Факультеттерihe арналған жалпы редакциясын басқарған профессор М. Балақаев
жүктеу/скачать 11,26 Mb. Pdf көрінісі
|
| Н. ОРАЛБАЕВА, F. МАДИНА, А. ӘБІЛҚАЕВ К А З А К Т І Л І (П Р А К Т И К А Л Ы Қ КУРС) ЖОҒАРЫ ОҢУ ОРЫНДАРЫНЫҢ ФИЛОЛОГИЯ ФАКУЛЬТЕТТЕРIHE АРНАЛҒАН Жалпы редакциясын басқарған профессор М. Балақаев Өңделіп екінші басылуы АЛМАТЫ «МЁКТЕП» 1982 Қазак, ССР Ж.оғары және арнаулы орта білім министрлігі о қ улы қ ретінде бекіткен Рецензент: филология ғылымының кандидаты М. Серғалиев ° m W T 82 І90- 8243090,0000 © Издательство «Мектеп» КІРІСПЕ Педагогика институттарының тіл және әдебиет факультетте- рінде біраз жылдан бері «Қ азақ тілінің практикалық курсы» •атты пән жүргізіліп келе жатыр. Бұл пәннің мақсаты — 1 курс студенттерін дұрыс сөйлеуге, сауатты ж азуға дағдыландыру, сөйтіп, өздерінің таңдап алған мамандығына икемдеп бейімдеу. Ж асыратыны жоқ, мектепті бітіргеннен кейін, екі я одан да кеп жыл жұмыс істеп барып, жоғары оқу орындарына түскен оқушылар көп жағдайда емле мен тыныс белгілерінің ережеле- *рін, грамматикалық қағидаларды ұмытып қалған себепті, ал- ғашқы кезде дұрыс сөйлеу, сауатты ж азу ісінен едәуір қиыншы- лық көреді. Бұл жағдай олардың теориялық курстардан лекция тыңдап, дұрыстап конспект жазуларьша да әсерін тигізбей қой- майды. Оның үстіне' оқушылар Қазақстанның әр жерінен келген- діктен, өз сезінде жергілікті жердіц тіл ерекшелігі бар екенін аңғармай, әдеби тіл нормасын сақтап сөйлеу дегеннің не екенін біле бермейді. Осы сияқты қиыншылықтарды, ала-қүлалықты •жоюда, студенттердің сауаттылығын арттырып, әдеби тілмен сейлеуге дағдыландыруда қазақ тілінің практикалық курсы ' игілікті жәрдемін тигізіп келеді. Алайда бүл пәннен 1964 жыл- і ға дейін арнаулы оқулықтың болмауы оқу оқыту ісінде айта қаларлықтай қиыншылық туғызып келген. Қолдарыңыздағы оқулық оқу оқыту ісіндегі осындай қиын- ’ шылық пен ала-құлалықты болдырмауға жәрдемі тие ме деген t мақсатпен қазақ тілінің практикалық курсының оқулығы ре- ^тінде 1964 жылы ұсынылған болатын. Одан бергі жылдардың ; ішінде кітаптыд жетпей жатқаны туралы авторларға жер-жер- (‘лерден бірсыпыра хаттар түсті. Кейбір'хаттарда кітапты толық- 'тырып қайта басып шңғаруды үсынушылар да болды. Ж оғары ;о қ у орындарында осы пәннен сабақ беріп жүрген мамандардың J талабы ескеріліп, оқулық бүл жолы толықтырылып қайта ба- *сылып отыр. Бұған басқа оқулықтарда кездесе бермейтін «Гра- ;фика», «Орфография мен орфоэпия» сияқты тараулар қысқаша түрде енгізілді. Фонетика, морфология салалары біраз толық- тырылды және басқа салаларда да аздаған өзгерістер бар. Бу рык оқулық оқу жоспарында бөлінген сағатқа лайықталып жа- .зылса, қазір ол студенттердің ез бетінше оқуын да қамтамасыз етеді. Практикалық курстың негізгі салмағы жаттығу жүмыста- <рында болатыны өз-өзінен түсінікті. Оқулықта әр тақырыпқа > бірнеше жаттығу беріліп отырды, бұлардың орындалу мақсаты I әр студенттен белсенділікті талап етеді, оны орындау үшін бі- ' раз еңбек сідіруді міндеттейді. Ж аттығу материалдарының бәрі дерлік көркем шығармалардан іріктеліп алынып, тақырыпқа сәйкес терме текст түрінде берілді. ! Оқулық педагогика институттарының 1-курс студенттеріне S лрналған. Сол сияқты университет пен педагогика институтта- рынын, филология факультеттерінде сырттан оқитын жолдас- тардың да практикалық грамматика ретінде пайдалануларына болады. Оқулықтьщ құрылысына аздаған езгеріс енгізілді. Бұрын оқулық «.Сөйлемнің айтылу мақсатына қарай бөлінуі» деген кішкене бөлімнен басталатын еді. Одан кейін «Фонетика», «Лек сика», «Морфология» бөлімдері ж алғасы п/синтаксистін қалған негізгі мәселелері ең соңынан орналасқан болатын. Оқулықта -синтаксис мәселелерінің әр жерде болуын орынсыз санап, осы басылуында «Сөйлемнің айтылу мақсатына қарай бөлінуіне қатысты материал «Ж ай сөйлем синтаксисінде» берілді. Оқулықтың бірінші басылуында материалды ете қысқа түр- де беру мақсаты көзделді де, орфография, орфоэпия, тіпті гра- фиканыц кейбір мәселелері фонетикада, біраз мәселе морфоло гия саласына байланыстырыла берілген болатын. Материалды осылайша орналастырудың мынадай қолайсыз .жақтары бол- ды: I) студент тіл білімінің бүл салаларының жеке объектісі бар өзінше жеке салалар екенін аңғара алмай қалады; 2) орфо графия материалына жеткілікті көңіл бөлінбей, сауаттылықты арттыруға аздап нұқсан келді; 3) білімнің жүйелі түрде бері- луіне де қолайсыздығы болды; 4) сонымен бірге қазақ тіл білі- мінің графика саласынан оқулықтарда осы күнге дейін жеткі- лікті мағлұмат берілмей келеді. Бүл жағдай студенттердің біліміне де әсерін тигізді. Аталған қолайсыздыктардың көбі басқа оқулыктарға да қатысты. Сөйтіп, оқулықтын. осы басылуында қ азақ тіл білімінің айтылған салаларын саралап беруді жөн кердік. Сондық- тан оқулыққа «Графика», «Орфография мен орфоэпия» салала- ры енгізілді. Орфоэпия саласының орфографиямен бірге бері- луіне оньщ материалдарының байланыстылығы себеп болды. Кейін оқушы қауымының айтар пікіріне сай, ол мәселе де ойла- нуды керек етеді. Оқулықтын, — «Фонетика», «Графика», «Орфография мен орфоэпия», «Морфология» салаларын профессор Н. О р а л- б а е в а; «Жай сөйлемнің синтаксисін» доц. Ғ. М а д и н а; «Лек сика», «Тел сөз бен телеу сөз» және «Құрмалас сөйлем синтак- сисі» салаларын доц. А. Ә б і л қ а е в жазды. Ескерте кететін ж ай — оқулықтьщ құрылысында, материал ды орналастыруда, түрі мен мазмүны жағынан кемшіліктің болуы ықтимал. Өздерінін, көрген-білген кемшіліктерін, оқу- лықты ж ақсарту үшін тілек-талаптарын сын-рецензия түрінде білдіретін жолдастарға авторлар коллективі күні бұрын алғы- сын айтады. Ф О Н Е Т И К А ТІЛ ДЫ БЫ СТАРЫ , ОЛАРДЫ Ң ЖАСАЛУЫ Фонетика — тіл білімінің басты бір саласы. Оның зерттеу рбъектісі — тіл дыбыстары, олардың құрамы мен жүйесі. Тіл дыбыстары адам ойын білдіру үшін қызмет атқарады. Ол бүл қызметін сөз арқылы жүзеге асырады, өйткені сөздерден сөз тіркестері, сөйлем құралады. Ал тілдегі әр сөз тіл дыбыста- рынан тұрады. Мысалы: Сен едің базарьім (Абай). Осы сөйлем- дегі бірінші сөз (сен) үш дыбыстан (с-е-н), екінші сөз (едің) терт дыбыстан (е-д-і-ң), үшінші сөз жеті дыбыстан (б-а-з-а-р- ы-м) қүралған. Тілдегі әр сөздің түрақты дыбыстық құрамы болады және олардың әрқайсысының сөзде қалыптасқан орны бар. Мысалы: жер деген сөзде үш дыбыс (ж-е-р) бар және ол үш дыбыстың сезде осы тәртіпте ғана орналасуы шарт. Сондықтан кез келген дыбыстың тіркесі сөз ж асай бермейді. Тіл дыбыстары сөйлеу мүшелері арқылы жасалады. Сөйлеу мүшелеріне екпе, дауыс шымылдығы, ауыз қуысы, мүрын қу- ысы, таңдай, тіл, ерін жатады. Әр дыбыстың жасалуына, сөйлеу мүшелерінід қатысы әр түрлі, соған орай тілдегі дыбыстар да түрлі-түрлі. Бірақ тіл ды- быстарының саны, қүрамы шексіз емес. Әр тілдің белгілі дыбыс- тық құрамы болады. Сол сияқты қазақ тілінің де белгілі дыбыс- тык құрамы бар. ДЫ БЫ СТА РД Ы Ң ҚҰРАМЫ Қ азақ тіліндегі 38 дыбыс дауысты және дауыссыз болып екі үлкен топқа белінеді. Тілдегі дыбыстардьщ мүндай екі топқа бөлінуі олардьщ жасалуына үн мен салдырдың қатысына бай- ланысты. Үн өкпеден шыққан ауаның кедергігс үшырамай еркін шы- ғуынан пайда болады. Салдыр өкпеден шыққан ауаның сөйлеу мүшелерінің біріне соқтығып, кедерғіге ұшырауынан пайда болады. Осы үн мен салдырдын дыбысқа қатысуына қарай тілдегі дыбыстар дауыс-йы және дауыссыз болып келеді. 1 -ж а п ы гу . Мына сөздердегі дауысты, дауыссыз дыбыстарды ажыра- тыңыздар. 7 Адам, әсет, жылқы, өмір, коммунист, бұлақ, қайнар, сайран, үкі, фабрика, хабар,, уағыз, ізде, ыңғай, шолпан, гүлстан, вагон, данышпан. ДАУЫСТЫ ДЫБЫСТАР Ауа өкпеден кедергісіз шығып, үннен ғана тұратын дыбыс- тарды дауысты дыбыстар дейміз. Тілде мынадай 12 дауысты дыбыс бар: а , э , и , о, ө, е, э , у, ұ , у, ье, L 2-жаттыгу. Окып, әр сөздегі дауысты дыбыстарды атаңыздар. Ақиқат, ашу, бақыт, берекесіз, бикеш, гүмбір, ғақлия, қимас, мейіз, юпитер, скульптура. 3-жаттыгу. Көшіріп, дауысты дыбыстардыд астын сызыңдар. Тарихшы, тауқүдірет, таяныш, тәжірибе.түяқ, түйіншек, тыс- қаяқ, уану, ұждан, ұят, фильм, фактісі, фондысы, хабар-ошар- сыз, хайуан, хакім, халі, хикая, хикмет, хирург, хұқық, чесунча, шайқор, шала-дүмбілез, шахризада, шаһар, шаян, шілдехана, ызақор, ыссы, ізет, ішек, янтарь. Дауысты дыбыстардың жіктелуі Дауысты дыбыстардың жасалуына белгілі сөйлеу мүшелері- нің ерекше қатысуына қарай дауысты дыбыстар бірнеше топқа бөлінеді. Олар: жуан және жіңішке, ашық және қы’саң, еріндік және езулік дауысты дыбыстар. Жуан және жіңішке дауысты дыбыстар Дауысты дыбыстардың жуан және жіңішке болып бөлінуі ' тілдід қатысына байланысты. Тілдің ұшы кейін тартылып, үсті дөңестену арқылы жасалған дауысты дыбыстарды жуан дауыстылар дейміз. Оларды кейде тіл арты дауысты дыбыстар деп те атайды. Жуан дауысты дыбыстар мыналар: а, о, у, ы , у, Тілдіқ ұшы ілгері қарай созылып жатуы арқылы ж асалған дауысты дыбыстарды жіңішке дауыстылар деп атайды. Оларды кейде тіл алды дауысты дыбыстар деп те атайды. Ж ікіш ке дауысты дыбыстар мыналар: э, Ө, у, І, е , э, и, у , Ескерту: у дыбысының әрі жуан, әрі жіңішке (бару, келуі) айтылуына карай, ол жуан да, жіңішке де дауыстылардың топ- тарына жатады. 4-жаттыгу. Тексті оқып, сөздердегі жуан және жіңішке дауысты ды быстарды ажьіратыңдар. 8 Жастайынан жылқы бағумен көзі шығып келе ж атқан атшы қысқы желдің сырына кәнігі. Ж олдағы «Бірлік» колхозынан өткелі қос аттың жүрісін аңдып отырған. Ат құлағы көрінбейтін дүлей боранның ішінде сыралғы тор дененнің б.олдыра бастаға- нын сезіп, аттарды тоқтатты (С. Ж -). S-жаттығу. Тексті көшіріп, жуан дауысты дыбыстары бар сөздердің ас- тын бір сызып, жіңішке дауысты дыбыстары бар сөздердін, астын екі сызың- дар. Тек кешеден бері ғана жел райынан қайтып, аспанда сірес- кен қорғасын түстес зілдей бүлт ыдырап, күннің көзі жылты- - рады. Көктемнің алғашқы шуағы бұл. Аз күнде дүр сілкінген Сарыарқа шуаққа маужырап, бусанып түр. Зәрі сынған ызғар- лы қар қыраттардың көлеңкесін паналап, жыралардың қуыс- қуысында бұғып жатыр (С. Ж-)- 6-жаттығу. Мына сөздердін, ішінен жуан у дыбысы бар сөздерді те- pin бір бағана етіп, жіқішке у дыбысы бар сөздерді еқінші-бағана етіп жа- зыңдар. Ашу, білу, қазу, жазу, сену, қу, жу, беру, беку, бозару, дула- ту, ему, қу, жу, жолығу, зырғу, зуылдату, кезу, куыру, ну (ор- ман), ену, көру, кену, шақыру, шірену, ілу, іру, суат, сызушы. 7-жаттьіғу. Кеп нүкте қойылған сездердегі жуан және жіңішке дыбыс тарды тауып, тексті көшіріндер. Егерде ест,.. кіс...лерд...д қатарынд... болғ...ң келс..., күн... нде бір мәртеб..., болмаса жұмасынд... бір, ең болмас... айынд... бір, өзіңн...н өз...ң есеп ал! Сол алдыңғ... ес...п алғанн... берг... өмірд... қал...й Ө Т К І З Д . . . Ң екен, не білімг..., ахиретк..., не дүниег... жарамд..., күн...нде өзің өкінб...стей қылықп...н өткізіппіс...ң? Ж оқ, болмаса, не қыл...п еткізген...нді өз...ңде білм....й қалып- пыс...ң? (Абай.) Ашық және қысаң дауысты дыбыстар Дауысты дыбыстардың ашық және қысаң болып бөлінуі жақтың ашылу қалпына байланысты. Ж ақтың кең ашылуы арқылы ж асалған дауысты дыбыстар ды ашық дауыстылар деп атаймыз. Ашық дауысты дыбыстар мыналар: а, д, о, ө , е, Э. Ж ақты қ тзр ашылуы арқылы ж асалған дауысты дыбыстар ды қысақ дауыстылар деп атаймыз. Қысаң дауысты дыбыстар мыналар: ы , і , и , у , ұ , ү . ■ 8-жаттыгу. Тексті оқып, ондағы ашық және қысац дауыстыларды атад- дар. 9 Ей, сотқар би, ұлып-ұлып табысыпсьщдар ғой бөрідей, табы- сарда сойған көк қасқаң елдін, ұлы-қызы, біз болдық қой! Көк бөрі демей не дейін, қан сорпамды ішпесең, көңілдерің көнші- мес. Лағнет болсын сендерге. Б ірақ сені қарғасам да, қарғамай- мын сорлы елімді! Ер кадірін білер сол ел, елден шыққан не бі- лер! Сонда менің қанымды, қарғыс етіп басар сенің маңда- йыңа! (М. Ә.) 9-жаттығу. Тексті көшіріп, ашық дауыстылардың астын бір, қысаң дауыстылардыц астын екі сызындар. Естілген нэрсені ұмытпастыққа төрт түрлі себеп бар: әуе- лі — көкірегі байлаулы берік болмақ керек; екінші — сол нәр- сені естігенде я көргенде, гибрәтлану керек, көңілденіп, тұшы- нып, ынтамен ұғу керек; үшінші — сол нәрсені ішінен бірнеше уақыт қайтарып ойланып, көңілге бекіту керек; төртінші — ой кеселді нәрселерден қашық болу керек. Егер ой кез болып қал- са, салынбау керек. Ой кеселдері: уайымсыз, салғырттық, ойын- шы-күлкішілдік, я бір қайғыға салыну, я бір нәрсеге қүмарлық пайда болу секілді. Бұл төрт нәрсе — күллі ақыл мен ғылымды трздыратұғын нәрселер (Абай). 10-жаттығу. Мына сөздерді үш топқа беліп жазывдар. Алдымен ашық дауьістылары бар сөздсрді, екінші қысаң дауыстылары бар сөздерді, үшінші ашық, қысан. дауыстылар аралас келген сөздерді жазыңдар. Абзал, абыржы, ақын, әзілдес, әлпет, әлует, бағбан, байғыз, бұғымүйіз, бұльщғыр, бүлкін, бірқыдыру, бірталай, газет, гау- һар, гүлшоқ, ғажайып, ғанибет, данагөй, даугер, даяшы, дәстүр, дүдамал, естияр, етженді, жазира, жайбасар, жұлын, зайып, зиялы, зияпат, ибалы, итарқа, кәртеміш, кемпірауыз, қазанжап- па, ләззатты, мансапқүмар, насихат, несие, озбыр, орынбасар, өкімет, сайгүлік, сахара, таяныш, тоқымқағар, тыюсыз, ұлшық, үшаяқ, шалшық, эгоист, экран. Еріндік және езулік дауысты дыбыстар Дауысты дыбыстардың жасалуына ерін мен езудің қатысуы- на қарай олар еріндік және езулік дауысты дыбыстар болып бөлінеді. Еріннің дөңгеленіп алға қарай созылуы арқылы жасалған дауысты дыбыстарды еріндік дауыстылар деп атаймыз. Еріндік Дауңстылар мыналар: О, ө, у , у , у. Езудің кейін тартылуы арқылы ж асалған дауысты дыбыс тарды езулік дауыстылар деп атаймыз. Езулік дауыстылар мыналар: а, 9, е, э, ы, і, и. 11-жагтыгу. Тексті оқып, ондағы еріндік, езулік дауыстыларды ажыра- тыидар. 10 — Абай да — бір шөл сахараның диқаншысы. Өмір бойы дән көміп, жақсылық, жарық ұрығын көміп келеді. Рас, оны- сынан бұл күнде не зәулім тоғай, не қалың нәубет жеміс, бидай еніп-өсіп тұрмаған-ақ шығар. Бірақ сонда да сан жерде, талай жүздеген, мыңдаған кеуделерде асыл өсиеттерің, қалып жатыр- ау, әз аға! Артыңда қалар ұрығың мен ұрпағың сол осы мынау отырған жұрттай әр кімнің жүрегіне, санасына егіп кеткен дә- нің болар-ау!— деп ойланды (М. Ә.). 12-жаттыгу. Мына сөздердің еріндік дауыстылары, езулік дауыстыла- ры, еріндік, езулік дауыстылар аралас келгендерін бөлек-бөлек т$ріп жа- зыңдар. Аққала, ақсерке, ақтұнба, асыл, әсем, әңгімеқұмар, бақыт, бұйымтай, бүркеніш, дарын, дүмпіту, ділдә, ж алақор, жүлде- гер, кереует, кекжөтел, куаңқы, мәлімет, намысқой, наркескен, ерен, сауығу, сауу, сықсима, тауал, тәуекел, тәубе, тосқауыл, тыпыршы, үзікше, үйкүшік, үзеңгі. 13-жаттығу. Тексті көшіріп, көп нүктеніқ орнына тиісті еріндік, езулік дауыстыларды жазыңдар. Жігіттер, ойын арзан, күлк... қымбат, ек... түрл... нәрсе ғой сыр мен сымбат. Арз...н, жалғ...н күлмейтін, шын күлерл...к Ер табылс..., жарайд... қылс... сұқбат. Кейб...реу тыңд...р үйд...н шыққан...нща, Кейбір...у қояр көң...л ұққанынш..., Сөз МӘНІС...Н білерл...к кейбіреу бар, Абайл...р әрб...р сөзд... өз халынша (Абай). ДАУЫССЫЗ ДЫБЫСТАР Өкпеден шыққан ауаның кедергіге ұшырап шығуынан жа- салатын дыбыстарды дауыссыз дыбыстар деп атаймыз. Дауыссыз дыбыстар мыналар: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к, қ, л , м , н, ң, п, р , с, т, у, ф , х , Һ, ц, ч, ш, щ. Дауыссыз дыбыстарды айтқанда, өкпеден шыққан ауа сөй- леу мүшелеріне соқтығып, одан салдыр пайда болады. Сондық- таи дауыссыз дыбыстарда үнге салдыр араласады. 14-жаттыгу. Мына сөздердегі дауыссыз дыбыстарды ажыратыңдар: Абжауқын, абзал, азбан, абырой, ауылдас, басараздық. баспана, баспасөз, басыбайлы, баялыш, бәдеуи, бәтеңке, бей- рам, бойкүйез, гүлшанақ, ғақлия, дәуіт, етқор, жағалтай, жар- , ғауыт, кемпірқосақ, ләббай, ләззәт, өміршең, сахтиян, тоңазыт- қыш, ұяң, ұялшақ, 15-жаттығу. Тексті квшіріп, дауыссыздардың астын сызыңдар. 11 Ақыл айтыпты: «Не дүниеге, не ақиретке не пайдалы болса, не залалды болса, білетүғын — мен, сенің сөзіңді үғатүғын — мен. Менсіз пайданы іздей алмайды екен, залалдан қаш а алмай- ды екен, ғылымды үғып, үйрене алмайды екен, осы екеуі ма ран қалай таласады? Менсіз өздері неге жарайды?» — депті (Абай). Дауыссыз дыбыстардың үннің қатысына қарай жіктелук Дауыссыздар үн мен салдырдың қатысына қарай катаң, үяң және үнді болып үш топқа бөлінеді. Салдырдан ж асалған дауыссыз дыбыстарды қатаң дауыс-. сыздар деп атаймыз. Қатаң дауыссыздар мыналар: п, ф, к, қ , т, с, ш, щ, х , Ч, ч- Үн мен салдырдың қатысы арқылы жасалған дауыссыз дыбыс тарды ұяң дауыссыздар деп атаймыз. Бұларда үннен салдыр басым болады. Үян, дауыссыздар мыналар: б , в, г, г, д, з , ж , Һ, Қатаң, ұяң дауыссыз да рдың бірімен-бірі жұп құрайтындары бар. Мұндай жұп болып келетін қатаң, үяң дауыссыздар мына лар: п-б, ф -в , к -г , т -д , с-з, ш -ж . Үн мен салдырдың қатысынан жасалып, бірақ салдырдан үн басым болатын дыбыстарды үнді дыбыстар деп атаймыз. Үнді дауыссыздар мыналар: р , л , й, у (тау), м , н, ң. 16-жаттыгу. Тексті көшіріл, катаң дауыссыздардың астын бір, уяц дауыссыздардың астын екі, унді дауыссыздардыд астын ирек сызықпен сы- зыңдар. Болған халді үғына салысымен, Маковецкий қаланың паром жағын әкімдік жөнінен билейтін үшінші учаскенін, становой приставы Старчакты алғызды. Сол приставка әмір етіп, қасына бес полицейский алып.-тезінен паромға жетуге бұйырды. Онда- ғы басты айыпкерлер мен арыз берген Әзім қызы Мәкенді .және оньщ жігіті Дәрменді осы уезд кеқсесіне шапшаң жеткізуді тап- сырды (М. Ә.). 17-жаттыту. Мына сөздерге көрсетілген жұп дауыссыздардын, тиістісін жэзыңдэр, п б: ...айдаеыз, ...аласыз, ...аңдық, ...алық, са...ар, са...тау, са...ақтас, са...антой, ла...ылда, қа...ылда; т—д: ба...пақ, жа...ақ, қа...ақ; к—г: ә...е, е...ін, кө...тем, кө...ер; қ ғ: қа...аз, қа...тық, ба...дар, ба...ыр; с—з: а...тар, а...амат, ба...тық, сү...бе; ш ж: ша...пау, ша...амай, қа...ымас, қа...қын. 18-жаттыту. Гексті оқып, ондағы дауысты, дауыссыз дыбыстарды, олар- дық турлерін ажыратывдар. ' • 12 Г Адам ата-анадан туғанда, есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы-жаманды таниды-дағы, сондай- дан білгені, кергені көп болған адам білімді болады. Естілер- дің айтқан сөздерін ескеріп жүрген кісі өзі де есті болады. Әр- бір естелік жеке өзі іске жарамайды. Сол естілерден естіп білген жақсы нәрселерді ескерсе, жаман дегеннен сақтанса, сонда іске жарайды, сонда адам десе болады (Абай). жүктеу/скачать 11,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|