Мал шаруашылығЫ Өнімдерін өндіру және өҢдеу
жүктеу/скачать 0,72 Mb. Pdf көрінісі
|
№1 зертханалық сабақ Тақырып. «Саркомастигофоралар типі - Sarcomastiqophorа. Саркодиналар класы» - Sarcodina.
өкілдерінің системалық жағдайы мен құрылысын оқып білу.
тамызғыш, жабын және заттық әйнектер, сүзгіш қағаздар, препараттау инесі, белгіленген тұрақты пішіні бар амебалар, микропрепараттар, микроплакаттар және де түрлі-түсті плакаттар.
Сабақтың мазмұны Саркодиналардың 10 мыңнан аса түрлері белгілі. Олар тұщы суларда, теңіздерде, ылғалды топырақта жиі кездеседі. Адамның және жануарлардың ағзасында паразиттік тіршілік етеді. Солардың бірі кәдімгі амеба (Amoeba proteus) – қарапайымдылардың ішіндегі өте қарапайым құрылысты, тек микроскоппен ғана көрінетін жәндік. Оның денесі 0,5 мм әлсіз бейнеленген қабықшадан, цитоплазмадан және ядродан тұрады. (1- сурет). Цитоплазманы екі қабатқа бөлуге болады: жабысқақтау, ақшылдау болып келген сыртқы қабатын – эктоплазма деп атайды, ал сұйықтау, түйіршіктеу келген ішкі қабатын – эндоплазма деп атайды. Эктоплазма псевдоподияларында жақсы жетілген. Талшықтылардың 6000-нан аса түрлері белгілі. Олар тұщы суларда, теңіздерде, ылғалды топырақтарда кездеседі. Жануарлар мен адам ағзасында паразиттік тіршілік етеді.
СИСТЕМАТИКАСЫ Қарапайымдылар патшалық тармағы – Protozoa Саркомастигофоралар типі – Sarcomastiqophorа. Саркодиналар класы- Sarcodina Тамыраяқтылар класс тармағы- Rhizopoda Амебалар отряды – Amoebina Амеба тұқымдасы – Amoeba 1.Түрі - кәдімгі амеба – Amoeba proteus 2. Түрі – дизентерия амебасы – Enthamoeba histolytica
1.
Не үшін амеба денесінің тұрақты пішіні болмайды? 2.
Амеба цитоплазмасы қандай қабаттарға ажыратылады? 3.
Амеба өмірі үшін қажетті негізгі органоидтарды (органеллаларды) атаңыздар? 4.
Амебалар қалай көбейеді? 5.
Қорғаныш қабықшасы-циста дегеніміз не және оның биологиялық маңызын түсіндіріңіз? 6.
Студенттің өз бетімен дайындалуына арналған әдебиеттер тізімі: 1. Дәуітбаева К. «Омыртқасыздар зоологиясы», 1 кітап, Алматы, 2004, 24- 35 беттер 1.
Түсіпова К.С. «Омыртқасыздар зоологиясы», 1 бөлім Алматы, 1998,25-41 беттер 2.
Махмутов С.М. «Зоология» Алматы, 2006, 47-55 беттер 3.
Лукин Е.И. «Зоология» Агропромиздат 1989, 37-49 беттер
№2 зертханалық сабақ Тақырып. «Ішек қуыстылар типі- Coelenterata (Cnidaria) Гидрозоа класы- Hydrozoa» Сабақтың мақсаты: Тұщы су гидрасын мысалға алып ішек қуыстылардың систематикалық жағдайын, құрылыстарын оқып білу. Сабақтың мазмұны. Ішекқуыстылардың 9000-ға жуық түрі бар. Олардың басым көпшілігі теңіздерде, аз ғана өкілдері тұщы суларда тіршілік етеді. Дене пішіндері табақша, шатыр, қоңырау, цилиндр тәрізді, ұзындығы 1 мм-ден бірнеше см-ге дейін. Мысалы, ең ірі түрі- Cyаnea arctica- ның көлденеңінен 2м, ал қармалауыштарының ұзындығы 30 м. Ішек қуыстылар типі 3 класқа бөлінеді: гидрозоа класы- Hydrozoa, сцифозоа- Scyphozoa және маржан полиптері- Anthozoa. Сол гидрозоа класының өкілі гидра тұщы суларда тіршілік етеді. Жыныссыз және жынысты жолмен көбейеді. Личинкалары- планула деп аталады. Сабаққа қажетті құралдар мен материалдар: микроскоптар, лупалар, боялған тотальды (бүкіл денесін қамтитын) препараттар, тұщы су гидрасының көлденең және тігінен кесінділері бар препараттар, микротаблицалар мен таблицалар.
СИСТЕМАТИКАСЫ Ішек қуыстылар типі- Coelenterata (Cnidaria) Гидрозоа класы- Hydrozoa Гидроидтылар клас тармағы- Hydroidea Гидралар отряды—Hydrida Өкілі: Тұщы су гидрасы- Hydra olygactis Бақылау сұрақтары 1.
Гидра не үшін екі қабатты жәндік болып саналады? 2.
Гидраның денесі қандай жасушалардан тұрады? 3.
Гидраның көбею жолдарын атаңдар? 4.
Гидра қорегін қалай ұстайды және онда ас қорыту процесі қалай жүреді?
1. Дәуітбева К. «Омыртқасыздар зоологиясы» 1 бөлім, Алматы- 2004, 97- 128 беттер 2. Түсіпова К.С. «Омыртқасыздар зоологиясы» 1 бөлім, Алматы- 1998, 138-170 беттер. 3. Махмұтов С.М. «Зоология», Алматы-2006, 73-76 беттер 4. Лукин Е.И. «Зоология», Москва, Агропромиздат 1989. 71-79 беттер
№3 зертханалық сабақ
Нағыз жұмыр құрттар класы –Nematoda»
құрттардың систематикалық жағдайы мен дене құрлысын оқып білу.
мұхиттар мен теңіздерде, тұщы суларда, топырақ арасында еркін қозғалып тіршілік етсе, кейбірі өсімдіктер мен жануарлардың, адамдардың да барлық дене мүшелерінде паразиттік жолмен өмір сүреді. Дене пішіндері 1 мм – ден 1 метрге дейін болады. Солардың бірі – жылқы аскаридасы. Жылқы аскаридасының (аналығының) ұзындығы 37см-ге дейін жетеді. Сабаққа қажетті құралдар мен материалдар: микроскоптар, лупалар қайшылар, скальпелдер, пинцеттер, препараттау инелері, ілгектер, табақшалар, суы бар стакандар, формалинде қатырылған аскаридалар, аскарида денесінің көлденең қимасы бар микропрепараттар, таблицалар, схемалар. СИСТЕМАТИКАСЫ
Бірінші қуысты құрттар типі – Nemathelminthes Нағыз Жұмыр құрттар немесе Нематодтар класы – Nematoda Сецерненттер класс тармағы – Secernenta Аскаридалар отряды – Ascarididea Өкілі: Жылқы аскаридасы – Parascaris equorum Бақылау сұрақтары: 1.
Аскариданың жыныс диморфизмі қалай көрсетілген? 2.
Жұмыр құрттардың тері-мускул қапшығы қандай құрылысты болып келген? 3.
Аскариданың тіршілігіндегі мүшелер жүйесінің негізгі құрылыс ерекшеліктерін атаңдар. 4.
5.
Аскаридалар және жұмыр құрттардың басқа да өкілдері қандай зияндар келтіреді?
1.Дәуітбева К. «Омыртқасыздар зоологиясы» 1 бөлім, Алматы - 2004, 195-222 беттер. 2. Түсіпова К.С. «Омыртқасыздар зоологиясы» 1 бөлім, Алматы - 1998, 241-261 беттер. 3. Махмұтов С.М. «Зоология», Алматы-2006, 101-111 беттер. 4. Лукин Е.И. «Зоология», Москва, Агропромиздат 1989, 109-113 беттер
№4 зертханалық сабақ Тақырып. «Буынаяқтылар типі – Arthropoda. Шаянтәрізділер класы– Crustacea» Сабақтың мақсаты: Өзен шаянының систематикалық жағдайы мен құрылысын оқып білу. Бақылаусұрақтары: 1.
Өзен шаянының денесін қандай бөлімдерге бөлуге болады? 2.
Өзен шаянының аяқтарын (19жұп), олардың атқаратын қызметін атаңыздар. 3.
Өзен шаянының ас қорыту жүйесіндегі ерекшеліктері неде? 4.
Қан айналу және тыныс алу жүйелері қандай құрылысты болып келген? 5.
Өзен шаяны мен жауынқұрттың зәр шығару мүшелерінің ұқсастықтары неде? 6.
Өзен шаяны мен жауынқұрттың нерв жүйесіндегі ұқсастықтары қалай байқалады? 7.
Өзен шаянының жыныс диморфизмі, яғни аталығы мен аналығының сыртқы көрінісі жағынан өзгешелігі қалай байқалады? Жыныс бездерін атаңдар. Студенттің өз бетімен дайындалуына арналған әдебиеттер тізімі: 1.Дәуітбева К.Ә. «Омыртқасыздар зоологиясы» 1 бөлім, Алматы - 2004, 273-320 беттер. 2. Түсіпова К.С. «Омыртқасыздар зоологиясы» 2 бөлім, Алматы - 1999, 9-52 беттер. 3. Махмұтов С.М. «Зоология», Алматы-2006, 137- 154 беттер. 4.Лукин Е.И.«Зоология»,М.,Агропромиздат 1989,156 – 163 беттер.
№5 зертханалық сабақ Тақырып.«Буынаяқтылар типі –Arthropoda. Насекомдар класы – Insecta».
систематикалық жағдайымен және де олардың сыртқы, ішкі құрылыстарымен танысу.
буынаяқтылар типінің ең көп таралған түрлері. Ғылымға 2 млн-ға жуық түрлері белгілі. Олар жер шарының барлық аймақтарында, сонымен қатар ыстық су қайнарларында, қарлы жерлер мен мұздарда да тіршілік етеді. Пайдалылары да жеткілікті және де жануарлар мен өсімдік зиянкестері де өте көп. Пайдалы насекомдардың бір түрі – бал арасы.
Сабаққа қажетті құралдар мен материалдар: лупалар, белгілері бар арнаулы ерітінділерде қатырылған бал аралар, микротаблицалар, схемалар және де әртүрлі насекомдар коллекциялары.
СИСТЕМАТИКАСЫ: Буынаяқтылар типі – Arthropoda Трахеялылар (кеңірдектілер) тип тармағы – Tracheata Насекомдар класы - Insecta Қанатты насекомдар класс тармағы – Pterygota Жарғақ қанаттылар отряды – Hymenoptera Өкілі: Бал ара – Apis meleifera
Бақылау сұрақтары. 1.
Аралардың сыртқы құрылысындағы ерекшеліктері неде? 2.
Бал араларда ас қорыту процесі қалай жүреді? Ас қорыту жүйесінің негізгі бөлімдерін атаңыздар. 3.
жүзеге асады? 4.
Тыныс алу және қан айналу жүйесінің ерекшеліктері неде? 5.
Насекомдардың нерв жүйесі қандай бөлімдерге дифференцияланған? 6.
Көбею мүшелерін атаңыздар? Аналық араның – патшасының, трутендердің және жұмысшы бал аралардың жыныс мүшелеріндегі айырмашылықтары қандай? Студенттің өз бетімен дайындалуына арналған әдебиеттер тізімі: 1. Дәуітбева К.Ә.«Омыртқасыздар зоологиясы» II бөлім, Алматы - 2005, 379-495 беттер. 2. Түсіпова К.С. «Омыртқасыздар зоологиясы» 2 бөлім, Алматы - 1999, 52-159 беттер. 3. Махмұтов С.М. «Зоология», Алматы-2006, 167-193 беттер. 4. Лукин Е.И. «Зоология», Москва - 1989, 179-213 беттер.
№6 зертханалық сабақ Тақырып. «Хордалылар типі. Бас сүйексіздер тип тармағы. Басхордалылар класы » - Сhordata, Acrania. Cephalochordata.
систематикалық жағдайымен, сыртқы және ішкі құрылыстарымен танысу.
1. Махмутов С.М. «Зоология»., 2006, 207 – 212 беттер. 2. Лукин Е.И. «Зоология». М., 1989, 240-244-беттер 3. Наумов С.П. «Омыртқалылар зоологиясы»., А., 1970, 9-15 беттер
Жаттығу сұрақтары. 1.
Ланцетниктің сыртқы құрылысын сипаттаңыздар. 2.
Ланцетниктер құрылысының қандай негізгі белгілеріне қарап, оларды төменгі сатыдағы хордалыларға жатқызады? 3.
бар? 4.
Ланцетниктердің қан айналу жүйесі туралы не білесіздер? 5.
Ланцетниктердің зәр шығару мүшелерін атаңыздар? Олардың құрылысы қандай?
6.
Ланцетниктің көбею мүшелерінің құрылыс ерекшеліктері қандай? №7 зертханалық сабақ Тақырып. «Хордалылар типі - Chordata Шеміршекті балықтар класы» - Pisces Сабақтың мақсаты: Акуланың систематикалық жағдайымен танысып және олардың сыртқы, ішкі құрылыстарын оқып білу. Сабақтың мазмұны: Балықтар – аузында қозғалмалы жақтары бар, желбезектерімен тыныс алып, суда тіршілік ететін төменгі сатыдағы омыртқалылар. Олардың 20000-нан аса түрі бар. Олардың 99 % сүйекті балықтар да, 1 % шеміршекті балықтар.
арнаулы ертінділерде қатырылған алабұғалар, балықтардың ішкі құрылысы аршылып көрсетілген сулы препараттар,балықтардың дамуы көрсетілген препараттар, алабұғаның қаңқасының макеті, әртүрлі балықтардың түрлері, табақшалар, қайшылар, пинцеттер, скальпелдер, препараттау инелері, микротаблицалар мен схемалар.
Бақылау сұрақтары. 1.Шеміршекті балықтардың сыртқы құрылысына сипаттама беріңіздер. 2.Жыртқыш балық есебінде алабұғаның ас қорыту жүйесінде қандай құрылыс ерекшеліктері бар? 3. Балықтардың тыныс алуы мен қан айналу жүйелері қалай болады? 4. Нерв жүйесінде қандай құрылыс ерекшеліктері бар? Ми бөлімдерін атаңыздар?
1. Наумов.С.П. «Омыртқалылар зоологиясы» А., 1970,23-76 беттер. 2. Лукин.Е.И. «Зоология» М.,1989, 266-276-беттер. 3. Махмутов.С.М. «Зоология» А.,2006,217-239 беттер. 4. Олжабекова.К.Б., Есжанов Б.Е. «Омыртқалылар зоологиясы» II – бөлім. -Алматы, 2007, 30-98 беттер.
№8 зертханалық сабақ Тақырып. «Хордалылар типі - Сhordata. Қосмекенділер класы - Amphibia» Cабақтың мақсаты: Көлбақаны мысалға ала отырып, қосмекенділердің систематикалық жағдайымен танысу және оның сыртқы түрі мен ішкі құрылысын оқып білу.
құрлықта да тіршілік етуіне байланысты қосмекенділер деп атаған. Олар 3 отрядқа топтасады: 1.Құйрықтылар 2.Аяқсыздар. 3.Құйрықсыздар. Қазақстанда 12 түрі кездеседі Сабаққа қажетті құралдар мен материалдар. Ұйықтатылған бақалар, табақшалар, қайшылар, пинцеттер, скальпелдер, препараттау инелері, бақаның қаңқасы мен дамуы көрсетілген препараттар, тритонның,саламандралардың, бақалардың сулы препараттары, микротаблицалар, схемалар.
СИСТЕМАТИКАСЫ:
Хордалылар типі- Сhordata Омыртқалылар немесе Бас сүйектілер тип тармағы-Vertebrata
Қосмекенділер класы-Amphibia Құйрықсыздар отряды-Anura
Нағыз бақалар тұқымдасы-Ranidae Өкілі: Көлбақа- Ridibunda Бақылау сұрақтары: 1.Бақаның суда және құрлықта тіршілік етуіне байланысты сыртқы құрылысында қандай ерекшеліктер бар? 2.Бақаның ас қорыту жүйесі қандай бөлімдерге бөлінген? 3.Астың қорытылуына қандай бездер қатысады? 4.Бақаның тыныс алуы қалай жүзеге асады? 5.Қосмекенділердің қантамырлар жүйесінің ерекшелігі неде? 6.Қосмекенділердің нерв жүйесінің балықтардыкінен айырмашылығы неде? 7.Зәр және жыныс жүйелеріне қандай мүшелер жатады және олардың өзара байланысы қалай берілген?
1.Наумов С.П. «Омыртқалылар зоологиясы» А., 1970, 76-101 беттер. 2.Лукин Е.И. «Зоология» М., 1989, 282-293-беттер. 3.Махмутов С.М. «Зоология» А.,2006,239-252 беттер. 4.Олжабекова К.Б., Есжанов Б.Е. «Омыртқалылар зоологиясы». 2 бөлім. Алматы, 2007, 98-127 беттер.
№9 зертханалық сабақ Тақырып. «Хордалылар типі – Сhordata. Құстар класы - Aves»
систематикалық жағдайымен, сыртқы және ішкі құрылысымен танысу.
Қазақстанда 488 түрі кездеседі. Олар 3 отряд үсті тармағына бөлінеді: 1.Қырсыз төстілер 2.Қырлы төстілер 3.Пингвиндер
құстардың денесі аршылып, мүшелер жүйелері көрсетілген сулы препараттары, көгершіннің қаңқасы, құстардың тұлыптары, препараттау жабдықтары (табақшалар, пинцеттер, қайшылар, инелер), микротаблицалар, схемалар.
СИСТЕМАТИКАСЫ: Хордалылар типі- Сhordata Омыртқалылар тип тармағы- Vertebrata Құстар класы- Aves Қырлы төсті құстар отряд үсті тармағы-Саrinatae Көгершіндер отряды-Columbiformes Өкілі: Көк көгершін-Columba livia
1.Көгершіннің сыртқы құрылысындағы қандай ерекшеліктері олардың ұшуға бейімделгендігін көрсетеді?
2.Құрлысы жағынан қалыпты (контурлы) қауырсын мамық қауырсыннан қалай ажыратылады?
3. Ұшатын құстардың қаңқасының құрылыс ерекшеліктері қандай? 4.Қосарлы тыныс алу процесінің мәні неде?
5.Құстардың жылы қандылығын қалай түсінуге болады? 6.Көгершіннің зәр шығаруы мен көбею мүшелерін атаңыздар?
1.Наумов С.П. «Омыртқалылар зоологиясы» А., 1970,141-209 беттер. 2.Лукин Е.И. «Зоология» М.,1989, 307-325 беттер. 3.Махмутов С.М. «Зоология» А.,2006, 266-285 беттер. 4.Олжабекова К.Б., Есжанов Б.Е. «Омыртқалылар зоологиясы». Алматы., 2007, 183 – 278 беттер. №10 зертханалық сабақ Тақырып. «Хордалылар типі- Сhordata. Сүтқоректілер класы-Мammalia» Сабақтың мақсаты: Ақ егеуқұйрықты мысалға ала отырып, сүтқоректілердің систематикалық жағдайымен, сыртқы және ішкі құрылысымен танысу. Сабақтың мазмұны. Қазіргі кезде сүтқоректілердің дүние жүзінде 4500-дей түрі белгілі.Соның 178 түрі Қазақстанда тіршілік етеді.Сүтқоректілер класының өкілдері үш класасты тармағына бөлінеді: 1.Жұмыртқа салушылар немесе алғашқы аңдар. 2.Төменгі сатыдағы аңдар. 3.Жоғарғы сатыдағы сүтқоректілер немесе плаценталылар.
егеуқұйрықтың сойылып, аршыла көрсетілген мүшелер жүйелері бар сулы препараттары, олардың құрастырылған қаңқасы, препараттау саймандары (табақшалар, қайшылар, скальпелдер, инелер, пинцеттер), микротаблицалар мен схемалар.
Хордалылар типі- Сhordata. Омыртқалылар тип асты тармағы- Vertebrata Плацентарлылар класс асты тармағы-Placentalia немесе Жоғарғы сатыдағы аңдар клас асты тармағы-Eutheria Кемірушілер отряды - Rodentia Өкілі: Ақ егеуқұйрық - Rattus alba
жүктеу/скачать 0,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|