Ізденістер, №1 исследования, НƏтижелер 2015 результаты

22 

 

Aitenov A.A.,  Taranov B.T.,  

 

SPECIFIC STRUCTURE, BIOLOGICAL FEATURES AND INJURIOUSNESS (INSECTA: 

LEPIDOPTERATORTICIDAE) THE TREES DAMAGING FRUIT IN ALMATY AREAS 

 

         Summary By results of researches carried out in 2013-2014 a foothill zone and a fruit-trees 

belt of the mountain of Almaty region 17 views from 14 childbirth of family a insecta: 

lepidopteratorticidae are registered. The annotated list of harmful types is made. The received results 

on biology and ecology in the future there will be initial material for the organization of protective 

measures from harmful types a insecta: lepidopteratorticidae. 

       

Keywords: Insecta: lepidopteratorticidae, fruit-trees, Lepidoptera we look, leaves 

 

 

ƏОЖ 630*5 

 

Айткулов Б., Абаева Қ.Т., Каспакбаев Е.М. 

 

Қазақ ұлттық аграрлық университеті 

 

ГАЖ- ТЕХНОЛОГИЯСЫН ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ ОРМАН РЕСУРСТАРЫН  

ЕСЕПТЕУ ƏДІСТЕРІ 

 

Аңдатпа 

Мақалада ГАЖ-технологиясын пайдалану арқылы орман ресурстарын есептеу əдістері 

келтірілген. MapInfo, ArcGis, WinPLP, SoliM, Photomod жəне Les орман ресурстарын есептеу 

бойынша  пайдаланылатын  бағдарламалар  қарастырылған.  Зерттеу  нəтижесінде  басқа 

бағдарламалармен салыстырғанда Les бағдарламасының артықшылығы анықталынды. 

Кілт сөздер: геоақпараттық жүйелер технологиясы (ГАЖ-технология), компьютерлік 

бағдарламалар, орман ресурстары, мəліметтер, орман қоры.  

 

Кіріспе 

Геоақпараттық  жүйелер  технологиясы  (ГАЖ-технология) – мемлекетіміздегі  барлық 

орман шаруашылықтарында, ерекше қорғалатын табиғи аймақтарда болып жатқан өзгерістер 

мен нысандарды талдау мен есептеуге арналған заманауи компьютерлік технология болып 

табылады.  Орман  қорын  есепке  алу,  карталарды  жасау  жаңашылдық  емес,  бірақ  ГАЖ-

технологиясын пайдалану, мəселелерді шешуге ынғайланған, жылдам, тиімді жəне заманға 

сай  бағыт  болып  саналады.  Оны  қолданысқа  енгізу  барлық  орман  шаруашылығы 

мекемелерінің алдында тұрған басты мəселелердің бірі [1].  

ГАЖ-технологиясы географиялық жағдай негізінде біріктірілген тақырыптық қабаттар 

түрінде  орман  ресурстары  туралы  ақпаратты  сақтайды.  Бұл  қарапайым  жүйе  əр  түрлі 

міндеттерді шешуде өзінің құндылығын көрсетті [1, 2].  

Геоақпараттық-географиялық  ақпараттық  жүйелерді  пайдалану,  іске  қосу,  жобалау, 

ғылыми негіздеу жəне ГАЖ бағдарламасы бойынша тəжірибелік жəне ғылыми мақсаттарды 

жүзеге асыру ғылымы, технологиясы жəне іс- əрекеті болып табылады. Бұл технология карта 

ұсынатын  географиялық  талдау  мен  толық  визуализациялауға  мүмкіндік  берумен  қатар, 

статистикалық  талдау  жəне  сұраныс  жасау,  орман  шаруашылығы  мекемелері  арасында 

орман  ресурстары  туралы  мəліметтермен  алмасу  сияқты  дəстүрлі  мəліметтер  базасы  мен 

жұмыс  операцияларын  біріктіреді.  Бұл  мүмкіндіктер  геоақпараттық  жүйелерді  басқа  да 

ақпараттық  жүйелерден  ерекшелендіреді,  сонымен  қатар,  қоршаған  ортадағы  құбылыстар 

мен  жағдайларға  болжам  жасап,  талдаумен  байланысты  міндеттердің  кең  спектріне  жол 

ашады [3, 4].  

23 

 

Өткен кезеңде, бүгінгі күнде жəне болашағымызда орман өнімінің сапалы болуы үлкен 

мəселе  болып  отыр.  Өйткені  орман  ресурстарын  тұрақтылығын  қамтамасыз  ету  оңайға 

түспеуде.  Осы 20-30 жылда  орман  қоры  айтарлықтай  азайды,  құндылығы  түсті,  сапасы 

төмендеді.  

Жаңадан өсіп келе жатқан орман ресурстарын, орманды қайта қалпына келтіру тұрақты 

басқаруға  байланысты  болады,  себебі  оларды  дұрыс  есепке  алуға  байланысты,  сонымен 

қатар  ГАЖ-технологиясы  көмегімен  қашықтықтан  аймаққа  бөлу  айтарлықтай  орманның 

қалпына келуіне ықпалын тигізер еді. Орман қорларының азаюына біріншіден адами фактор, 

басқаша айтқанда антропогендік фактор көп əсер етті [5].  

Материалдар мен əдістер 

Қазіргі таңда орман шаруашылығында жəне орман өндірісінде қолданысқа енген ГАЖ-

технологиялары аз емес. Қолданылатын бағдарламаларды əр түрлі өндірушілер қамтамасыз 

етеді: MapInfo, ArcGis, WinPLP, SoliM, Photomod жəне Les. Осы бағдарламалардың ішінде 

Les бағдарламасы орман ресурстарын есепке алу үшін қолданылады.  

Орман  қорын  есепке  алудағы  басты 2 пішінді (1 жəне 2) енгізуге  болады.  Бұл 

бағдарлама ыңғайлы , əрі қол жетімді, MS Access деректер базасында жұмыс істейді. Басқа 

орман шаруашылығы мекемелерімен деректермен алмасу ыңғайлы, əрі оңай. MS Excel, SoliM 

тағы да басқа бағдарламалармен өзара жұмыс істеуге болады.  

Орман ресурстарын есепке алудан басқа да көп мəліметтерді енгізуге болады. Орман 

иеленушілердің  тізімді,  орманшылықтарды,  орман  шаруашылығы  мекемелерді  ауданына, 

облысына  байланысты  бөліп,  əрқилы  кестелерді  енгізуге  жəне  басып  шығаруға  болады. 

Сонымен  қатар,  барлық  облыстарды  бір  базаға  жинаған  соң  Республика  бойынша  да 

мəліметтерді қажетті пішінде (1, 2) басып шығаруға мүмкіндік береді (сурет).  

 

 

 

Сурет – Орман ресурстарын есепке алатын бағдарлама «Les» 

Базаны  толықтырып  тұру  үшін,  орман  иеленушілерден,  облыстық  бөлімшелерден, 

орман шаруашылығы жəне жануарлар дүниесін қорғау комитетінен мəліметтерді қабылдау 

жəне  беру  электрондық  түрде  жүзеге  асырылады.  Деректер  базасы  негізгі  екі  сақтағыш 

файлдан құралған:  

-

 

База  Les.mdb – мұнда  орналасқан  кесте  анықтамалардан,  шығыс  пен  кіріс 

пішіндерінен (есеп беру) жəне де басқа да деректер базасына жататын мəліметтерден тұрады. 

24 

 

-

 

База Les_data.mdb – мұнда орналасқан орман иеленушілері туралы кесте тізімдемесі, 

№1  жəне  №2  пішіннің  көрсеткіштері,  есеп  беру  бланкісін  толтырған  мамандардың  тізімі 

көрсетіледі [6]. 

Осы екі база бір-бірімен тікелей байланыста, енгізуге жəне өзгертуге болады жергілікті 

торап  арқылы.  Les_data.mdb  бұл  базаны  серверге  қойып  (басты  компьютерге),  Les.mdb 

сервердегі басқа компьютерлерге орналастырып жергілікті торап арқылы байланыс орнатып 

жұмыс істегенге өте ыңғайлы. 

 

Зерттеу нəтижелері 

Біздің мақсатымыз орман шаруашылығында істелінетін жұмыстардың барлығын жаңа 

технологиялардың  арқасында  жетілдіру  жəне  тиімді  пайдалану.  Бұл  ұлағатты  ойдың 

құндылығы бүгінгі таңда күн сайын айқын сезілуде.  

Елімізде  орман  орналастыру  жұмыстары  жəне  орман  шаруашылығындағы  басқа  да 

жұмыстар басқа шетел мемлекеттерінен едəуір артта қалған. Оны дамытудың негізгі кезеңін 

– инновациялық əдістерге ауысатын өтпелі кезең деп сипаттауға болады. Сондықтан əрбір 

орманшының  жаңа  ақпараттық  кеңістікте  жұмысқа  дайын  болуы,  оның  көзқарасының 

жоғарғы сатыға көтерілуі – сол жұмысқа қатысты жаңа пішіндер мен технологияларын ойлап 

табу мен соларды қолданысқа енгізу басты мəселе болуы керек.  

Жаңа технологияны енгізу – халықаралық қауымдастық элементі ретінде тарихи үрдіс 

болып саналады. Жаңа технология, бағдарлама ойлап енгізу үшін біліктілік, ойлау қабілеті, 

яғни компьютерлік сауаттылық керек.  

Жалпы  алдындағы  қолданыста  жүрген  бағдарламамен  салыстырғанда «Les»-тің  

дəлділігі  жоғары,  қолданылуы  оңай,  сонымен  қатар  мəліметтерді  қабылдау  жəне  беру  өте 

ыңғайлы.  

Орман орналастыру жұмыстары өткен соң, сол объектінің жобасына қажетті кестелерді 

шығаруға  болады  немесе  таксациялық  карточканың  базасын  осы  бағдарламаға  енгізуге 

болады. 

Қорытынды 

Жалпы  орман  шаруашылығында  жаңа  технологияны  енгізу – оны  қолдануға 

қажеттіліктен  туындайды.  Қысқаша  айтқанда,  жаңа  технологияны  енгізу – жетістікке 

жетудің  бірден-  бір  жолы.  Жаңа  технологиялар  арқылы  орман  ресурстарының  санағын 

жылдамдатуға  жəне  анық  мəлімет  алуға,  басқа  да  мəліметтерді  бір  жүйеге  топтастыруға 

болады. 

 

Əдебиеттер 

 

1 

Структура 

геоинформационных 

систем; 

Электронды 

ресурс//gis-

laris.narod.ru/strukturagis.htm. 

2 Forest Resources Management Based on GIS Technology |Электронды  ресурс| 

//ieeexplore.ieee.org. 

3  Географические  информационные  системы:  Основные  понятия  и  определения; 

Электронды ресурс//edu.dvgups.ru/METDOC.htm 

4  Создание  и  трансфер  технологий.  Геоинформационные  системы:  Электронды 

ресурс//cttgroup.ru/solutions/geoinformsyst.htm 

5 Қазақстан Республикасы Мемлекеттік орман қорында орман орналастыруды жүргізу 

ережелері. 69-73 бет 

6   Руководство пользователя программы «Les» М.Назыров.  

 

 

 

 

 

25 

 

Айткулов Б., Абаева К.Т., Каспакбаев Е.М. 

 

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ УЧЕТА ЛЕСНЫХ РЕСУРСОВ С ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ 

ГИС-ТЕХНОЛОГИИ  

 

В статье приводятся методы учета лесных ресурсов с использованием ГИС-технологии. 

Рассматриваются  используемые  программы  по  учету  лесных  ресурсов: MapInfo, ArcGis, 

WinPLP, SoliM, Photomod и Les. В  резульате  исследования  определено  преимущество 

программы Les по сравнению от других используемых программ. 

Ключевые  слова:  технология  геоинформационных  систем  (ГИС-технология)

,

 

компьютерные программы, лесные ресурсы, данные, лесной фонд.  

 

           Aitkulov B., Abaeva K.T., Kaspakbaev E.M. 

 

IMPROVEMENT OF METHODS OF ACCOUNTING OF FOREST RESOURCES  

USING GIS-TECHNOLOGY 

 

The article presents the improvement of methods of accounting of forest resources using 

technologies geoinformation systems. Discusses the software used for accounting of forest 

resources: MapInfo, ArcGis, WinPLP, SoliM, Photomod and  Les. In resolute research defined 

benefit program Les than from other programs. 

Key words: computer programs, forest resources, information, forest fund. 

 

 

УДК 556.162 

 

Алдиярова А.Е., Асанбеков Б.А., Кайпбаев Е.Т. 

 

Казахский национальный аграрный университет, Алматы 

 

ИССЛЕДОВАНИЕ ВНУТРИГОДОВОГО РАСПРЕДЕЛЕНИЕ СТОКА РЕК  

БАССЕЙНА Р. ИЛЕ 

 

Аннотация   

Рассмотрены  вопросы  методики  расчета  внутригодового  распределения  стока 

основных рек бассейна р. Иле. Расчет внутригодового распределения стока произведен по р. 

Шелек  у  с.  Малыбай  (площадь  водосбора – 4300 км

2

),  р.  Турген  у  с.  Таутурген  (площадь 

водосбора – 614 км

2

), р. Каскелен у г. Каскелен (площадь водосбора – 290 км

2

), и р. Улкен 

Алматы 1,1 км  выше  БАО  (площадь  водосбора – 71,8 км

2

),  по  методу  В.Г.  Андреянова. 

Период наблюдений 1983–2012 гг.  Полученные результаты показывают, что основная часть 

речного стока проходит в летний сезон, а наименьшая в зимний.  

Ключевые слова: годовой сток, сезонный сток, расходы воды, водность рек, гидрограф. 

 

Введение   

Внутригодовое распределение стока, исследование закономерностей которого является 

одним из важнейших вопросов при комплексном использовании водных ресурсов, от года к 

году  постоянно  изменяется.  Это  связано  с  различиями  в  величинах  расхода  воды  в 

одинаковые фазы водного режима (пики половодья, паводков, низкая межень и т.п.), а также 

со сдвигами во времени наступления однозначных фаз режима в различные годы. Прежде 

всего, 

внутригодовое 

распределение 

стока 

определяет 

основные 

параметры 

водохозяйственных  сооружений  и,  следовательно,  экономическую  эффективность 

водохозяйственных  мероприятий  и  объектов.  Большое  практическое  значение  имеет 

26 

 

разработка методов расчета характеристик внутригодового распределения стока горных рек, 

к  которым  относятся  исследуемые  реки  бассейна  р.  Иле    любых  типах  внутригодового 

режима.  В  этой  схеме  принимается  одинаковая  обеспеченность  стока  за  год,  за 

лимитирующий  период  года  и  внутри  последнего - за  лимитирующий  сезон.  Расчет 

внутригодового распределения производится для нескольких градаций водности. Раздельно 

рассматривается посезонное и внутрисезонное распределение стока. Лимитирующий период 

и сезон выбираются в зависимости от преобладающего вида хозяйственного использования. 

Эта  методика  вошла  в  СП 33-101-2003 [1] как  основная  рекомендуемая  для  расчета 

внутригодового  распределения  стока  рек.  Именно  поэтому  она  и  была  принята  нами  для 

расчета внутригодового распределения стока основных рек рассматриваемого района. Для 

большинства этих горных рек, характерно растянутое весенне-летнее половодье и паводки в 

теплое время года. За половодный период, продолжительностью от 4 до 6 месяцев, проходит 

от 70 до 90% годового  стока  воды.  В  связи  с  неравномерностью  внутригодового 

распределения  стока  осложняется  его  хозяйственное  использование.  При  использовании 

водных  ресурсов  в  различных  сферах  хозяйственной  деятельности  наибольший  интерес 

представляет маловодный период года - межень. 

Материалы и методы   

Достаточно  подробно  вопрос  внутригодового  распределения  стока  был  ранее 

рассмотрен в монографии «Ресурсы поверхностных вод СССР» [2], изданной в 1970 году, в 

которой приводятся сведения о внутригодовом распределении стока рек бассейна р. Иле. За 

прошедшее время, а это более 40 лет, не только значительно удлинились ряды наблюдений, 

но и были открыты новые посты наблюдений, закрыты некоторые старые, а также произошли 

изменения стока воды под влиянием климатических и антропогенных факторов. Исходя из 

этого, были проведены расчеты внутригодового распределения стока рек по 4 гидропостам, 

расположенным в основном в замыкающих створах на нижней границе зоны формирования 

стока. Расчет внутригодового распределения стока производился по методу компановки  в 

последовательности,  изложенной  в [3]. Использованы  данные  с 1983 года  по 2012 г. (с 

антропогенным влиянием на естественный режим стока). При расчетах принимались ряды, 

имеющие 30 лет наблюдений.  

Результаты исследований   

Результаты   расчета внутригодового  распределения  стока  основных  рек  бассейна р. 

Иле по месяцам  и  расчетным  периодам  для  разных  по   водности   лет        приведены в 

таблице 1. 

  

Таблица 1 - Расчетное распределение стока по месяцам (в процентах от годового) основных 

рек бассейна р. Иле 

 

Водность 

года 

Месяцы 

IV V  VI VII VIII 

IX X XI XII 

I  II III 

р. Шелек –с. Малыбай 

Многовод

-ный 

5,7

6 

15,5

6 

21 22,7 

17,9

5 

9,82 

2,9

5 

0,9

4 

0,7

5 

0,8 

0,8

7 

0,9 

Средний 

3,3

4 

7,1 20,4 

22,2

4 

20,9 

16,0

3 

9,4

3 

0,1

4 

0,1 0,1 0,1 

0,1

2 

Маловод-

ный 

2,7

5 

16,3

2 

18,7

6 

22,0 19,0 11,4 

8,9

9 

0,1

5 

0,1

6 

0,1

5 

0,1

6 

0,1

6 

р. Турген –с. Таутурген 

Многовод

-ный 

4,0

6 

16,4 17,3 16,9 16,2 9,1  5,0 

3,7

8 

3,3

3 

2,9

7 

2,5

6 

2,4 

Средний 

8,7

2 

10,3 17,8 21,0 16,8 6,74 

4,5

4 

3,7

1 

3,2

2 

2,8

4 

2,3

5 

1,9

8 

27 

 

Маловод-

ный 

6,4

8 

10,7 

19,3

5 

17,0 

15,0

9 

8,2 

6,3

3 

4,9

4 

3,8

7 

2,8

3 

2,8

9 

2,3

2 

р. Каскелен –г. Каскелен 

Многовод

-ный 

3,2

5 

12,1 16,7 17,6 17,5 10,1 

5,9

4 

4,2

7 

3,6

4 

3,1 2,8 3,0 

Средний 

6,2

2 

8,92 15,8 20,3 

17,4

1 

10,3

4 

4,6

8 

3,8

2 

3,3

9 

3,2

5 

2,9

7 

2,9 

Маловод-

ный 

3,1

7 

5,4 

23,2

4 

19 15,6 

9,32 

6,5

1 

4,5

4 

3,9 

3,4

2 

3 2,9 

р. Улкен Алматы – 1,1 км выше БАО  

Многовод

-ный 

1,8

0 

5,0  17,0 16,0 19,5 14,0 7,3 4,9 5,0 3,8 3,0 2,9 

Средний 

4,4

1 

7,5  12,4 18,2 20,1 12,3 

7,0

4 

4,8

4 

4,0

1 

3,7

2 

3,2

6 

2,2 

Маловод-

ный 

2,5

5 

5,46 

20,7

8 

18,2 16,8 12,2 

7,4

8 

5,1

4 

4,1

8 

2,9

8 

2,4

5 

1,9

5 

 

Обсуждение результатов   

Как видно из таблицы 1 распределение стока по месяцам неодинаково.  Наибольший 

месячный  сток  на  реках  бассейна  р.  Иле    наблюдается  в  июле  и  составляет 16-23 %, а 

наименьший – в  январе  и  равен 1-4 % от  годового  стока.  Это  объясняется  интенсивным 

снеготаянием  в  конце  марта  и  начале  апреля.  Наглядное    представление  о  характере 

изменения стока в течение года дают гидрографы стока. На рисунке 1 показано изменение 

стока в многоводные, средние и маловодные годы на реках бассейна р. Иле. 

А  также  анализ  результатов  расчета  внутригодового  распределения  стока  показал 

следующие особенности распределение: 

-для  рек  бассейна  р.  Иле  характерна  большая  продолжительность  половодья  и, 

соответственно, многоводного сезона (апрель-октябрь). Доля его стока составляет от 93 до 

99 % годового  стока.  Сток  нелимитирующего  маловодного  сезона  (ноябрь-март)  лежит  в 

пределах от 1 до 4 %, а лимитирующего сезона (январь - март) - в пределах от 0 до 4 %. Это 

хорошо видно по циклограмме распределения стока по сезонам (рисунок 2). 

 

 

р. Шелек – с. Малыбай  

 

р. Турген –с. Таутурген 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Р

, %

месяцы

Р

, %

месяцы

28 

 

р. Каскелен –г. Каскелен 

р. Улкен Алматы – 1,1 км выше БАО 

 

 

 

 

 

Рисунок 1 – Гистограммы внутригодового распределения стока основных рек  

бассейна р. Иле      

 

Многоводный 25%   

 

р. Шелек – с. 

Малыбай 

р. Турген –с. 

Таутурген 

р. Каскелен –г. 

Каскелен 

р. Улкен Алматы – 

1,1 км выше БАО 

 

 

Средний 50% 

 

 

 

Маловодный 75%   

 

 

Рисунок 2 – Циклограммы распределения стока по сезонам в разные по водности годы 

основных рек бассейна р. Иле 

жүктеу/скачать 8,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: