Көшпенділер 2

48 
Әдеби KZ 
«Шарафнамейи-шахи»  шежіресі  айтқандай,  кең  дала  қызғалдақ  гүлдерімен 
безенгендей, қызыл қанға боялады... 
 
Көзінің ағы мен қарасындай көретін егіз ұлы  — Хасен мен Хұсайынның қалай 
қаза тапқанын естіген Хақназар, жүрегі у ішкендей өртеніп тұрса да сыр бермеді. 
Әлден уақытта барып: 
 
— Абдолла хан Ташкентті шапты ма? — деп сұрады. 
 
— Жоқ, — деді Тұяқ кенет бойын жинап алып. 
 
 Шах-Саид  оғланды  Тахир-сұлтан  ұстап  бергеннен  кейін,  Абдолла  хан  оны  өз 
жағына  шыққан  екен  деп,  хат  жазып,  кісі  жіберген.  Хатында:  «Сізге  сенімім  зор. 
Бас  иіп,  алдыма  келіңіз,  не  болмаса  қаланы  тастап,  өз  беттеріңмен  кетіңдер» 
деген.  Шах-Саид  оғланды  босқа  ұстап  бергеніне  енді  өкінген  Тахир  сұлтан  бұл 
бұйрыққа  көнбеген.  Жедел  шара  қолданып,  Ташкент  шаһарын  бекініске 
айналдыруға кіріскен. Осындай жағдайда оған Бабасұлтанның қазақ сұлтандарын 
өлтірген хабары жеткен. 
 
Хақназар Тұяқ сөзін бөліп жіберді. 
 
— Бабасұлтан қазақ жігіттерін қырып жатқанда Бұзахұр сұлтан қайда еді? 
 
—  Оны  Бабасұлтан  көп  әскермен  сіздің  жолыңызды  аңдуға  жіберіпті  деседі... 
Қапелімде сізді өлтіріп, әскеріңізді қырып тастауға бұйрық берген көрінеді. 
 
—  Иә,  сосын,  қазақ  жігіттері  қырылғанын  естігеннен  кейін  Абдолла  хан  не 
істепті? — деді Хақназар. 
 
—  Бабасұлтанға  кісі  салып  «Қазақ  сұлтандары  сенің  де,  менің  де  ортақ 
жауымыз  еді,  жақсы  істепсің.  Ал  енді  бізбен  одақтас  боп  Ташкент  уәлиетін  өз 
қарамағыңа  қалдырғың  келсе,  екінші  жауымыз  Бұзахұр  сұлтанды  ұстап  бер,  не  
өзің  өлтір.  Егер  мұны  істемесең,  біздің  тарапымыздан  саған  кешірім  болмайды, 
қолымызға түскен сағатыңда басыңды аламыз», — депті. 
 
Бағанадан бері тас мүсіндей мызғымай тұрған Хақназар сәл алға қарай ұмтыла 
түсті. Көзінде ашу ұшқыны жарқ етті. 
 
— Ал Бабасұлтан қандай жауап қайырыпты? 

49 
Әдеби KZ 
 
—  Ағайын,  достығын  ұмытып  қорыққанынан  Абдоллаға  Бұзахұрды  ұстап 
беремін деп уәдесін беріпті. Және оны ұстап әкелуге бір топ лашкар мен Дүстем 
биді жіберіпті. 
 
— Ал бұл кезде Бұзахұр қайда еді? 
 
—  Бұдан  екі  апта  бұрын  Талас  бойындағы  сіздің  жылқыларыңыздың  біразын 
айдап  әкеткен.  Бабасұлтанның  Абдолла  жағына  шыққанын  естігеннен  кейін 
Жетісуға қашыпты деген сыбыс бар... 
 
— Қан иісі шыққанда қарап отыра алмайтын еді, қорқау қасқыр Шағай сұлтан 
қайда?.. 
 
— Баба мен Бұзахұр арасының не боларын күтіп, қалың қолмен Талас маңында 
күтіп жатыр деген хабар бар. 
 
—  Бәсе, өзім де солай деп ойлап едім. Қандай зұлым еді Абдолла! Өзіне қас 
сұлтандарын біріне-бірін айдап салып, оп-оңай жеңіске жетпек қой! Иә, бұл оның 
негізгі  айласы...  Осылай  ол  Самарқант  сұлтандарын  да  құртпақ...  Айтпақшы, 
Тәуекел баһадур қайда екен? 
 
—  Шағай сұлтанның қолымен бір көрінеді. 
 
Хақназар сәл үнсіз тұрды да, Тұяққа бұйыра сөйледі:   
 
— Маған әкелген хабарыңды тірі жан естімесін. Қазір арғы беттегі әскерлерге 
жет. Жолға дайындалсын де! Күн бата қозғаламыз. 
 
— Құп, тақсыр! 
 
Егіз  ұлының  өлгенін  естірткенде,  ләм-мим  деп  тіл  қатпаған  Хақназар  туралы: 
«таста тамыр, ханда бауыр жоқ» деген осы екен ғой, деді ол ішінен. 
 
Хақназардың ұстамдылығын тас бауырлыққа жорыған аңқау батыр осыдан екі 
апта  өткеннен  кейін,  ханның  көзге  түрткісіз  қараңғы  түнде  егіз  ұлының  зиратына 
келіп, жас қабырды құшақтап, ағыл-тегіл жыларын қайдан білсін! 
 
 Хақназар Тұяқ ойын біліп тұрғандай:   
 
—  Кімнің  қас,  кімнің  жау  екенін  соңынан  ұғарсың,  ал  қазір  әскерге  жет, 
бұйрықты орында! — деді. 
 
Ұрлығының үстінен шыққандай сасып қалған Тұяқ: 

50 
Әдеби KZ 
 
— Құп, тақсыр! — деп, ентігі басылған құлагерін борбайлай өзеннің арғы бетіне 
қарай шаба жөнелді. 
 
Сол күні түнде, ай туа Хақназар Ноғайлы елінің жедел жинаған әскерімен бірге 
қалыңдығы  Ақторғынды  алып,  Түркістан  жеріне  қарай  қауырт  сапарға  шықты. 
Бұлар жорықтағы салтпенен еш жерге ұзақ тоқтамай, он үш тәулікте Яссыға жетті. 
Жолай Хақназар ағалы-інілі екі сұлтанның кездескен хабарын алды. Екі жақта көп 
әскер  қырылып,  Бұзахұрдың  қолға  түспей  кеткенін,  бірақ  Абдолланың  алдында 
«Бұзахұрдың  басын  әкеп  беремін»  деп  Бабаның  уәде  бергенін  естіді. 
Бабасұлтанның  өшпенділігін  ұмытпаған  Абдолла,  Ташкент  әміршісінің  осы  бір 
әлсіреген тұсын пайдаланып, Шағай сұлтанға оны өлтіруге келісім берді. 
 
Екі  әскер  енді  Талас  бойында  кездесті.  Қан  тағы  судай  ақты.  Өмір  үшін  емес, 
өлім  үшін  ұрысқа  шыққан  Бабасұлтан  жараланған  барыстай  жан  ашуымен 
қимылдап,  Шағай  әскерін  жеңді.  Содан  кейін  барып,  Бұзахұрды  ұстап  берген 
күнде  де,  Абдолламен  бітімге  келе  алмайтынына  Бабасұлтанның  көзі  жетті.  Енді 
ол  Сайрамға  қарай  бет  бұрды.  Ондағы  ойы  —  ар  жақтағы  Самарқант  әскерімен 
қосылып, Абдоллаға тағы қарсы шығу еді. 
 
Баба, Бұзахұр, Шағай сұлтандардың осы қым-қиғаш ұрыстары, аз уақыт болса 
да,  Абдоллаға  Хақназар  ханды  ұмыттырды.  Ал  Хақназар  қолымен  Яссыға  аман-
есен жетті. 
 
Яссыға  келгеннен  кейін  Хақназар  тағы  қалың  ойға  шомды.  Баба,  Бұзахұр 
сұлтандар  мен  өзіне  қарсы  Ақсақ  Темір  ұрпақтары  —  Самарқант  әмірлерін 
біржола жеңіп алмай, Бұхар әміршісі Абдолла қазақ хандығына қарсы қазір соғыс 
ашпайды. 
 
Ал жау қай жақтан? Жау Бабасұлтан мен Бұзахұр жағынан. Бірақ бұлар да қазір 
Абдолламен алысып жүріп, қазақ қауымына бет бұрар халде емес. Мейлі олар бет 
бұрмағанмен,  Хақназар  бет  бұрады.  Алтын  басы  қара  жерге  кіргенше,  сонау 
Шарабхана  жағасында  жазықсыз  төгілген  қанды,  күнәсіз  бауыздалған  қос 
боздағының кегін Бабасұлтанға кешпейді! Ғазиз жандардың кегін қайтарады! 

51 
Әдеби KZ 
 
Күншығыс  Қашқар  әміршісі  әбдірашиттің  әкесі  —  Ақсу  ханы  Сұлтан-Саид  қаза 
болғаннан кейін, бұл таққа он екі ұлының үлкені әбді-Латиф сұлтанды отырғызған. 
Қазақ  хандары  мен  әбдірашит  арасындағы  Жетісу  үшін  талас  енді  әбді-Латифқа 
көшкен. 
 
Бабасұлтан  мен  әбді-Латиф  Абдолла  мен  қазақ  хандарына  қарсы  жүргізген 
саясаттарында  үнемі  одақтас  болып  келген.  Бабасұлтанның  жеңілуі  —  әбді-
Латифтың  жеңілуі.  Ал  әбді-Латифтың  күйреуі  —  Бабасұлтанның  күйреуі.  Оның 
үстіне бұл кезде қазақ елімен одақтас қырғыз қауымы  да, Жасылкөл  жанындағы 
жерлері үшін күресуге құлшынып отырған. 
 
Хақназар  осы  бір  қым-қиғаш  тартыс  кезін  пайдаланып,  қырғыз,  қазақ  боп 
бірігіп, Ақсуды шаппақ болды.  
 
Хақназардың  өртенген  жүрегі  енді  сәл  толастады.  Бірақ  ол,  бұл  шешім  түбі 
өзінің өлімімен тынатынын білмеді. Тұла бойын өшпенділік билеген Хақназар енді 
қара  түнді  жамылып,  қос  перзентінің  қабірінің  басына  барды.  Ұзақ  отырды.  Өн 
бойын  дерт  басқан,  жаны  жара,  көңілі  нала  Хақназар,  болашақ  тартыстың  ауыр 
жүгін арқалап, той сарайына келді. 
 
Бұл  кезде  тойға  жұрт  әбден  жиналған  екен.  Осыдан  бірнеше  күн  бұрын  ғана 
Шарабхана өзенінің бойында қаза тапқан аяулы ұлдарын жерлеп, қан жылап, қара 
жамылған жұрт аз күннің ішінде бар қайғысын ұмыта қоймапты. Хан тойы болған 
соң амалсыз келген тәрізді... Қыз күлкі-назы тұншығып, жігіт әзіл-оспағы сыбырлап 
шығады.  Әйтсе  де,  қаралы  ханның  көңілін  көтергісі  келгендей,  Хақназар  үйге 
кірісімен жұрт бір мезет жадырай түсіп, жиын-думан сәл қызғандай болды. 
 
Хақназар  Ақторғынды  тағы  көрді.  Тағы  жүрегі  алғашқы  көргендегідей  дір  ете 
қалды.  Енді  ол  өзіне-өзі  таңдана  түсті.  Жаңа  ғана  қос  арланының  жеке  қабірін 
құшақтап,  ұлыған  аш  қасқырдай  ішін  тартып,  өксігін  баса  алмай,  ұзақ 
жылағанында тіршіліктің құны көк тиынға татымай қалып еді. Ал қазір... жаңадан 
күн  шыққандай,  дүние  қайтадан  жарқырап  сала  берді.  Бұл  қандай  құдірет, 
тәңірім-ау. Дәл қазір ләззат іздейтін уақыт па? 
 
Сол күнгі түн екеуінің ең соңғы түні болды... 

52 
Әдеби KZ 
 
Әбді-Латиф  Хақназар  ханмен  сан  мәртебе  кездескен.  Қазақ  әскерін  сан 
мәртебе жеңген де. Бірақ осы жолғы Алтын Емел тұсындағы кездесу өзгеше өтті. 
Хақназар басқарған қалың қырғыз-қазақ әскері Ордасында ұйықтап жатқан әбді-
Латифты  түн  ортасында  шапты.  Жар  құшағындағы  ханды  төсегінен  тұрғызбай, 
айбалтамен  шапқылап  өлтірді.  Ақсудың  мал-мүлкін  талап,  қазақ-қырғыз  қолы 
Жасылкөлге қарай көтерілді. 
 
Бұл лаңды естіген әбді-Латифтың ағасы, Қашқар ханы әбдірашит қасіреттен от 
басында түнеріп ұзақ отырды. Айла-тәсілі таусылып, ақыры қарамағындағы елдің 
бар жігітін ертіп, Жасылкөл жағасында Артыш деген жерде бекініп жатқан қазақ-
қырғыз  қолына  кеп  тиді.  Қарсы  жақтың  бекінісін  бұзып,  қазақ-қырғыз  әскерімен 
тіктесе ұрысқа шықты. Екі жақтан қан көл-көсір ақты. Майдан екі аптаға созылды. 
Ақырында  әбдірашит  жағы  жеңді.  Сойқан  ұрыста  қазақтың  басты-басты  бірнеше 
батыры мен Хақназар хан қаза тапты. Бірақ өлер алдында Ақ Орда ханы, басында 
отырған Тұяқ батырға Тәуекел сұлтанның тарихын ашып кетті. 
 
— Әбілқайыр мырза, — деді Бұқар жырау сөзін аяқтап, — сіз бұл күйге қалай 
жеттік дейсіз?.. Ел бірлігі жоқ жерде бұдан да сорақы күйзеліске ұшырау таң емес. 
Мүйізі шаңырақтай Хақназардың да қолынан келмеді бар қазақтың басын қосу. — 
Жырау ауыр күрсінді. — Біріктіре білсеңдер, халық деген қара тастан да берік қой. 
Бірақ қазір оны іске асыра алатын кім бар? 
 
 
 
Қараша  үйде  жанған  тобылғы  шоғы  әлдеқашан  сөнген.  Бұқар  жырау  әңгімесі 
де  әлдеқашан  біткен.  Ұйықтап  кеткен  адамдардың  пысылдары  мен  үйді  айнала 
қоршай шөккен түйелердің анда-санда ұйқылы-ояу ыңыранғандары ғана  естіледі. 
Тек Бұқар ғана ояу жатыр. Шаңырақтан жыбырлаған көп жұлдыз көрінеді. Жырау 
ауыр ойда: «Қазақ елінің басынан талай қиын-қыстау кезеңдер өтіп еді, бірақ  ең 
қорқынышты  қауіпке  енді  тап  болмаса  не  қылсын!  Шығыс  Түркістанды  жұтар-
жұтпастан, бері қарай Қытай айдаһары жылжып келеді. Ал Қытайдан ығып, Алтай 
тауынан құлаған Жоңғар қауымы болса мынау. 

53 
Әдеби KZ 
 
Россия  да  бұрынғы  бөлшектенген  Россия  емес.  Әлемді  шарлауға  шыққан  екі 
басты самұрық құс тәрізді әбден бекініп алған. Қанатының серпіні сонау, жағасын 
балықшылар  жайлаған  ұлы  Мұхитқа  да  жетіп  қалды.  Сонда...  қазақ  елі  қандай 
күйде?  Жұрттың  басын  біріктіріп,  жауыңа  қарсы  шығар  кім  бар?  Болат,  Сәмеке, 
Барақтар ма елге тірек болар?... Жоқ, оларға қарағанда осы Әбілқайырда бір үміт 
тұр  ма,  қалай?  әй,  білмеймін.  Халықты  соңынан  ерту  үшін  кемеңгердің  ақылы 
керек  қой  адамға!  әлде  қара  басының  қамын  ойлап,  бұл  да  бір  бүйірге  бұра 
тартып  жүре  ме,  кім  білсін?  Жыраудың  безек  қаққан  ұшқыр  ойы  —  елінің 
тағдырын  қолына  алар  жаңа  қайраткерін  іздеп  шарқ  ұрды.  Неге  екені  белгісіз, 
оның  қиялы  жанында  шалқасынан  түсіп,  қаннен-қаперсіз  ұйықтап  жатқан 
әбілмансұрға қайта-қайта орала берді. 
 
— Бітісі бөлек екен, ұл туса осындайлардан туар... — деді ол ақырын  күбірлеп. 
—  Хан  болса  несі  бар.  Асыл  тастан,  ақыл  жастан.  Бірақ  қаптаған  Сәмеке,  Барақ, 
Әбілқайырлар  бұған  жол  берер  ме?  Кім  біледі,  алғырлық,  ерлік  кейде  өзіне-өзі 
жол салатын да кезі болатын еді. 
 
Жырау қалжырап жатып, таң ата ұйықтап кетті. 
 
Күн  шыға  оянған  Бұқар  үй  сыртындағы  қыбырлап  жүрген  адамдардың 
Әбілқайыр  нөкерлері  екенін  білді.  Жанында  әбілмансұр  сол  қалпында  ұйықтап 
жатыр.  Тек  көзіне  Ораз  құл  түсе  қоймады.  Жүрер  алдында  қолтығынан  көтеріп 
атына мінгізген әбілмансұрдан: 
 
— Үлкен түйешіні көре алмадым-ау, ол қайда? — деп сұрады. 
 
— Қайда екенін мен айтпайын, сіз сұрамай-ақ қойыңыз. 
 
Бұқар жырау ауыр күрсінді. «Иә, сұрқия, сұм бұл заманда құл бейшаралардың 
тағдыры, міне, осылай шешіледі». 
 
— Ол сенің жауың емес еді ғой... 
 
— Жұрттың бәрі қазір менің жауым. 
 
—  Олай  болса,  сенің  өрісің  де  ұзаққа  бармайды  екен.  —  Бұқар  жырау  жас   
түйешіге  түксие  қарады.  —  Біздің  қазір  екі-ақ  жауымыз  бар.  Бірі  —  сыртқы  жау. 
Екіншісі, жұрттың басын қостыртпай, бөлшектеп билегелі жүрген би, сұлтандар. Ел 

54 
Әдеби KZ 
қамқоры  болам  деген  адам  бұны  білсе  керек.  Қайратың  тасып  бара  жатса, 
халықтың адал ұлдарының қанына ортақ болғанша, қолыңа қару алып, жауға неге 
шаппайсың? 
 
— Кезегі келгенде жауға да шабамыз. Ал Ораз құлды мен өлтіргенімді қайдан 
білдіңіз? 
 
— Көзің айтып тұр. 
 
— Ендеше ешкімге тіс жарушы болмаңыз. 
 
— Неге? 
 
әбілмансұр Бұқар жыраудан көзін алмай тесіле қарады. 
 
—  Түбі  Үш  жүздің  ханы  мен  боламын,  Бұқар  аға.  Ал  сіз  қазақ  халқының  ел 
болғанын тілейсіз ғой... 
 
 Бұқар жырау жүрмекші боп ыңғайлана берді. 
 
— Бүгіннен бастап мен енді әбілмансұр емеспін! — деді жас түйеші. 
 
Бұқар жырау оған таңдана көз тастады. 
 
— Кімсің сонда? 
 
— Абылаймын!.. 
 
—  Абылай?..  Қанішер  Абылай  сенің  атаң  еді  ғой!  Қазақ  елі  бұл  аттан 
қорқатын... 
 
— Менен де қорықсын! 
 
Түркістанды  жау  қолына  беру  —  намысқор  Елшібекке  қазақ  Ордасының 
шаңырағы  күйреп,  жерге  құлағандай  көрінген.  Бармағын  шайнай-шайнай  бұл 
ауыртпалыққа да көнуге мәжбүр болды. Көзінде жасы, жүрегінде ашуы, сонау ең 
ақырғы  сұрапыл  дауылды  қара  түнде  амалы  жоқ,  шаһарды  тастап,  ең  сенімді 
деген бір топ жігітімен қазақтың көне астанасының бірі Сауранға беттеді. Жауынан 
Түркістанда  ала  алмаған  кегін  Сауранда  алмақ.  Бұл  қаланы  кеудесінен  жаны 
шыққанша қорғамақ... 
 
Елшібекке  ермеген  жұрттың  біразы  Сауранды  айналып  өтіп,  Ташкентке  қарай 
шұбырды.  Біразы  Түркістаннан  ұзамай,  Сырдарияның  жағасындағы  қалың 
қамысқа барып тығылды. 

55 
Әдеби KZ 
 
Ертеңіне  боран  да  тыйылды,  бос  қалған  шаһарға  күн  шыға  Шұно-Дабо  әскері 
де кірді. 
 
 
 
Түркістанда  Сыбан  Раптан  қонтайшы  кеңесін  шақырды.  Өзінің  басты 
баһадЇрлері  мен  нояндарының  ақылы  бойынша,  бұлар  енді  Сырдария  мен 
Амударияны жағалай отырып, Жайық, Еділ өзендеріне дейін өтіп, сонау Айдархан 
(Астрахань)  түбіндегі  қалмақ  аймағымен  ұштаспақ  болды.  Бұл  жолды  Ренат  та 
мақұлдаған.  Арқа  жерінде  Бетпақдала,  Қарақұм  арқылы  жүрудің  қауіпті  екенін 
еске  алып,  ол  жаққа  келесі  жазда  Ертіс  бойындағы  Төлеуіт  (ақ  қырғыз),  Телес, 
Мұндас,  Енисей  қырғызы,  Құман  Челкан  сынды  Ойрат  тұқымдас  Батыс  Сібірде 
тұратын  ұсақ  руларды  қоса  отырып  қазақ  жеріне  Есіл,  Тобыл  өзендері  жағынан 
тиюді  ойлады.  Сөйтіп,  сонау  Қытай  шекарасынан  солтүстіктегі  Тобыл,  Есіл 
өзендеріне  дейін,  күнбатыста  Еділдің  бергі  жағасынан,  күншығыста  Ертістің  арғы 
бетіне  дейін  жайлаған  қазақ  елін  біржолата  өзіне  бағындырып,  Сыбан  Раптан 
атасы Батурдың қолынан келмеген ұлы Жоңғар хандығын құрмақ болды. Бұл бұл 
ма, қазақ жері тақиясына тар келгендей, ол Россия патшалығына жататын Түмен, 
қазіргі Красноярск, Кузнецк қалаларын да Бірінші Петр патша өз еркімен берсе — 
қолынан, бермесе — жолынан соғысып тартып аламыз десті. 
 
Он бес кез анаконда деген әпжылан өзінен бес есе жуан бұқаны жұтады екен. 
Осыншама жерді басып алған қазақ елінен халқы үш есе аз Сыбан Раптан, өзінен 
жүз  есе  халқы  көп  Қытаймен  соғысамын  деп  жүрген  Сыбан  Раптан,  расында  да 
осы  анаконда  әпжыланы  тәрізді  еді.  Қазақ  елін  дәл  осы  быт-шыт  болып  жүрген 
кезінде  жұтып  жіберуі  де  ғажап  емес-ті.  Бірақ  бұл  «өгізді»  қай  жағынан  жұту 
керек?  Анаконданы  ұстауға  шыққан  адамдар  өгізді  қарсы  жібермейді,  жанынан 
қашырады.  Қашып  бара  жатқан  бұқаны  анаконда  арт  жағынан  жұтады,  бұқаның 
алпамсадай  бүкіл  денесін  қылғытып  жібергенмен  тамағынан  шаңырақтай  қос 
мүйізі  өтпейді.  Бұқаның  денесін  не  құсып  тастай  алмай,  не  жұтып  жібере  алмай, 
қақалып жатқан қомағай анаконданы айдаһар ұстаушылар, аузынан шығып тұрған 

56 
Әдеби KZ 
қос  мүйізден  сүйреп  әкеп,  темір  торға  бір-ақ  кіргізеді.  Сыбан  Раптан  да  осынау 
қазақ  жері  деген  алып  «өгізді»  қай  жағынан  жұтқанын  аңғармай  қалды.  Алып 
даланың  қос  мүйізі  тәріздес  сонау  Россиямен  шектес  Еділ  мен  Жайыққа 
жеткенінде,  оны  әрі  қарай  жұта  алмай  қалатынын  еске  алған  жоқ.  Өйткені,  осы 
қос  мүйізге  жетуін  әдейі  күтіп  отырған  Россия  атты  алып  күш  жатқан-ды.  Егер 
Сыбан  Раптан  осынау  қалың  қосынын  Жайыққа  қарай  емес,  Үргенішке 
бұрғанында, кім біледі оның қанды семсер — көшпелі хандығы өз ашқарақтығына 
өзі тұншықпас па еді, қайтер еді... 
 
Бірақ  адамды  құдай  адастырар  алдында  ең  алдымен  ақылынан  айырады. 
Күзтоқсанның ең ақырғы айында Сыбан Раптанның баласы Қалден Цереннің қолы 
Түркістаннан  шығып,  Жаңақорғанға  беттеді.  Бұ  жолы  оның  қарамағында  қырық 
мың атты әскер бар-ды. Өзге әскерін жаулаған жерін иемденуге қалдырған. Бірақ, 
Жаңақорғанға таяған кезде, бүкіл әскеріне кілт тоқтауға тура келді. Бір күн бұрын 
алға жіберген қызы Хоча басқарған барлаушы топтан: «Алдымызда қаптаған қазақ 
әскері келе жатыр» деген хабар жеткен. Сыбан Раптан таң қалды. Қайдағы әскер? 
Кім  басқарып  келеді?  Сонау  Құлжадан  аттанғалы  алты  айдан  бері  қарсы  келер 
жөнді күшті көрмей әбден асқынып алған Сыбан Раптан қызына кісі шаптырды... 
«Қайдағы  әскер?  Ондай  қалың  әскер  шығаратын  қазақтың  көбі  қырылған.  Сенің 
көргенің  сірә  көп  малы  болар.  Абайлап  қара,  егер  көргенің  шынында  мал  болса, 
онда  айдап  алуға  қанша  адам  жіберейін,  тез  хабарын  бер»,  —  деді.  Өзі  енді 
әскеріне  тағы  алға  қарай  жүруге  бұйрық  берді.  Бірақ  Хочадан  тағы  хабар  келді. 
«Алдымыздағы  бізге  қарсы  келе  жатқан  қазақтың  Кіші  жүзінің  әскері  екен. 
Басында  Әбілқайыр  хан...  Аз  дегенде  отыз  мыңдай...  Осындай  қалың  қол  оң 
жағымыздан, Орта жүзден де бүгін-ертең келмек көрінеді. Оны Болат ханның інісі 
Сәмеке  басқарады  дейді  қолға  түскен  жігіт...  Екі  жақтың  әскері  Шиелі  тұсында 
түйіспек.  Әбілқайыр  әскері  қазір  осы  Шиелі  жағасына  қостарын  тікті.  Шамасы, 
Сәмекенің  қолын  күтпек...  Жау  қарасы  әбден  шоғырланғанша,  сол  жерде  аялдау 
керек.  Келе  жатқан  жауды  күтпеген  жерден  шабуылдасақ,  жеңіс  біздікі 
болатынына дау жоқ» депті қызы. 

57 
Әдеби KZ 
 
Сыбан  Раптан  алдында  жау  бар  екенін  енді  ұқты.  Бірақ  қызының  берген 
ақылына  қарқ-қарқ  күлді.  «Отыз  мың  әскерге  келетін  тағы  отыз  мың  әскерді  күт 
дейді.  Сосын  барып  оларға  ойламаған  жерден  қарсы  шыға  кел  дейді.  Ақылыңа 
болайын! әйелдің шашы ұзын, ақылы қысқа деген, міне осы! Егер Әбілқайырдың 
отыз  мың    әскері  болса,  менің  қырық  мың  жауынгерім  бар.  Және  қандай 
көкжалдар!  Кілең  сен  тұр  —  мен  атайын!  Мұндай  қырық  мың  қолмен  қашан  да 
болса  отыз  мыңды жеңуге  болады.  Әбілқайырдың отыз  мыңына  Сәмекенің  отыз 
мыңы қосылуын мен неге күтемін? Одан да олар қосылмай тұрып, Әбілқайырдың 
әскерін неге қырып тастамаймын? Мейлі, келе берсін, содан кейін Сәмекенің отыз 
мыңы.  Онымен  де айқасуға  күшім жетеді».  Ол  осыны  баласы  Қалден  Церен мен 
Ренатқа айтты. 
 
Ренат: 
 
—  Егер  біз  барғанша,  ар  жағынан  Сәмекенің  әскері  жетіп  қалса  қайтесіз?  — 
деді. 
 
— Қайткен күнде де Әбілқайыр әскеріне Сәмекеден бұрын жетуіміз керек!  Бар 
айла осында. 
 
— Біз соғысып жатқанда Сәмеке әскері жетсе қайтесіз? 
 
— Сәмеке әскері жетпей тұрып Әбілқайырды жеңуіміз керек. 
 
— Бұл біздің ойымыз ғой. Ал Сәмеке әскері бізден бұрын жетіп, не болмаса біз 
алысып жатқанда жетті делік? 
 
— Онда біз жеңілдік. 
 
Сөзге Қалден Церен енді ғана кірісті. 
 
—  Ондай  қауіп  туатын  болса,  осы  арада  кідіре  тұрып,  арт  жағымыздан  тағы 
жиырма мың әскер алдырғанымыз ақыл емес пе? Алпыс мыңға алпыс мың, жеңіс 
әрқашан да біздің жақта болады. 
 
— Онсыз да біз жеңілеміз. 
 
— Қалайша? 
 
Сыбан Раптан қарқылдап күлді. 

58 

жүктеу/скачать 1,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: