Устройство и принцип работы воздушных насосных установок

367 

 

вновь срабатывает и переключает сжатый воздух  на вытеснение воды из камеры 1 насоса в 

водоподъёмный трубопровод 3 и цикл работы повторяется. 

Пневмокамерная  насосная  установка с   дистанционным управлением  и   возвратом 

отработанного воздуха в компрессор (см.рисунок2) состоит из  пневмокамерного  насоса 1 

со  всасывающим  клапаном,  воздухопроводного 2  и    водоподъемного  трубопровода 3 с 

обратным клапаном,  двухпоточного  воздухораспределителя 4, влагомаслоотделителей 5 и 

6  и  ресивера 7  автономного  компрессора  (на  рисунке  не  показан)  со  всасывающей 

магистралью 8 компрессора  с  обратным  клапаном 9 и  всасывающим  фильтром 10, 

соединённой    трубопроводом  с  двухпоточным    воздухораспределителем 4 для  возврата 

отработанного  воздуха  в  компрессор  и  резервного  ручного    управления 11 

воздухораспределением подачи сжатого воздуха в пневмокамерный насос 1. 

Пневмовакуумная  (эрлифтная)  насосная  установка  (см.рисунок3)  состоит  из 

компрессорно-силового  агрегата 1 и  насосной  части 11. Компрессорно-силовой  агрегат 

включает  автономный  компрессор  с  приводным  двигателем,  установленных  на  раме-

ресивере с влагомаслоотделителем. 

Насосная  часть  состоит  из  секций  водоподъемных 1 и  воздухопроводных 2 труб, 

соединенных  между  собой  в  нижней  части  форсункой 3, включающей  корпус 4, 

всасывающую трубу 5, впускное отверстие которой перекрывается всасывающим клапаном 

7  с  определенным  усилием  пружиной  сжатия 6, и  крышку 8 с U – образным  патрубком, 

соединенным  с  воздухопроводной  трубой 2 и  имеющей  активное  и  пассивное  сопла, 

расположенные на входе  водоподъемной трубы 1. Водоподъемная 1 и воздухопроводная 2 

трубы в верхней части снабжены эжектором 9, состоящим из всасывающего 11 и подающего 

12 патрубков и активного сопла 13. Подающий патрубок 12 через вентили 14 и 16 и тройник 

15 соединен с воздухоподающей трубой 2 и ресресивером компрессорно-силового агрегата, 

а эжектор 9 – с водовоздухприемной емкостью 10, которая имеет водоотводный вентиль  17 

для  подачи  воды  потребителю  и  воздухоотводный  вентиль 18 для  регулированияи  сброса 

избыточного давления воздуха. 

Технологический  процесс  насосной  установки.  При  пуске  сжатого  воздуха  из 

компрессорно-силового агрегата в воздухопроводные трубы 2 при открытии вентиля 16 и в 

подающий  патрубок 12 эжектора 9 при  открытии  вентиля 14, в  них  создаётся  давление  и 

сжатый  воздух,  проходя  через  активные  и  пассивные  сопла  в  форсунке 3 и  эжекторе 9, 

создает  разряжение  в  нижней  и  верхней  части  водоподъемных  труб 1, в  результате  чего 

всасывающий  клапан 7 в  форсунке 3 , преодолевая  усилие  пружины,  открывается  и  вода 

поступает  через  пассивное  сопло  в  сместительную  камеру,где  перемешиваясь  с  сжатым 

воздухом, поступает в виде в водовоздушной смеси в водоподъемные трубы 1. 

В верхней части водоподъемной трубы 1 водовоздушная смесь через пассивное сопло 

11 эжектора 9 поступает в сместительную камеру эжектора 9, где интенсивно перемещиваясь 

с поступающим воздухом из активного сопла 13, завершается процесс аэрации воды сжатым 

воздухом и через диффузор эжектора 9 вода поступает в водовоздухоприемную емкость 10, 

где  воздух,  отделяясь  от  воды,  выходит  через  воздухосбросной  патрубок  и  вентиль 18 в 

атмосферу, а при открытии вентиля 17 вода улучшенного качества поступает к потребителю. 

Водовоздушная смесь при установивщемся режиме непрерывно поступает в водоподъемные 

трубы  и  таким  образом  проходит  технологический  процесс  в  пневмовакуумной  насосной 

установке. 

Остановка  работы  насосной  установки  осуществляется  выключением  компрессорно-

силового агрегата и закрытием вентилей 16,14, при этом подача водовоздушной смеси по 

водоподъемным  трубам  прекращается,  подпружинный  клапан 7 перекрывает  поступление 

воды через всасывающую трубу 5 форсунки 3, предотвращая тем самым поступление воды 

в  водоподъемные  и  воздухопроводные  трубы  до  статического  уровня,  т.е  остается 

динамический  (рабочий)  уровень  воды,  поэтому  при  последующем  запуске  насосной 

установки  в  работу,  пусковое  давление  сжатого  воздуха  не  увелечивается,  а  является 

рабочим. 

368 

 

Даны теоретические основы по пневмокамерному типу насосной установки в общем 

виде  и  применительно  к  принятым  схемам,  где  отражены  теоретические  исследования  

протекающих технологических процессов: заполнение  насосной системы сжатым воздухом, 

вытеснение  вода  из  камеры  насоса,  нагнетание  сжатого  воздуха  в  водоподъемные  трубы 

(водовоздушный  способ  водоподъема),  сброса  отработанного  воздуха  в  атмосферу  и 

возврата в компрессор, движение воды под действием сил инерции и расширения сжатого 

воздуха,  накопление  сжатого  воздуха  в  ресивере  компрессора,  заполнение  камеры  насоса 

водой, а также теоретическое обоснование полезной вместимости камеры насоса и ресивера, 

определение  потребного  давления  сжатого  воздуха,  теоретической  подачи,  потребляемой 

мощности и к.п.д. насосной установки. 

Разработанные  конструкции  воздушных  насосных  установок  и  результаты  их 

испытаний 

На основании выполненных теоретических и экспериментальных исследований были 

разработаны конструкции двух типоразмеров пневмокамерных насосных установок, одна из 

которых для подъёма воды из шахтных колодцев ВПКШ-30  с высотой водоподъёма до 30м 

и  подачей    до 1,5 дм

3

/с,  другая  для    подъёма  воды  из  скважин  ВПКС-5-70  с  высотой 

водоподъёма  до 70 м  и  подачей  до 1,0 дм

3

/с  и  одного  типоразмера    эрлифтной  насосной 

установки для подъёма воды из скважин ВВЛ-3-50 с высотой водоподъёма до 50 м и подачей 

до 1,0 дм

3

/с. Они прошли государственные испытания на машино-испытательных  станциях 

Казахстана  с  положительными  результатами  и  рекомендованы  в  производство.  По 

результатам испытаний получены  следующие параметры: - по пневмокамерной насосной 

установке ВПКШ-30  : подача -10,3 – 6,4 м

3

/ч при высоте водоподъёма 12 - 30 м, потребное 

давление  сжатого  воздуха    автономного  компрессора – 304 – 440 кПа,  потребляемая 

мощность – 3,3 – 3,5 кВт и  КПД – 0,1 -0,15; - по пневмокамерной  насосной установке ВПКС-

5-70:  подача -3,0 – 4,0 м

3

/ч    при  высоте  водоподъёма 67 м,  потребное  давление  сжатого 

воздуха  автономного компрессора – 630-690 кПа, потребляемая мощность – 3,19 – 4,99 кВт 

и    КПД – 0,1 7-0,18; – по  эрлифтной  насосной  установке  ВВЛ-3-50:  подача -3,4м

3

/ч  при 

высоте водоподъёма 50 м, потребное давление сжатого воздуха  автономного компрессора – 

513 кПа, потребляемая мощность – 3,5 кВт и  КПД – 0,13, которые соответствовали исходным 

требованиям и технического задания [2,3,5]. 

Опытные образцы насосных установок при изготовлении опытных  партий  ВПКШ – 

30  и  ВПКС-5-70  и  серийного  производства  ВВЛ-3-50  были  внедрены  на  пастбищах 

крестьянских и фермерских хозяйств Казахстана, однако при развале СССР их производство 

было  приостановлено [2].  В  настоящее  время  в  КазНАУ  выполняется  работа  по  их 

совершенствованию,  обоснованию  и  разработки  единой  методики  расчёта  необходимых 

типоразмеров воздушных насосных установок  пневмокамерных и эрлифтных для решения  

проблемы водоснабжения в  условия с повышенной минерализацией  воды  свыше 2 г/дм

3

 до 

15 г/дм

3

 и  содержанием  твёрдых  частиц (песка) до 1% по массе. 

1. На основании выполненных исследований установлено, что  существует проблема 

обводнения  пастбищ  в  Казахстане  из  подземных  водоисточников ( скважин  и  шахтных 

колодцев) в условиях повышенной минерализации воды свыше 2 до 15 г/дм

3

 и  содержанием 

твёрдых  частиц  (песка)  до 1% по  массе,  которую    эффективно  решить  с  использованием 

воздушных  насосных  установок    пневмокамерных  и  эрлифтных  с  приводом  от  энергии 

сжатого воздуха. 

2.  Дан  анализ  разработанных  схем  воздушных  насосных  установок,  из  которых  для 

исследований  приняты  три  наиболее  перспективные  схемы,  две  из  которых 

пневмокамерного типа, третья – эрлифтного, защищённые  изобретениями и предпатентами. 

Принятые  схемы  пневмокамерного  типа  насосных  установок  существенно  отличаются  от 

других  аналогов,  как  технической  новизной – использованием    воздушно-колпакового  и 

дистанционного  управления    воздухораспределением,  так  и  технологической  новизной - 

водовоздушного  способа  водоподъема  и  возвратом  отработанного  водуха  в  компрессор,  в 

результате существенно снижается потребное рабочее давление сжатого воздуха в 1,5-2 раза, 

369 

повышается подача на 20-30%  и повышается надёжность  выполнения  технологического 

процесса  и  конструкции  насосной  части,  опускаемой  в  водоисточник.  Принятая  схема 

эрлифтного 

типа 

насосной 

установки 

отличается 

от 

аналогов 

технологической  новизной - использованием  нового  эрлифтно-вакуумного  способа 

водоподъема,  устраняющего  основной  технологический  недостаток  аналогов – 

необходимость  погружения  насосной  части  под  динамический  уровень  воды    не  менее 

высоты водоподъёма, уменьшая металлоёмкость на 30-40% и значительно снижая  затраты 

на монтажно-демонтажные работы насосной части во внутрь скважины. 

3. На основании  ыполненных  теоретических  и  экспериментальных  исследований

были разработаны конструкции двух типоразмеров пневмокамерных насосных  установок, 

одна    из    которых    для    подъёма    воды    из    шахтных    колодцев  ВПКШ-30  с  высотой 

водоподъёма до 30м и подачей  до 1,5 дм

3

/с, другая для  подъёма воды из скважин ВПКС-5-

70 с высотой водоподъёма до 70 м и подачей до 1,0 дм

3

/с и одного типоразмера  эрлифтной  

насосной  установки для  подъёма  воды из скважин ВВЛ-3-50 с высотой водоподъёма до 50 

м и подачей до 1,0 дм

3

/с, которые  прошли государственные испытания с положительными 

результатами и рекомендованы в производство. Опытные образцы насосных установок  были 

внедрены  на  пастбищах  Казахстана,  однако  при  развале  СССР  их  производство  было 

приостановлено.  В  настоящее    время    в    КазНАУ  выполняется  работа  по  их 

совершенствованию,  обоснованию  и  разработке  единой  методики  расчёта  необходимых 

типоразмеров  воздушных  насосных  установок    для  решения    проблемы  водоснабжения  в  

условия с повышенной  минерализацией  воды  и  содержанием  твёрдых  частиц (песка). 

Литература 

1. 

Усаковский В.М. Водоснабжение и водоотведение в сельском хозяйстве. - М.: Колос,

2002. - 328 с. 

2. 

Каплан Р.М., Яковлев А.А. Механизация водоснабжения на пастбищах. - Алма-Ата:

Кайнар, 1986. - 184 с. 

3. Яковлев  А.А.  Обоснование  параметров  и  разработка  пневмокамерных

водоподъёмников  для  пастбищного  водоснабжения:  Автореф.дис.канд.техн.наук.-Алма-

Ата:1987.-24с. 

4. 

Яковлев А.А. Механизация пастбищного водоснабжения из скважин с повышенной

минерализацией воды и содержанием твердых частиц в воде // Повышение эффективности 

системы  сельскохозяйственного  водопользования:  материалы  республиканской  научно-

практической конференции. - Алматы, 2003. - С.181-184. 

5. 

Яковлев  А.А.,  Саркынов  Е.,  Асанбеков  Б.А.,  Биримкулова  Б.А.  Обоснование  новой

конструкции воздушного водоподъемника для подъема подземных вод. Сборник материалов 

международной научно-практической конференции, КазНАУ, Алматы, 2009. - С.394-398. 

Сайын А.С., Саркынов Е., Яковлев А.А. 

 ҚАЗАҚСТАНДА ЖЕР АСТЫ СУ КӨЗДЕРІН ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ 

ЖАЙЫМЛЫМДАРДЫ СУЛАНДЫРУ МƏСЕЛЕСІН ШЕШУДІ СУДЫҢ 

МИНЕРАЛДАЛАҒЫ МЕН ҚҰРАМЫНДАҒЫ ҚАТТЫ БӨЛШЕКТЕРДІҢ КӨП БОЛУ 

ЖАҒДАЙЫНДА СЫҒЫМДАЛҒАН АУА ҚУАТЫН СОРҒЫШ ҚОНДЫРҒЫЛАРДЫ 

ПАЙДАЛАНУ АРҚЫЛЫ ІСКЕ АСЫРУ 

    Мақалада  Қазақстандағы  жер  асты  су  көздерімен  жайлымдарды  суландыру  мəселесі 

қарастырылады.  Бұл  іс  судың  минералдылығы  мен  қатты  бөлшектердің  шамадан  тыс  көп 

болуы  жағдайында  сығымдалған  ауаның  қуатымен  альтернативті  сорғыш  қондырғыларды  

пайдалану арқылы жасалынады. 

     Кілт сөздер: Су режимі, су шығыны, пневмокамера, су балансы.  

370 

Saiyn A.S., Sarkynov E., Yakovlev A.A. 

PASTURE SOLUTION IN KAZAKHSTAN OF IRRIGATION FROM UNDERGROUND 

WATER SOURCES IN CONDITIONS OF HIGH MINERALIZATION OF WATER AND 

SOLIDS CONTENT USING A PUMP SYSTEMS TO OPERATE COMPRESSED AIR 

ENERGY 

      Reviewed and presented to solve the problem pasture irrigation in Kazakhstan from 

underground water sources in conditions of high salinity water and solids content using alternative 

pumping systems driven by compressed air energy. 

      

Keywords: Water treatment, water flow, pneumatic chamber, the water balance 

УДК- 630: 338 48 (574.25) 

Санғұлов Е., Абаева Қ.Т., Қожабекова А.Ж. 

Қазақ ұлттық аграрлық университеті 

ІЛЕ-АЛАТАУ МҰТП-дегі ТУРИЗМ ЖƏНЕ ОНЫ ДАМЫТУ 

Аңдатпа  

Туризм – бұл өзінің тұрғылықты жерінен басқа жерде болатын, 1 жылдан аспайтын 

уақытта демалу, іскерлік жəне басқа да мақсаттарда саяхаттайтын тұлға қызметі.  

Туризм  əлемдік  экономикада  басты  рөлдің  бірін  атқарады.  Дүниежүзілік  Туристік 

Ұйымның  деректері  бойынша  ол  əлемдегі  жалпы  ұлттық  өнімнің  оннан  бір  бөлігін, 

халықаралық  инвестицияның 11 пайыздан  астамын,  əлемдік  өндірістің  əрбір 9-шы  жұмыс 

орнын қамтамасыз етеді.  

Кілт сөздер:

 туризм, экспорт, рекреация, турист, сафари, рафтинг, орнитологиялық, 

треккинг,стандарттау, сертификаттау, лицензиялау.  

Кіріспе 

Туризмнің  қазіргі  индустриясы  табысы  жоғары  жəне  серпінді  дамып  келе  жатқан 

қызмет көрсетулердің халықаралық сауда сегменттерінің бірі болып табылады. Дүниежүзілік 

Туристік Ұйымның мəліметтері  (ДТҰ) бойынша туризм əлемнің өндірістік-сервистік нарық 

айналымының 10 пайызын қамтамасыз етеді. Туризм сферасына əлемдік ұлттық  жиынтық 

өнімнің 6%, əлемдік  инвестицияның 7%, əр 16-шы  жұмыс  орны,  əлемдік  тұтынушы 

шығындарының 11%, барлық салық түсімінің 5% келеді. Бұл сандар туризм индустриясының 

экономикаға тікелей əсерін көрсетеді [1].  

Туризмнен  түскен  табыс  мұнай,  мұнай  өнімдері  жəне  автомобиль  экспортының 

табысынан  кейін  тұрақты  үшінші  орында  келеді.  Əлемдік  туристік  нарықтық  дəстүрлі 

аудандары  өзінің  рекреациялық  сыйымдылығының  шегіне  іс  жүзінде  жеткендіктен, 

туризмнің  өсуі  туристер  баратын  жаңа  аумақтар  есебінен  басым  дамитын  болды.  Осыған 

байланысты, Қазақстанның əлемдік туристік рынокта өзінің лайықты орнын табуға бірегей 

мүмкіндігі бар.  

Қазіргі  туризм  еңбекшілерінің  жыл  сайынғы  ақылы  еңбек  демелысына 

шығуыменбайланысты  болды,  мұның  өзі  адамның  демалуға  жəне  бос  уақытын  өткізуге 

негізгі құқығын тану болып табылады. Ол жеке адамды, адамдар жəне халықтар арасындағы 

өзара түсіністікті дамытудың факторына айналады [1]. 

Соңғы жылдары бүкіл əлемде Қазақстанның туристік бағытына қызығушылық артып 

отыр, сондықтан көптеген саяхатшыларды тарту үшін Қазақстандық туристік компаниялар 

көрсеткіштік  туристік  қызметтер  аясын  кеңейтіп  келеді.  Көбінесе  Қазақстанға  Германия, 

371 

Англия,  Жапония,  Корея,  Қытай,  мемлекетінен  туристер  көп  келуде.  Немістер  мен 

ағылшындар  Қазақстанның  туристік  маршруттарын  барлап  шыққан.  Оңтүстік  Қазақстан: 

экологиялық  туризм,  таулық,  бүркітпен  аң  аулау,  велотуризм,  экскурсиялық жəне  тарихи, 

мінəжат қылу; солтүстік Қазақстан: шаңғы тебу, жаяу, экскурсиялық, альпинизм; орталық 

Қазақстан: экологиялық туризм–экскурсиялық, су жəне тарихи туризм. Шығыс Қазақстан: 

экологиялық,  тау,  танымдық,  су  жəне  Рафтинг,  экскурсиялық  туризм;  батыс  Қазақстан: 

экологиялық  туризм,  су  жəне  жаяу,  экскурсиялық,  тарихи  туризм  дамыған.  Көрсетілген 

басымдықтарға сəйкес бірінші кезекте игерілетін мынадай аудандар мен тірек орталықтары 

анықталды: [3]. 

1.Іле (Алматы қ. Түрген а. Есік қ. Қаскелең қ. Ұзынағаш . Қапшағай қ) 

2.Солтүстік Тянь-Шань  (Кеген а. Нарынқол а. Жалаңаш а. Шонжы а. Көлжат а.)  

3.Жаркент-Талдықорған  (Жаркент  қ.  Көктал  а.  Басши  а.  Текелі  қ.  Талдықорған  қ. 

Жаркент-Арасан курорты.)  

4.Балқаш (Балқаш көлі. Балқаш өңірі.)  

5.Солтүстік Жоңғар (Достық а. Алакөл көлінің маңы. Лепсі с. Лепсі өзенінің маңы. 

Жарбұлақ а. Көктұма а. Саркант қ. Арасан-Қапал курорты.) 

6.Жамбыл (Тараз қ. Мерке а.Мойынқұм ауданы) 

7.Түркістан (Түркістан қ. Тұрбат а. Отырар а. Шəуілдір а. Баба-ата с. Кентау қ. Шаян 

а.  

8. Сайрам- Шымкент (Шымкент қ. Сайрам а. Арыс қ. Шардара қ. Сарағаш қ. Ленгер

қ. Ванновка а.). 

9.Жоғары  Бұқтырма    (Қатон-Қарағай  а.  Беріл  а.  Рахманов  бұлақтары  куроты. 

Марқакөл көлінің маңы)  

Маңғыстау (Фетисово а. Ақтау қ. Ералиев-Құрық а.п.) 

Іле-Алатау табиғаты мынандай ерекшеліктерімен ерекшеленеді. Табиғи өсімдіктердің 

орналасуымен, жылылығы мен ылғалдылығы, топырақты өсімдіктері. Іле-Алатаудың табиғи 

комплексін  таулы  ландшафтық 3 класқа  бөлінеді:  аласа  жоталы,  орта  жоталы  жəне  биік 

жоталы.  Кластар  аумағы  таудың  орналасуында  қабатты  тудырады.  Ландшафты  кластар 

аумағы  бір  немесе  бірнеше  типтермен  сипатталады 2800 м  биік  таулы  ландшафты  сулы 

алқапты алып жатыр. 

Іле-Алатау  Ұлттық  табиғи  бақтың  биологиялық  алуан  түрлілігіне  келетін  болсақ, 

топырақ  жабыны  Іле-Алатаудың  үстіңгі  жəне  ортаңғы  бөлігіндегі  топырақты-

биоклиматикалық  зонасында  биік  таулы-жартасты  зонасының  ұзындығы 3300 м  жəне 

құздары  мен  мұздықтары  орналасқан.  Таулы-шалғынды-далалы  зона 1200-ден 2400 м 

биіктікте  таулы-орманмен  қоңыр  түсті  таулы  орманды  қара-қоңыр  түсті  жабынмен 

жабылған. 3 түрлі  топырақпен  байланысқан.  Таулы  жоталы  жəне  далалы  зонасының 

топырағының түсі қоңыр топырақты жəне қоңыр – қызғыш түсті.  

Түрген филиалының туристік маршруттарының сипаты 

1) Шыңтүрген мүк басқан шыршалары;

2) Ассы – Асусай;

3) Батан – патша қақпасы – Жамбас – Ойжайлау;

4) Сальников шатқалы Есік орманшылығы;

5) Қайрақ сарқырамасы-Батан;

6) Синегорье – Жасылкөл;

7) Есік өзені;

8) Түрген сарқырамалары;

9) Төрежайлау-Құмбел асуы.

Біз төменде осы аталған маршруттарда халықтың көп демалатын аймағы Шыңтүрген 

мүк басқан шыршаларына баратын маршруттың схемасы сипатталған.   

372 

1) Шыңтүрген мүк басқан шыршаларының Туристік соқпақтарының сипаттамасы

Сурет – Шынтүрген мүк басқан шыршаларының сұлбасы 

1. Іле-Алатау  мемлекеттік  ұлттық  табиғи  парктің  Түрген  филиалы.  Түрген

орманшылығы. 

2. Шынтүрген мүк басқан шыршалары.

3. Соқпақтың классификациялық түрі: а) жаяу атпен,  б) көктем жаз айларында,  в)

топтық. 

4. Қалың шыршалы ормандар, мүк басқан орындар.

5. Соқпақ ұзақтығы 27 шақырым.

6. Соқпақ жаз айларында жұмыс істейді.

7. Топ 10-15 адамнан аспауы керек, күніне 5топ қабылдауға болады.

8. Көктем  кезінде  жануарларды  мазаламау  үшін  туристік  топты  қабылдау

азайтылады.  

9. Адамдардың  техникалық  қауіпсіздігіне  байланысты  соқпақ  тек  қана

экскурсоводпен  бірге  жүру  қажет.Соқпақта  жол  көрсеткіштері  орнатылған.  Көктем-жаз 

кездерінде кенеден сақтану үшін ыңғайлы киім киюі қажет.  

10. Экскурсия  кезінде  соқпақтан  шығып  кетуге,  темекі  тартуға,  жар  тасқа  шығуға

тыйым салынады. 

11. Жабайы аңдар, жыландар кездесуі мүмкін. Судан өткенде байқап абайлау керек

12. Соқпақтың схемасы тіркелген.

13. Таңғаларлық таңғажайып табиғат.

14. Қалың  шыршалы  ормандар,  Сарқырап  ағып  жатқан  мөлдір  су.  Шынтүрген  мүк

басқан  шыршалар 1968 ж.  бастап  табиғи  ескерткіш  болып  табылады. 900гектар  аймақты 

алып  жатқан  терең  сайға  күн  сəулесіде  түспейді.  Сонау  мұз  дəуірінен  сақталып  қалған 

жерлер 40 см  мүк  астында  тоң  қабатында  жатқан  шырша  тамырлары  осы  уақытқа  дейін 

зерттелуде. Қалың орманда көптеген жануарлар мен құстарды кездестіруге болады. Мысалы: 

Қоңыр аю, ілбіс, марал, тау-текелер, қабан шошқа, елік, бүркіт, құмай, көк құс тағы басқалар.  

15. Құлаған  қарағайлардан  өткен  кезде  олардың  шіріген  жерлерін  баспауы  қажет,

қалың шөпте байқап аяқ астына қарап жүру керек. Жауын шашын көп болады. 

373 

16. Өзімен бірге ыңғайлы жауынға қарсы киім, тамақ, туристік арқандар алуы керек.

17. Соқпақтың басында жəне аяғында шатырлар, жол барысында – жол көрсеткіштері

демалыс орындары – орындықтар мен ошақтар жасалған. 

Қазақстандағы  туризмнің  қазіргі  жай-күйі  жəне  оны  дамыту  жолдары. 

Қазақстандағы  туризмнің  тарихи  алғы  шарттары  біздің  (з.б.)  үшінші  мың  жылдықта 

қалыптаса бастаған Ұлы Жібек  жолының қалыптасуы мен дамуы болып табылады.  

Қазақстан  тəуелсіздік  алғанға  дейін  туризм  басқа  да  экономика  салалары  сияқты 

орталықтан  қатаң  шектелді.  Туристік  қызметтегі  КСРО-ның  негізгі  аймақтары  Кавказ, 

Қырым,  Балтық  өңірі,  Ресейдің,  Орта  Азияның  тарихи  орталықтары  болды.  Қазақстанда 

туризім  өндірісінің  дамымай  қалмауының  бір  себебі  экономика  саласы  ретінде  онымен 

мемлекеттік  деңгейде  тікелей  айналыспады.  Туризмді  аумақтық  ұйымдастыру  жəне 

мемлекеттік  емес  туристік  құрылымдарды  кешенді  болжауға,  ұзақ  мерзімді  жоспарлауға 

назар аударылмады [5]. Туризм табысының үлкен бөлігі жергілікті бюджетке түсетіндігіне 

қарамастан,  жергілікті  басқару  органдарының  тарапынан  туристік  қызметті  басым  деп 

танымауы саланы дамытудың тежеуші факторы болып табылды. 

Халықаралық  туристік  нарық  бүгінгі  күні  миллиардтаған  айналымы  жəне  қатаң 

бəсекелестікте  орасан  зор  механизмді  білдіреді,  сондықтан,  бірінші  кезектегі  міндет 

Қазақстанға ғана тəн ерекшелігі бар жəне сұраныста болатын туристік өнімді анықтау болып 

отыр. Соған байланысты рыноктың қандай сегменттерінде қазақстандық турөнімнің жарқын 

болашағы бар екені көрінетін болады. 

ДТҰ-ның  ұсынымдарын  ескере  отырып  жүргізілген  талдау  мен  қазіргі  тəжірибенің 

негізінде,  қазақстандық  турөнімнің  екі  базалық  құрамдас  бөлігін  баса  көрсетуге  болады: 

Жібек  жолы  бойындағы  мəдени  туризм  (зиярат  ету  жəне  дəстүрлі)  жəне  онымен  тығыз 

байланысты  экооқиғалы  туризм  (сафари,  рафтинг,  орнитологиялық,  треккинг,  аңшылық, 

балықшылық). Бұл ретте экооқиғалы туризм үшін Жібек жолы бағытымен өтетін ресурстары 

бар  аймақтарды:  Алматы,  Жамбыл,  Оңтүстік  Қазақстан,  Шығыс  Қазақстан,  Ақмола 

облыстарын атап өткен орынды.  

Туризмді дамыту саясатының негізгі мақсаты мен қағидалары. Туризмді дамытудың 

мақсаты-сапасы,  халықаралық  туристік  рынок  жағдайында  өндіруге,  сатуға  жəне 

бəсекелестікке  төтеп  беретін  өнім  өндіруге  жəне  сатуға  қабілетті,  рентабельді  туризм 

индустриясын  құру  жолымен  туризмді  экономиканың  табысын  жоғары  салаға  айналдыру. 

Республиканың  туристік  əлеуетін  арттыру,  тарихи-мəдени  жəне  табиғи-рекреациялық 

ресурстарды  сақтау  жəне  ұтымды  пайдалану,  халықтың  барлық  жіктерінің  туристік 

ресурстарға  қол  жеткізуін  қамтамасыз  ету,  туристік  қызмет  көрсетуге  деген  сұранысты 

барынша  қанағаттандыру,  тұрғындардың  жұмыспен  қамтылуы  ынталандыру,  мемлекеттік 

жəне жеке құрылымдардың туризм саласындағы өзара бірлескен іс-қимылының тиімділігін 

арттыру, шағын жəне орта кəсіпкерлікті дамыту болып табылады [1]. 

Республикада туризмді дамыту келесідей қағидалардың негізінде жүзеге асырылады: 

Халықтар  мен  мемлекеттер  арасындағы  өзара  түсіністік  пен  ынтымақтастықтың 

ізгілік сипатын, бейбітшілік пен сыйластық, нəсіліне, жынысына, тілі мен дініне қарамастан, 

адам  құқықтары  мен  негізгі  бостандықтарын  сақтау,  əділеттілік  пен  егемендік,  саяси, 

экономикалық жəне əлеуметтік жүйесіне қарамастан, мемлекеттердің ішкі ісіне қол сұқпау, 

қоршаған ортаға жəне мəдени игіліктерге ұқыпты қарау, əлеуметтік тепе-теңдік пен даму, 

жеке адам мен қоғамның игілігін арттыру, туризмді тұрақты дамыту болып табылады. 

Алға қойылған мақсаттарды іске асыру үшін мынадай міндеттерді шешу қажет. 

Туризм  саласындағы  мемлекеттік  саясатты  жандандыру,  туристік  қызметті  реттеу 

жүйесін  жетілдіру,  туризм  индустриясының  құқықтық,  ұйымдастырушылық  жəне 

экономикалық  негіздерін  одан  əрі  дамыту,  туристік  рынокты  демпингке  қарсы  жəне 

мемлекеттік  қолдаудың  басқада  шараларын  қабылдау  арқылы  қорғау,  туристердің 

қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету,  тартымды  туристік  объект  ретінде  Қазақстанның  беделін 

қалыптастыру, ақпараттық қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру, туризм саласындағы ғылыми 

374 

зерттеулерді  тереңдету,  туризм  саласындағы  қызмет  көрсетудің  статистикалық  есебінің 

методикалық нұсқасын халықаралықстандартқа сəйкестендіру. 

Туристік  обектілерді  қайта  жаңғырту  мен  салу  үшін  отандық  жəне  шетелдік 

инвестицияларды тарту жолымен туризм инфрақұрылымын дамытуды ынталандыру: 

Туристік қызметті стандарттау, сертификаттау мен лицензиялау негізінде туристерге 

қызмет көрсетудің сапасын арттыру: 

Туризм  саласындағы  кадрларды  даярлау  мен  олардың  біліктілігін  арттыру  жүйесін 

дамыту: 

Туризм саласындағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту: 

Қоршаған  ортаны  қорғау  жөніндегі  шараларды  қамтамасыз  ету,  теріс  əлеуметтік 

туризм саласындағы келеңсіздіктерден арылу. 

Іле-Алатау МҰТП-дағы туристік қызметтің субъектілері мен объектілері: туристік 

қызмет  субъектілеріне:  туристік  операторлар  (туроператорлар),  туристік  агенттер 

(турагенттер), гидтер (гид-аудармашылар), туризм нұсқаушылары, экскурсоводтар, туристер 

жəне  олардың  бірлестіктері,  экскурсанттар,  туристік  қызмет  саласындағы  өзге  де 

бірлестіктер жатады. 

Туристік  қызмет  саласындағы  қоғамдық  қатынастарды  реттейтін  мемлекеттік 

органдар  жатады.  Туристік  қызмет  объектілері-табиғи  объектілер  жəне  табиғи-климаттық 

аймақтар, көрікті органдар,тарихи жəне əлеуметтік-мəдени көрсету объектілері жəне саяхат 

кезінде туристердің қажеттерін қанағаттандыра алатын өзге де объектілер. 

Турген филиалында балық аулау жəне əуесқой аңшылық, атты туризм, велотуризм, 

экологиялық  туризм  бағыттары  бойынша  жылдың  жазғы  маусымында  туристер  көптеп 

келеді. Əр адам басынан бақылау өткізгіш пунктінен 371 теңге алынады.  

Қыркүйек  айының  ортасына  дейін  балық  аулау  туристік  «Форелевое  хозяйство» 

демалыс орнына шақырылады, ол Алматыдан 70 км қашықтықта орналасқан, Түрген өзенінің 

сағасында орналасқан. Балық аулау жеріне дейін  автокөлік жолымен жетуге болады. «Royal 

fish» қонақ үй комплексі қолданыста. Бұл жердегі шаруашылықта форель балығын аулауға 

рұқсат етілген. 

Іле  Алатау  Мемлекеттік  ұлттық  бағының  Түрген  филиалында  жылқымен  саяхатқа 

шығатын туристер Таутүрген, Қаракемер, Түрген ауылдары өз жылқыларын, сонымен қоса 

«Стетсен  ранчо»  жылқы  шаруашылықтарының  жылқыларын  жалға  алады.  Жылқыларды 

бағып қағу жəне жағдай жасау тур базаның қызметкерлеріне жүктелген. 

Туризмді  дамытудың  негізгі  бағыттары.  Мақсаттары  мен  міндеттерге  сəйкес 

туристік саланы дамытудың мынадай негізгі бағыттары белгіленген.  

Туристік қызметті мемлекеттік реттеу Бүгінгі таңда атқарушы билік органдары мен туризм 

саласында əрекет ететін ұйымдардың арасындағы өзара іс-қимылды реттеудегі мемлекеттің  

рөлін арттыруда. 

Көптеген  идеялар  тұтынушылармен,  диллерлермен  эксперименттермен  жəне 

бəсекелестермен  əңгіме  жүргізіліп  идеялық  үндеуді  құру  кезінде  үндеудің  мəнінің 

тартымдылығы саналады. Ол тұтынушыға қажет ететін жауапты реакция туғызады. Үндеуге 

баға беру жəне вариантын таңдайды. Үндеуге баға беру жəне вариантын таңдау көбіне мына 

негізбен жүргізіледі.  

Филиалда  жарнама  берушілер  белгілі  бір  уақытта  өзінің  жарнамалайтын 

компаниясымен қанша адам танысу керектігін анықтайды. Мысалы, алғашқы жылы жарнама 

беруші  аудиторияның 70 % қамтып отыр. Жарнаманың жиі шығуы, жарнама беруші белгілі 

бір  уақытта  аудитория  алдында  қанша  рет  жарнамалау  керек  екенін  анықтап,  нақты 

жарнамалаушыларды таңдайды: тікелей жарнама, процестегі жарнама, печатты жарнамалар, 

радио,  көгілдір  экрандағы  жарнамалар,  сахнадан  жарнамалау,  сыртқы  жарнама,  көліктегі 

жарнамалар,  сату  орнындағы  жарнамалар  сөрелер,  кішірек  фирмалар,  арнайы  жарнама

ларды қарастырады. Туристік өнімді тұтынушылардың маркетингті зерттеуі ол талдау 

процесі.  Қызмет  көрсетуді  алға  жылжытумен  іске  асыруы.  Ол  тұтынушыға  қызмет  ету 

ұйымын бағалауға дұрыс шешім қабылдауға шақыру керек. 

375 

2001жылғы 13 маусымда Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы заң 

қабылданды. Онда республикадағы туристік саланы дамытудың бірінші кезектегі шаралары, 

туристік қызметті лицензиялау, т.б.мəселелер тұжырымдалды. Қазақстанның табиғи, тарихи, 

геосаяси орны туристік нысандарды ұтымды пайдалануға мүмкіншілік береді, сонымен қатар 

экономиканың басты тармақтарының бірі ретінде дамытуды қажет етеді. 

жүктеу/скачать 8,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: