«Абайтану»
жүктеу/скачать 0,68 Mb. Pdf көрінісі
|
4 «Абайтану» курсы бойынша үлгілік сабақ жоспары
Астана қаласы №8 орта мектептің қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі Әбуева Шолпан Бәкірқызы – республикаға белгілі шығармашыл ұстаз. Әсіресе, Абай мұраларын мектепте оқыту мәселесі бойынша ұзақ жылдардан бері тынымсыз еңбек етіп келеді. Соның нәтижесінде 2010 жылы Жапонияның Токио қаласындағы Obun Publishinq баспасынан «Абайтану әліппесі» аудио оқу-әдістемелік кешен шығарылды /М.Мырзахметов, К.Керімбай ұлы,
Ш.Б.Әбуева/. Сонымен қатар қазіргі таңда Астана қаласы мектептерінде қолданылып жүрген 5-8-сыныптарға арналған «Абайтану» курсының бағдарламасы мен әдістемелік құралдары да ұстаз еңбегінің жемісі.
4- кесте - Оқу кешенінің модульдері «Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін» (Абай) Ақын өлеңдері үшін алынған атау «...кімде-кім ішінен керекті сөз тапса, жазып алсын, я оқысын...» (Абай) Ақын қарасөздері үшін алынған атау Реті Модульдер Модульдердің мәні Көркем шығарманың мазмұнын меңгеру модульдері І Мазмұн мен мағына Ақын шығармасында айтылған ойды мұқият тыңдау:
шығармада баяндалған оқиғаларды көз алдына елестету;
көріністерді өз сөздерімен еркін баяндау;
шығарма мазмұнын қайталап оқу арқылы толық меңгеру.
ІІ Абай тілінің сөздігі Абай шығармаларында кездескен өздері үшін беймәлім сөздердің мағынасын түсіну үшін
жұмыс істеп, ол сөздің қыры мен сырын түсіну. «Абай тілінің сөздігін» жасау. 41
4- кестенің жалғасы
Торайғыров) Ұсынылып отырған Абай шығармаларының мазмұны мен мағынасын шығармадан алынған тірек сөздер арқылы қайталап оқып меңгеру, шығарманың мазмұнын есте сақтауға, жаттауға дағдылану.
Торайғыров) 1. Құнды сөз
Абай тіліндегі көркем сөз айшықтарын тауып, ақынның сөз саптауының ерекшеліктерімен танысу, ақынның қазақтың әдеби тілінің дамуына қосқан үлесін тану. (Әдебиет теориясы: өлеңнің тілі, композициялық құрылысы, образ, стиль, т,б,) 2. Құнарлы ой Шығармадағы Абайдың оқырманның көңілінде сараланып, екшеліп қалған ойлы, тұшымды, ұтымды, құнарлы ой оралымдарын табу, олардың мән-мағынасын танып-білу, талдау, зерттеу.
Зерде 1. Жинақтау Шығарманың тақырыбын, идеясын ашу, көркем туындыдағы кейіпкердің қасиеттерін немесе ақын негізге алып отырған құбылыстың өзіне тән белгілерін сипаттау, талдау, жинақтау.
Талданып отырған шығарманың негізгі көтерген мәселесін, идеясын, ақын көзқарасын ақынның басқа шығармаларымен салыстыра отырып, олардың өзара ұқсастықтары мен айырмашылық- тарын, ой үндестігін табу. 3. Абайдың сөзден салған суреті Өздері оқып, танып, меңгерген шығармадағы Абайдың ақыл-нақылға айналған, оқырманның көңілінде сараланып, екшеленіп қалған ой оралымдарын теріп жазу.
Абай өлеңдерінің құрылысына: буын, бунақ, тармақ, шумақ, ұйқас бойынша талдау жасау, өлеңге анықтама жазу. (Әдебиет теориясы бойынша жұмыс)
42
4- кестенің жалғасы
Абай шығармаларын оқып, танып, талдап жинақтаған білімдерін таразыға салып, сынақ жұмысын тапсыру. Шығармашылық жұмыс модульдері VІІ Еркін ойлау: «Айтарым бар» Абай шығармаларымен танысу, меңгеру барысында көңілдеріне ұялаған, өздеріне ой салған мәселелер бойынша өз көзқарастарын ашық, еркін айтып, өзара пікір алмасу.
Абай шығармасынан алған әсері мен сезімдерін еркін білдіру мақсатында ойтолғау, эссе, шығарма, өлең, әңгіме т.б. жазу. ІХ Қылқалам Абай шығармаларынан жадында ерекше әсер қалдырған, санасына өзгеше ой салған, көңілінде айрықша қалған көріністер бойынша сурет салу. Х Алтын сандық
Әр тақырып бойынша түсініктер мен қосымша мәліметтер беріледі: шығарма туралы түсініктер, жазылу, жинақталу тарихы, текстологиясы т.б.
(теңеу, эпитет, метафора, метонимия, аллегория, кейіптеу, т.б).
қарасөздері туралы қосымша мәліметтер, деректер мен дәйектер, т.б. ХІ Қоржын Тақырып бойынша орындаған тапсырмаларын, өздерінің берген жауаптарын, жазба жұмыстары мен салған суреттерін жинақтап, қоржынға салып отыру.
Әдістемелік құрал мазмұнына сәйкес Ш.Б.Әбуева әзірлеген «Абайтану» курсының үлгілік сабақ жоспары ұсынылып отыр. Сабақ жоспарымен бірге оқушыларға арналған тапсырмалар мен қосымша мәліметтер «Тапсырмалар жүйесі» және «Алтын сандық» айдарларымен берілген. Сыныбы: ХІ Сабақтың тақырыбы: Абайдың «Толық адам» философиясы, «Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек» өлеңі. Сабақтың мақсаты: 1. Білімділік: Оқушыларға Абайдың «Толық адам» философиясы , «Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек» өлеңі бойынша жаңа білім беру
43
2. Дамытушылық: Оқушылардың есте сақтау, қабылдай білу, талдау, зерттеу, зерделеу, тану, пікір айту, пікір жазу, еркін ойлау, еркін сөйлеу, еркін жазу дағдыларын дамыту 3. Тәрбиелік:Қазақ халқының ұлы ақыны Абай мұраларын қадірлей білуге, өздері танып, өзгеге таныта білуге тәрбиелеу. Сабақтың түрі: Жаңа білім беру сабағы
ғармашылығына байланысты қосымша мәліметтер мен деректер, Абайтану модульдерінің кестелері
−
- Абайдың толық адам туралы ойы «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінен бастау алатындығы; -
өлеңнің адамгершілік жайындағы философиялық ой толғауға негізделуі; −
еңбектері негізінде түсінік айту.
1. Абай шығармасын түсіну, меңгеру модульдерінің; 2. Абай шығармаларын талдау, зерттеу, зерделеу, тану модульдерінің тапсырмалар жүйесі бойынша жұмыс істеу.
« Әуелде бір суық мұз–ақыл зерек» өлеңі Өлең мәнерлеп оқылады немесе аудио дискіден тыңдалады.
Әуелде бір суық мұз–ақыл зерек,
Жылытқан тұла бойды ыстық жүрек Тоқтаулылық, талапты шыдамдылық,
Бұл – қайраттан шығады, білсең керек. Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста,
Сонда толық боласың елден ерек. Жеке-жеке біреуі жарытпайды,
Жол да жоқ жарыместі «жақсы» демек. Ақыл да, ашу да жоқ, күлкі де жоқ,
Тулап, қайнап бір жүрек қылады әлек. Біреуінің күні жоқ біреуінсіз, Ғылым сол – үшеуінің жөнін білмек.
44
Тапсырмалар жүйесі І Мазмұн мен мағына Тапсырма:
Ақын шығармасында айтылған ойды мұқият тыңдау:
Өлеңде баяндалған оқиғаларды көз алдына елестетіңіз;
Көріністерді өз сөзіңізбен еркін баяндаңыз;
Жоғарыдағы тапсырмаларды орындау ар қылы өлең мазмұнын толық меңгеріп алыңыз. ІІ Абай тілінің сөздігі 5-
кесте - Абай тілінің сөздігі Әуелде
Толық
Ұста
Өлеңдегі (қарасөздегі) мағынасы өзіңізге беймәлім, түсініксіз сөздерді Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінен тауып, мағынасын біліп алыңыз;
Сөздердің мәнін ашыңыз, өзіңіздің сөздік қорыңызға қосып қойыңыз.
Өлең (қарасөз) мәтінінде тағы да мағынасы түсініксіз, қиын сөздер кездессе, сөздікті әрі қарай жалғастырыңыз. ІІІ «Абайды оқы, ерінбе» 6- кесте -Тірек сөздер: - суық мұз - жылытқан - шыдамдылық - қайраттан - жүректі
- елден бөлек - жарытпайды - жол да жоқ - ашу да жоқ - қылады әлек - күні жоқ - үшеуінің Тапсырма:
Берілген тірек сөздердің өлеңдегі орнын тауып қойыңыз,
Өлең мәтінін қайта қарап пысықтаңыз, есіңізде сақтаңыз,
Өлеңді жаттап алуға дағдыланыңыз.
45
ІV «Абайды оқы, таңырқа» 7- кесте - 1. Құнды сөз Көркем эпитеттер: 1. 2. 3. 4. Кейіптеу: 1. 2. 3. Тапсырма:
Өлеңдегі Абай тілінің көркем айшықтарын - кейіптеулер мен көркем эпитеттерді тауып, олардың мағынасын есіңізде сақтаңыз;
Көркем айшықты сөздерді өзіңіздің сөздік қорыңызға қосып қойыңыз.
8- кесте - 2. Құнарлы ой 1.
Абайдың өлеңдегі айшықты, көркем сипатты, құнарлы ойлары мен тұшымды тіркестерін, өлең жолдарын тауып, теріп жазыңыз;
V Зерде 9- кесте - 1. Ойды жүйелеу Тапсырма: « Әуелде бір суық мұз–ақыл зерек» өлеңі бойынша төмендегіше ой жүйелеңіз:
Өлеңнің тақырыбы;
Өлеңнің идеясы; « Әуелде бір суық мұз–ақыл зерек» өлеңі 1. Өлең мазмұнындағы ой жүйесі: 2. Өлеңнің тақырыбы: 3. Өлеңнің идеясы: 4. Өлеңдегі түйін сөз: 46
Өлеңдегі түйін сөз. 2. Жинақтау Қайраттың белгілері Ақылдың белгілері Жүректің белгілері 1- сурет – қайрат пен ақылдың белгілері Тапсырма:
Өлеңдегі қайрат, ақыл, жүректің өзіне тән белгілері мен қасиеттерін жинақтап көрсетіңіз:
арқылы кеңейтіңіз;
«Толық адамның» қасиеттерін есте сақтаңыз, өмір жолыңызда бағдаршамға айналдыруға тырысыңыз. 3. Салыстырмалы талдау Ой үндестігі Қайрат Ақыл Жүрек
Қайрат
Жүрек
2. 3. 4. 5. 6.
Ақыл
2. 3. 4. 5.
2. 3. 4. 5.
47
2- сурет – Қайрат, ақыл, жүректегі ортақ тақырып Тапсырма:
Үш сөздің адамға қатысты сипаты мен әрекетін жазыңыз;
Кесте бойынша үшеуіне ортақ тақырыпты анықтаңыз.
4. Салыстырмалы талдау Ой үндестігі «Малға достың мұңы жоқ «Әуелде бір суық мұз – Он жетінші малдан басқа» өлеңі ақыл зерек» өлеңі қарасөзі Түйін.
3- сурет – Абайдың ой тұжырымы Тапсырма: −
Үш шығарманың мазмұнын есіңізге түсіре отырып, ақынның әр шығармасындағы ой тұжырымдарын дәл тауып жазыңыз; −
5. Абайдың сөзден салған суреті 10-
кесте - Абайдың сөзден салған суреті 1. 2. 3. Тапсырма: −
Өлеңдегі Абайдың ақыл-нақылға айналған, оқырманның көңілінде сараланып, екшеленіп қалған ой оралымдарын теріп жазыңыз; −
6. Өлең құрылысындағы Абай өрнегі 11-
кесте - Өлең құрылысындағы Абай өрнегі « Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек» өлеңі 1. Әр тармақтағы буын саны- 2. Әр тармақтағы бунақ саны - 3. Әр шумақтағы тармақ саны - Абайдың ой тұжырымы 48
4. Өлеңдегі шумақ саны - 5. Ұйқасы – 6. Өлеңге анықтама: Тапсырма:
Кесте бойынша өлеңнің құрылысына талдау жасаңыз;
Өлеңге анықтама жазыңыз. Дәптермен жұмыс: Абайдың «Біреудің кісісі өлсе, қаралы ол» өлеңі бойынша меңгеру, талдау модульдері бойынша тапсырмаларды орындау.
VІІ Еркін ойлау – «Айтарым бар...» Тапсырма: −
Өлеңдегі ақынның «Толық адам» туралы ой түйініне орай Абай шығармаларындағы адам және оның қасиеттері туралы пікірлері мен ойларын жүйелеңіз; −
Осы мәселеге қатысты өз замандастарыңыздың ... көзқарасы, ойы жайлы еркін ой толғаңыз, ашық пікір айтыңыз.
ойларыңыз мен сезімдеріңізді ой елегінен өткізіңіз;
« Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті» деген тақырыпта қалауыңыз бойынша ой толғау, шығарма, өлең, эссе жазыңыз.
ІХ Қылқалам Тапсырма:
Өлеңдер мен қарасөзден алған әсеріңіз бойынша қылқаламның көмегімен суреттер салыңыз;
49
Х Алтын сандық Тапсырма:
Ақынның «Толық адам» философиясы бойынша берілген түсініктер мен қосымша мәліметтерді оқып, біліп алыңыз;
тексеріңіз.
Тапсырма:
Қоржынға:
ІІ Абайдың «Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек» өлеңі бойынша «Алтын сандықта» берілген түсінік, қосымша мәліметтер мен деректерді оқып,
түсініп алу: ІІІ Абайдың «Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек» өлеңі бойынша сынақ
жұмысына дайындалу. Қолданылған әдебиеттер: М. Мырзахметов, «Абай» зерттеуі: «Абайдың толық адам философиясы» бөлімі М.Мырзахметов, К.Керімбайұлы, Ш.Б.Әбуева, 2010 жылы Жапонияның Токио қаласындағы Obun Publishinq баспасынан жарық көрген «Абайтану әліппесі» атты аудио оқу-әдістемелік кешен.
Алтын сандық Абайдың толық адам туралы ілімі Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек» өлеңі Қосымша мәлімет. Өлең 1889 жылы жазылған. «Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек» өлеңінің мәтіні 1909 – 1957 жылғы жинақтар мен Мүрсейіт қолжазбаларының (1905, 1907, 1910) бойынша басылды. жүктеу/скачать 0,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|