргысында  ашылады.  Бала  ерекшеліктеріне  тоқтала  отырып, 
дарындылық сапаның белгілері айқындалып көрсетіледі.
Дарындылық қабілеттің белгілері:
-  тапсырмаларды  орындау  барысында  ерекше  қүлшынысқа 
бөленуі;
- оқу еңбегінен  қуаныш алуы, білімі мен тезаурустық;
- гылыми өнімді  нәтижеге багытталуы қарастырылады.
Дарындылық сапаның көрсеткіші екі  аспектіні  қамтиды
1)  интеллектуалдық аспекті;
2)  қажетсіну уәждік аспектісі.
Жогарыда тоқталып  отырган  интеллектуалдық  және)  қажетсіну 
уәждік аспектісі  кестеде беріледі (1-кесте).
1 -кесте -  Дарындылық сапаның көрсеткішері
Интеллектуалдық аспекті
Қажетсіну уэждік аспектісі
1
2 
~
Тәсілдерінің  арнаулы  стратегиялық
сипаты:
- тез, шапшаң орындалуы;
- жана тәсілдерді қолдануы, жасауы;
- жанашылдық бейімі
Пэнге қатысты ақиқатты аныкгай білуі, 
жасампаздық уэждің ұдайы артып 
отыруы (белгілердің, дыбыстарды, 
түстерді ажырату, тез қабылдауы) жэне 
өзінің жеке белсенділ ігін танымдық, 
когнитивтік ьщгайга бейімдеуі, өзінің 
оқу еңбегінен қанағат табуы
Тэсілдерді  жекелеу  эрекеті,  бәрі 
өзімнің 
танымыммен, 
пайыммен 
жасаймын 
деген 
тұжырымға 
ыңгайлауы
Басқа оқу  әрекетіне  қатысты оқушының 
айрыкша 
құлшыныспен 
карауы,
табандылық  пен  еңбеккорлык  және 
қажеттіліктің жоғарылауы
70

1-кестенің жалғасы
1
2
Күрделі  үдерістен  жай,  қарапайым 
ұғымды көре білу тәсілі
Танымдық  эрекеттің  қажетгілігі,  білім 
мен  ғылымга  тойымсыздықпен  қарауы, 
берілген  талаптардың  шегінен  шыгып 
кетуі
Оқытылу үдерісінің ерекше типі
Стандарт талсьфмалардың даяр 
жауаптарының типтік түрлеріне 
жогарыдан карауы
Тапсырманы  орындау  барысындагы 
қарқындылықты іске асыруы
Өзінің  оқу  еңбегінің  көрсеткіштеріне 
сыни  дүниетаныммен  қарауы,  күрделі 
мақсаттарга жетуге өзін багыттай алуы
Дарындылық  қабілетке  қатысты  түрлерін  саралау  белгілі  бір 
өлшемдіктермен  сұрыпталады, оның өзі  оқушы  бейімділігінің негізіне 
қарай, жіктемесіне орай салалық бағыттарына бөлінеді.
Дарындылық  қабілеттіліктің  өзі  сапалық  жэне  сандық  аспектіге 
сұрыпталады.  Оқу  еңбегінің  біліми  —  ғылыми  қызметін  айрықша 
сапада  іске  қосуы  әр  оқушының  табиғи  психологиялық  жағдайына 
тікелей бағынады.
Оқушыларға  жалпы  сандық  тұрғыда  жасаған  талдаулар  —  эр 
оқушының 
психологиялық 
мүмкіндігінің 
сатыларын 
шыгаруга 
қозғаушы күш.
Дарынды  қабілеттіліктерді  жеке  бөліп  алудың  өлшемдіктері 
төмендегідей жіктеледі:
1) «Әрекет түрлері»:
- практикалық -   қол өнері,спорттық, ұйымдастырушылық;
- танымдық -   дарындылықтың әртүрлі интеллектілі салалары:
а)  көркем  -   эстетикалық  -   хореографиялық,  сахналық,  эдеби  -
поэтикалық;
ә)  әуезді  -   музыкалық:  рухани  -   құндылықты,  адамдарга  қызмет 
ету, жаңа рухани құндылықтарды табу.
Психика сферасын қалыптастыратын эрекет:
-  интеллектуалды -  саңылаулы -  сенсор -  моторлы, кеңістікті 
көрілімдік, ұғымды — парасаттық ұйымдастыру деңгейі;
-  эмоционалды  арна  —  ынталану,  үміттену  деңгейі,  біліми 
мақсаттылық, ой-түйін, қорытынды жасау;
2) «Дарындылықты қалыптастыру сатысы»:

жүктеу/скачать 9,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: