М. Ӛ. МҰҚашева, Ұ. Т. Махажанова

 
Абстракциялау – бұл  қандай да болмасын объектіні, ӛзге объектілерден ажырататын 
белгілері,  сипаттамалары  және  т.б.  арқылы  бӛліп  алу,  жалпы  абстракциялау  объектінің 
сыртқы ерекшеліктеріне негізделеді. Объектіге бағдарланған ұстанымда, берілген объектінің 
дұрыс абстракциялануы, жобалаудың негізгі міндеттерінің бірі болып саналады. 
 
Инкапсуляция  –  бұл  объектінің,  ӛзінің  ішкі  элементерінің,  бір  бірінен  ажыратылу 
процесі. Бұл процесс кезінде объектінің ішкі құрылымдары мен оқиғалары бір- бірінен дұрыс 
ажыратылады.  Инкапсуляция  объектінің  интерфейсін  қорғау  үшін  қолданылады  немесе 
объектілік  ұстанымда  класстың  ресурстарын,  тек  оның  ӛзінің  ғана  пайдалануын  қолдайды. 
Абстракциялау мен инкапсуляция бірін бірі толықтырады. 
 
  Модульділік  –  бұл  программалық  жабдықтың  декомпозициялану  кезінде  ӛзара 
байланысқан, бірақ ӛте әлсіз байланысқан модульдерге бӛліну қасиеттері. Инкапсуляция мен 
модульділік қасиеттері абстракцияларды бір- бірінен ажыратады. 
 
Иерархия  – бұл жүйедегі абстракцияланудың бір- біріне бағынышты түрде реттеліп 
орналасуын  тағайындайды.  Бұл  күрделі  жүйедегі  класстардың  құрылымы  (иерархиясы). 
Мысалы, жай және кӛп қабылдаушылықты айтуға болады.  
Типтелу  –  бұл  абстракцияға  байланысты  класстарды  бір  бірінен  ажырату  үшін 
қойылатын шектеулер. 
Паралеллизм –  бұл объектінің актив және пассив түрде болуын кӛрсетеді. 
Тұрақтылық – бұл объектінің ӛмір сүру уақытын кӛрсетеді. 
Объектіге бағдарланған ұстанымның негізгі түсініктері: объект, класс.  
Объект класстың  экземпляры тұрғысынан қарастырылады. Объектінің күйі, оқиғасы 
және жеке  қасиеттері болады. Объектіге әсер етуді әдіс деп атайды. Класс қабылдаушылық 
пен  инкапсуляция  және  полиморфизмді  (абстракцияны)  қанағаттандыратын  құрылымдық 
жиынтық тип ретінде қабылданған.. 
Объектіге  бағдарланған  анализ  бен  жобалау  әдістері  модельдеу  тілі  мен  модельдеу 
процестерінің сипаттамаларынан тұрады. 
 Модельдеу тілі жобаның сипаттамасын беру үшін қолданылатын нотация.  Нотация – 
бұл  модельдерде  қолданылатын  графиктік  объектілердің  жиынтығы.  Модельдеу  тілінің 
синтаксисі  де  нотациямен  анықталады.    Процесс  –  бұл  жобаны  құру  кезінде  жасалатын 
қадамдардың сипаттамалары.  
UML  (Unified  Modeling  Language)  –  бұл  1980-1990  ж.  қолданылып  келген,  объектіге 
бағдарланған  анализ  бен  жобалаудың  орнына келген  әдіс  болып  табылады.  UML  алу  үшін 
бірнеше  авторлардың  әдістерін  біріктіруге  тура  келді:    Boosh    –  авторы  Гради  Буч;  OMT 
(object  modeling  technique)  –  авторы  Джеймс  Рамбо;  OOSE  (object  oriented  SoftWare 
engineering) –  авторы Ивар Якобсон. 
UML  тілінің негізгі мақсаттары мен мүмкіндіктері: 
-
 
қолданушыға түсінікті болатын визуальды модельді құру; 
-
 
модельдегі базалық концепциялардың кеңейтуге бейім болуы; 
-
 
программалау тілдеріне, құру процессіне тәуелсіз болуы; 
-
 
модельдеу тілінің формальды негізде болуын қамтамасыз етеді; 
-
 
объектілік бағдарланған жабдықтар нарығына стимуляция жасайды; 
-
 
практикалық тәжірибелердің ең жақсысын біріктіру және тарату; 
UML-дың пайда болу және даму тарихына сәйкес келесі нұсқалары белгілі (3.11-  сурет. 
Википедия бойынша 2011 жылғы мәлімет): 
Нұсқа 
Қабылданған уақыты 
1.1 
ноябрь 1997
[1]
 

1.3 
март 2000
[2]
 
1.4 
сентябрь 2001
[3]
 
1.4.2. 
июль 2004
[2]
 
1.5 
март 2003
[4]
 
2.0 
июль 2005
[5]
 
2.1 
Заңды түрде қабылданбаған 
[2]
 
2.1.1 
август 2007
[6]
 
2.1.2 
ноябрь 2007
[7]
 
2.2 
февраль 2009
[8]
 
2.3 
май 2010
[9]
 
2.4 beta 2 
март 2011
[10]
 
3.11 –сурет. UML-дың нұсқалары туралы деректер 
UML  1.4.2    нұсқасы  халықаралық   
ISO
/
IEC
  19501:2005  стандартының  негізі  болып 
саналады.  UML  –де  қолданылатын  негізгі  диаграммаларды  келесі  топтарға  бӛліп 
қарастырады  (3.12- сурет. Википедия бойынша 2011 жылғы мәлімет): 
Құрылымдық 
диаграммалар 
Structure Diagrams: 
(Ағылшын тілінде) 
Структурные диаграммы: 
(Орыс тілінде) 
Кластар диаграммасы 
Class diagram 
Диаграмма классов 
Компоненттер 
диаграммасы 
Component diagram 
Диаграмма компонентов 
Композит/ құрама 
құрылымдар:  
Кооперация диаграммасы 
(UML2.0) немесе келісімді 
үйлестіруші диаграмма 
Composite structure diagram:  
      Collaboration (UML2.0) 
Композитной/составной 
структуры: 
Диаграмма кооперации 
(UML2.0) или диаграмма 
сотрудничества 
Таратылған  диаграмма  
Deployment diagram 
Диаграмма развѐртывания 
Объектілер диаграммасы 
Object diagram 
Диаграмма объектов 
Пакеттер диаграммасы 
Package diagram 
Диаграмма пакетов 
Профильдер диаграммасы 
(UML2.2) 
Profile diagram (UML2.2) 
Диаграмма профилей 
(UML2.2) 
Ӛзгеру диаграммалары 
Behavior Diagrams: 
Диаграммы поведения: 
Қызмет диаграммасы 
Activity diagram 
Диаграмма деятельности 
Күй ауысу диаграммасы 
State Machine diagram 
Диаграмма состояний 
Прецеденттер  
диаграммасы 
Use case diagram 
Диаграмма прецедентов (вар-
тов) 

Ӛзара 
әрекеттесу 
диаграммасы: 
-
 
Коммуникация 
диаграммасы (UML2.0) / 
кооперация диаграммасы 
(UML1.x) 
-
 
Ӛзара әрекеттесуді шолу 
диаграммасы (UML2.0) 
-
 
Реттілік   диаграммасы  
-
 
Синхронизация  
диаграммасы (UML2.0) 
Interaction Diagrams: 
-
 
Communication diagram 
(UML2.0) / Collaboration 
(UML1.x) 
-
 
Interaction overview 
diagram (UML2.0) 
-
 
Sequence diagram 
-
 
Timing diagram (UML2.0) 
Диаграммы взаимодействия:  
-
 
Диаграмма коммуникации 
(UML2.0) / Диаграмма 
кооперации (UML1.x) 
-
 
Диаграмма обзора 
взаимодействия (UML2.0) 
-
 
Диаграмма 
последовательности 
-
 
Диаграмма синхронизации 
(UML2.0) 
3.12- сурет. UML –де қолданылатын негізгі диаграммалар 
Мысалы,  UML 2.3  нұсқасында қолданылатын  диаграммалар «құрылымын»    UML- 
дегі  «класстар  диаграммасын»  (class  diagram)    пайдаланып  келесі  түрде  кӛрсетуге  болады 
(3.13 - сурет). 
Варианттар  диаграммасы  –  бұл  ұғымды  Ивар  Якобсон  енгізген.  Бұл  варианттар 
диаграммасы жүйенің қандайда болмасын сыртқы әрекетіне жауап беруі. Әдетте, варианттар 
диаграммасы  жүйе  мен  қолданушы  арасындағы  қатынасты  сипаттайды.    Программалық 
жабдықты  жобалауда  варианттар  диаграммасы  қолданушының  қандай  функцияларды 
орындау  керектігін  анықтау  үшін  жасалады.  Мұнда  байланыстың  екі  түрі  қолданылады: 
USES (қолдану), EXTENDS (кеңейту) 
CASE  құралдар  варианттар  диаграммасында  детализацияны  әр  түрлі  деңгейде 
қолданады.  Мысалы: Якобсон он адам бір жыл жасайтын жобалардағы  варианттар саны 20-
дан аспау керек деп есептейді. 
 

 
 
3.13- сурет. Диаграммалар құрылымы 
 
Класстар  диаграммасы    –  жүйедегі  класстардың  статикалық  құрылымын  модельдеу 
үшін және класстар арасындағы байланысты кӛрсету үшін жасалады.  
Класстар диаграммасы  объектіге бағдарланған ұстанымдағы негізгі  диаграмма болып 
табылады.  Класстар  диаграммасының  қызметі:  жүйедегі  объектілердің  типін  анықтау  және 
олардың  арасындағы  байланысты  кӛрсету  болып  келеді.  Байланыстың  статикалық  екі  түрі 
қолданылады: ассосация және подтиптер (тума типтер). 
Бұлардан басқа класстар диаграммасының элементтеріне атрибуттар, операциялар және 
объектілер  арасындағы  шектеулер  жатады.  Класстар  диаграммасын  жобалаудан  бұрын,  ол 
диаграмманың қандай мақсатта қолданылатынын анықтап алу керек.  
Класстар диаграммасын жобалаушы  үш түрлі мақсатта қолдануы мүмкін: 
-
 
концептуалдық аспект  –  мұнда класстар даграммасы зерттелетін пәндік облыстағы 
негізі  ұғымдарды  анықтайды.  Бұл  ұғымдар  болашақта  құрылатын  класстарға  сәйкес 
болу  керек,  бірақ  іс  жүзінде  ол  барлық  уақытта  бірдей  орындалмайды.  Сондықтан 
концептуалдық модель болашақ ақпараттық жүйемен әлсіз  байланыста болады және 
ол программалау тіліне тәуелсіз болады;  
-
 
спецификациялық    аспект  –  мұнда  құрылатын  диаграмма  ақпараттық  жүйенің 
(программалық  жабдықтың)  интерфейсі  деңгейінде  жасалады.  Класстың  ӛзінің  ішкі 
құрылымы қарасытырылмайды; 
-
 
жүзеге  асыру  аспектісі  (реализация)  –  мұнда  класстар  диаграммасы  ақпараттық 
жүйеге (программалық жабдыққа) қатысатын класстарды ішкі құрылымдарымен қоса 
анықтайды. Бұл аспекті программистер үшін негізгі диаграмма болып табылады. 
 
12-  дәріс.  Қолданушының  интерфейсін  құру.  Қолданушы  интерфейстерінің  түрлері 
және оларды құру кезеңдері   

 
Программалау  технологиясында,  қолданушының  компьютердің  программалық  және 
аппараттық  жабдықтарымен  жұмыс  жасау  үшін  пайдаланатын  әдістері  мен  құралдарының 
жиынтығын  «қолданушының интерфейсі» деп атау келісілген.   
Қазіргі  заманауи  ақпараттық  жүйелердің  жұмыс  жасау  мүмкіндіктері  қолданушының  
интерфейстерімен тығыз байланысты. Мысалы, қандай да болмасын объектінің (компьютер, 
программалық  жабдық  немесе  подпрограмма)  интерфейсі  ӛзгермейтіндей  тұрақты  болса, 
онда объектінің ӛзін ӛзгертуге кӛбірек мүмкіндік болар еді, яғни оның басқа объектілермен 
(мысалы, қолданушымен) қарым-қатынас қағидалары қарастырылмайды. 
 Есептеу  жүйелеріндегі  интерфейстерді  компьютерлік  техникаға  қатынас  тұрғысынан 
келесі топтарға бӛледі (3.14- сурет):  
-
 
аппараттық интерфейс; 
-
 
программалық интерфейс; 
-
 
қолданушының интерфейсі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3.14- сурет. Есептеу жүйелеріндегі интерфейстер 
 
Қолданушының  интерфейсі  барынша    қолданушыға  жақын  болуы  қажет,  себебі 
қолданушының назары программада емес, керісінше ӛзінің жасап жатқан құжатында болуы 
керек.  Мысалы, жиі қолданылатын командалардың бірі 2-3 деңгейлерде яғни басқа бір ішкі 
мәзірлерде  орналасса , оны іздеуге қолданушының біраз уақыты кетіп отыратын болса, онда 
интерфейсті  қолданушыға  жақын  немесе  ыңғайлы  деп  айтуға  келмейді.    Программалық 
жабдық үшін интерфейстің маңызы ӛте зор. Программа  қанша жерден жақсы бола берсін, 
егер онымен жұмыс жасау ыңғайсыз болса, онда оны қолданушы қабылдай алмайды.   
Қолданушы  интерфейстерінің  қазіргі  кӛп  тарағаны-  графиктік  интерфейс.  Мысалы, 
Windows  операциялық  жүйесінің  кӛп  таралуының  бір  себебі,  оның  қолданушыға  ыңғайлы 
графиктік  интерфейсінің  болуы  деп  айтылып  жүр.  Қолданушының  графиктік  интерфейсі 
программалық 
интерфейстер: 
Есептеу жүйелеріндегі 
интерфейстер 
аппараттық 
интерфейстер: 
қолданушының 
интерфейстері: 
Желілік интерфейс 
Желілік шлюз 
Шиналар 
 
Функция  интерфейсі 
Қосымшаны программалау интерфейсі (АРІ) 
Процедураларды қашықтан шақыру 
СОМ- интерфейс 
Объектіге-бағдарланған программалаудағы 
интерфейс 
Командалық жол 
интерфейсі 
Графиктік интерфейс 
Диалогтық интерфейс 
Кәдімгі  тілдегі интерфейс 
Тактильдік интерфейс 
Дыбыстық интерфейс 
Нейрокомпьютерлік 
интерфейс 

(Graphical  User  Interface,  GUI)  1970-ші  жылдардың  ортасында,  Xerox  Palo  Alto  Research 
Center-де  (PARC),  Smalltalk  ортасында  жұмыс  істейтін  Alto  және  Star  машиналары  үшін 
жасалған  алғашқы  жұмыстардан  басталды.    Кейде  оны  «визуальды  интерфейс»  немесе 
«терезелі графикалық орта» деп атайды. Қазіргі заманауи жүйелердің кӛпшілігінде, мысалы,  
 
Microsoft  Windows
,   
Mac  OS
, 
Solaris
, 
GNU/Linux
, 
NeXTSTEP
, 
OS/2
, 
BeOS
,  
Android
,   
iOS
, 
 
Bada
, 
MeeGo
 жүйелерінде қолданушының графиктік интерфейстері пайдаланылған. 
Қолданушының  графиктік    интерфейсі  графиканы  растрлық  экран  дисплейінде 
қолдануға  мүмкіндік  береді.  Графика  экранда  элементтердің  нақты  орнын  кӛрсетеді, 
ақпаратты  берудің  визуальды  ортасы  және  кӛрнекі  графика  және  форматталған  мәтіндер 
барлығы  бірігіп  «не  кӛрсең  соны  аласың»    (WYSIWYG  -  What  you  see  is  what  you  get) 
мүмкіндігін береді.  
Қазіргі  қолданушылар  компьютерді  үйрену  және  жаңа  программаларды  меңгеру  үшін 
кӛп  уақыт  шығындамайды.  Windows  үшін  жазылған  программалық  жабдықтардың  кӛбінде 
дерлік бір типтес қолданушы интерфейстері пайдаланылатындықтан, олар  қолданушы үшін 
бір  мағынада  қабылданады.    Windows  жүйесі  осыған  кӛмектеседі.  Windows  үшін  жазылған 
программалық  жабдықтардың  қолданушыға  арналған  интерфейсінің  негізгі  элементтері: 
терезелер, мәзірлер, сұхбат терезелері, суретті батырмалар және т.б.  болып табылады. 
Қолданушының  интерфейсін  құру  кезеңдері  программалық  жабдықты  құзу 
кезеңдерімен  сәйкес  келеді  және  есептің  қойылуы,  талаптар  мен  спецификацияларды 
анықтау, жобалау, жүзеге асыру, тестілеу мен жӛндеу секілді кезеңдерді қамтиды.   
 
13-  дәріс.  Программалық  жабдықтарды  тестілеу.    Программалық  жабдықтардың  
сапасын тексерудің түрлері 
 
Программалық  жабдықтың  ӛмірлік  циклының  бір  кезеңін  програмалық  жабдықты 
тестілеу  процесі  құрайды.  Программалық  жабдықтарды  тестілеу  ӛте  кӛп  уақытты  қажет 
ететін күрделі де ұзақ процесс.  
Программалық  жабдықты  тестілеудің  мақсаты  бұл  құрылған  программаның  бастапқы 
техникалық тапсырмаға сәйкес толық орындалуын тексеру және оны қолданысқа енгізгенге 
дейін мүмкін болатын қателерін табу болып есептеледі.  
Тестілеу  процесі  программалық  жабдыққа  қатысты  жасалатын  валидация  және 
верификация процесстерінің құрамына кіреді.  
Халықаралық ISO 9000:2000  стандарты бойынша, валидация (validation)- программалық 
жабдықтың қолданушының немесе тапсырыс берушінің  нақты талаптарын дәл және толық  
қанағаттандыратындығын объективті фактілер негізінде дәлелдеу үшін жүргізілетін процесс.  
Верификация (verification)- программалық жабдықтың сапасына қатысты ішкі ережелер мен 
стандарттарға спецификациялардың сақталған- сақталмағандығына тексеру үшін жасалады.  
Мысалы,  программалық  жабдықты  орындауға  жіберіп,  белгілі  бір  мәндер  үшін  шыққан 
нәтиженің  дұрыс-бұрыстығын  тексеру  валидация  процесіне  жатады,  ал  программаны 
орындауға жібермей-ақ, оның кодын рецензиялау, синтаксистік жазылуларын тексеру және 
т.б. верификациялау процесіне кіреді.  
Қазіргі  уақытта  программалық  жабдықтардың  сапасын  тексеру  үшін  жүргізілетін 
тестілеу процесстерін классификациялау бірнеше категориялар бойынша жасалған.  
Программалық  жабдықтың  ӛзін    тестілеу  объектісі  ретінде  қарастыратын  тестілеу 
процесстеріне келесілер жатады:  
-
 
функционалдық тестілеу (functional testing); 
-
 
ӛнімділікке тестілеу (performance testing); 
-
 
 жүктемелерге тестілеу (load testing); 
-
 
стресс-тесілеу (stress testing); 
-
 
тұрақтылыққа тестілеу (stability / endurance / soak testing); 

-
 
юзабилити-тестілеу (usability testing); 
-
 
қолданушының интерфейсін тестілеу  (UI testing); 
-
 
қауіпсіздікке тестілеу (security testing); 
-
 
локализацияға тестілеу (localization testing); 
-
 
үйлесімділікке тестілеу (compatibility testing). 
Тестілеу  процесінің  автоматтандырылу  дәрежесіне  байланысты  келесі  топтарға 
бӛлінеді: 
-
 
қолмен тестілеу (manual testing); 
-
 
автоматтандырылған тестілеу (automated testing) ; 
-
 
жартылай автоматтандырылған тестілеу (semiautomated testing). 
Тестілеу  процесінде  қолданылатын  теориялық  әдіс-  тәсілдерге  немесе  механизмдерге 
байланысты тӛмендегідей түрлері анықталған :  
-
 
«қара жәшік» әдісі бойынша тестілеу (black box); 
-
 
«ақ жәшік» әдісі бойынша тестілеу (white box); 
-
 
«сұры жәшік» (grey box). 
Программалық жабдықтың құрамына кіретін компоненттерінің бір- біріне тәуелсіздігін 
немесе ӛзара байланыстарын тексеру мақсатында жүргізілетін тестілеу түрлері:  
-
 
компоненттік (модульдік) тестілеу (component/unit testing); 
-
 
интеграциялық тестілеу (integration testing); 
-
 
жүйелік тестілеу (system/end-to-end testing). 
Программалық  жабдықты  уақытқа  қатысты  алғанда  тестілеудің  тӛмендегідей  түрлері 
қолданылады:  
-
 
альфа-тестілеу  (alpha testing) 
-
 
қабылдау кезіндегі тестілеу (smoke testing) 
-
 
жаңа қызметтерге тестілеу  (new feature testing) 
-
 
регресстік тестілеу  (regression testing) 
-
 
тапсыру кезіндегі тестілеу (acceptance testing) 
-
 
бета-тестілеу  (beta testing) 
Программалық  жабдықтардың  сапасын  кӛтеру  мақсатында  жыл  ӛткен  сайын  тестілеу 
процестерінің  қатары  жаңа  әдістермен,  жабдықтармен  толығып  келе  жатқанын  байқауға 
болады. 
 
 
 
14-дәріс.  Программалық жабдықтарды жӛндеу. Қателердің классификациясы 
 
Программалық  жабдықты  құру  кезіндегі  маңызды  кезеңдердің  бірі  –  программаны 
жӛндеу  кезеңі.  Программаны  жӛндеу  (Debugging  -отладка)  кезінде,  программадағы  қателер 
табылып, бӛліп алынып жӛнделеді.   
Программаны  жӛндеу  үшін  арнайы  жӛндеуші-  программалар    (отладчиктер) 
қолданылады.  Программалау  жүйелерінде  кіріктірілген  жӛндеуші-  программалар  болады. 
Олар  программистке  программаны  бақылап  отыру  мүмкіндігін  береді,  яғни  қажет  болған 
кезде  тоқтату  ,  қайта  жүктеу,  қадамдап  орындау  және  т.б.  сияқты  әрекеттерді  орындауды 
ұйымдастырады.  
Программист  ӛзінің  құрған  қосымшасы  орындалған  кезде  болуы  мүмкін  қателерді 
анықтап, ол қателер бола қалған жағдайда программаның қалай жұмыс жасауы керек екенін 
алдын-ала қамтамасыз етуі тиіс.  Жалпы программалау кезінде жіберілетін қателерді келесі 
топтарға бӛледі: синтаксистік қателер, логикалық қателер және динамикалық қателер.  

Синтаксистік  қателерге  программа  мәтінін  теру  кезінде  операторлардың  қате 
жазылуы, операторларды айыру белгілерінің қойылмауы, программа соңының кӛрсетілмеуі 
және  т.б.    жатады.  Әдеттте  синтаксистік  қателерді  анықтау  компилятордың  қызметіне 
жатады, яғни программа синтаксистік қатесі жӛнделмейінше компиляциядан ӛтпейді. 
Логикалық  қателер,  есеп  алгоритмінің  дұрыс  құрылмауынан  болады.  Логикалық 
қатесі  бар  программалар  түсініксіз  жұмыс  жасайды,  мысалы,  цикл  алгоритмінде  циклдан 
шығу  шарты      дұрыс  құрылмаған  болса,  онда  программа  ешбір  тоқтамастан  қайталанып, 
нәтиже  бермей  жұмыс  жасауы  мүмкін,  сол  сияқты,  есептеу  алгоритмдерінде  кӛбейтіндінің 
бастапқы  мәнін  нольге  тең  деп  алғанда  нәтижеде  үнемі  ноль  шығуы  мүмкін    және  т.б.  . 
Мұндай  қателерді  программаны  тестілеу,  яғни  әртүрлі  мәндер  үшін  орындап  кӛру  арқылы 
табады.  
Динамикалық  қателер  бұл-  программаның  орындалуы  кезінде    пайда,  болып  оның 
орындалу  тәртібінің  бұзылуына  немесе  нәтижесіз  тоқтап  қалуына  әкеліп  соқтыратын 
қателер.  Динамикалық  қателерді  немесе  «орындау  уақыты  кезіндегі  қателер»  («ошибка 
времени  выполнения»,  Runtime  errors)  деп  те  атайды.  Динамикалық  қателерге,  мысалы, 
есептеу кезінде бӛлшек бӛлімінің нольге тең болуы, түбір астында теріс сан кездесіп қалуы, 
жады  ресурстарының  жетпей  қалуы,  программада  кӛрсетілген  маршрут  бойынша  файлдың 
табылмай  қалуы,  принтерде  қағаздың  бітіп  қалуы    және  т.б.  кӛптеген  нәрселер  жатады. 
Қосымшалардағы  осындай  динамикалық  қателерге  байланысты  болатын  жағдайларды 
«ерекше  жағдайлар»  деп  атап,  және  олармен  жұмыс  жасау  үшін  программалау  тілдерінде 
«ерекше жағдайларды ӛңдеу» түсінігі енгізілген.  
 
15-дәріс. Программалық жабдықтарды  құжаттау. Құжаттаудың ортақ жүйесі 
 
Программалық  жабдықтарды  құжаттау  оның  ӛмірлік  циклындағы  маңызды 
процесстердің  бірі  болып  есептеледі.  Программалық  жабдықтың  құжаттарына  баспа  түрінде 
немесе цифрлық түрде дайындалған программаны құрушыға арналған құжаттар, қолданушыға 
арналған нұсқаулықтар, анықтамалықтар, диалог түріндегі электрондық нұсқаулықтар және т.б. 
жатады.  Қазіргі  уақытта  программалық  жабдықтың  құжаттарын  қолданылу  саласына  қарай 
келесі топтарға бӛліп жүр:  
-
 
архитектуралық  –  жобалаушы  құжаттар,  негізінен  программаны  құрушыларға  арналған. 
Мысалы,  архитектура – жобалаушы құжаттарда программисттер деректер құрылымының 
не  себепті  класстар  түрінде  анықталғанын,  немесе  паттерннің  не  үшін  таңдалғанын, 
немесе оларды жетілдіру үшін не  істеу керек екенін   баяндай алады, мұндай мәселелер 
программалық  жабдықтың  техникалық  құжатына  да,    қолданушының  құжатына  да 
кірмейді; 
-
 
техникалық  құжаттар  программада  қолданылған  алгоритмдерді,  қолданушының 
интерфейстерін,  программаның  кодын  анықтайтын  техникалық  сипаттағы  құжаттар 
болып  табылады.  Қазіргі  уақытта  программалық  жабдықтың  техникалық  құжатын 
жасаудың  автоматтандырылған  жүйелері  (мысалы, 
Doxygen
, 
javadoc
, 
NDoc
    сияқты 
құжаттандыру генераторлары) қолданылып жүр; 
-
 
қолданушының құжаттары программалық жабдықты кәсіби қызметтерінде пайдаланатын 
қолданушыларға  арналады.  Бұл  құжатта  программалық  жабдықты  қалай  пайдалану  
қолданушыға түсінікті түрде дәл және толық берілуі тиіс; 
-
 
маркетингтік  құжаттар  программалық  жабдықты  нарықта  насихаттау  үшін  жасалады. 
Мұнда  кӛпшіліктің  назарын  аударатын  реклама  түріндегі  материалдар,  программалық 
жабдықтың артықшылықтары және т.б деректер қамтылады. 

Программалық  жабдықтарды  құжаттаудың  ортақ  жүйесін  Қазақстан  Республикасының 
деңгейінде  және  халықаралық  деңгейде  қабылданған  стандарттар  құрайды.  Программалық 
жабдықтарды  құжаттандыруға  байланысты  Қазақстан  Республикасы  деңгейінде 
СТ  РК 
ИСО/МЭК  6592-2002  –  « Ақпараттық  технологиялар.  Компьютерлік  қолданбалы  жүйелерді 
құжаттандыру  бойынша  нұсқаулық»,  СТ  РК  ГОСТ  Р  ИСО/МЭК  ТО  16326-2006  -
 «Бағдарламалық  инженерия.  Жобаны  басқару  кезіндегі   СТ  РК  34.019  қолдануға 
нұсқаулық»,  СТ РК ГОСТ Р  ИСО/МЭК 15910-2006 (ГОСТ Р ИСО/МЭК 15910-2002, IDT)- 
« Ақпараттық  технологиялар.  Бағдарламалық  құралдарды  қолданушыға  құжат  дайындау 
процессі» және т.б. халықаралық деңгейдегі 
стандарттар қолданылып жүр.  
 

жүктеу/скачать 2,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: