Бейсенбекова Гүлмира Бекінқызы Молдабаева Роза Аппакбайқызы Нұрғалиева Сәуле Мұқанқызы

14 
пен 5 жас аралығында) 
ширақтықпен 
қабылдау, 
қоршаған 
ортаны 
қызығушылықпен зерттеу, 
үлкендерге ұқсағысы келіп, 
әр түрлі қаиымл жасау. 
немқұрайлықпен 
қарау, 
босаңдық, ынтасы жоқтық, 
басқа балалрға қызғаныш 
сезіммен қарау, тұйықтық, 
әр түрлі қимыл жасаудан бас 
тарту. 
Естияр балалық шақ (5 тен 
11 жасқа дейін). 
Еңбексүйгіштік, борышын 
сезіну 
және 
жақсы 
жетістіктерге 
жетуге 
тырысу. Білу және сөйлеу 
қабілеттерімен 
дағдыларының қалыптасуы. 
Болатын істі алдын қойып, 
оны шешу. Ойын мен қиялға 
мақсат қойып, жақсы жеңу 
жағын 
ойластыру.Керекті 
заттардың 
қозғалысының 
құралдарын 
белсенді 
меңгеру, 
мінедттерін 
бағдарлаау. 
Толық жетілмегенін сезіну. 
Еңбекке деген қабілетінің 
әлсіздігі. Қиын тапсырма, 
жағдай, 
басқалармен 
жарысудан қашу. өзінің 
жетілмегендігін, өмір бойы 
орташа болып жүретінін 
қатты сезіну. Бір өзгерісті 
күткенде немесе толық 
үлкендігін сезгенде уақытша 
басылып қалу. өте жуастық, 
құлдың тәрбиесі.әр түрлі істі 
шешерде 
өзінің 
әлі 
жетпейтінін сезіну. 
Жынстық жетілу, жеткіншек 
шақ пен жастық шақ (11 
жастан 20 жасқа дейін). 
өмірде 
өзін 
анықтау. 
Болашшаққа 
уақытша 
жоспар туындау. Қандай 
болам? Кім болам? деген 
сұрақтарда өзін-өзі анықтау. 
Өзін табу үшін белсенді 
іздену, әр түрлі ролдерде 
өзін байқау.Оқу. Тұлғалық 
қарым-қатынас тәрбиесінің 
формаларнда 
жыныстық 
тәрбиені 
анық 
түсіну. 
Дүниетанымның 
қалыптасуы. 
Құрдастарының арасында 
жетекшілікті өзіне алу, 
керек 
болғанда 
оларға 
бағыну.
Ролдерді 
шатастыру. 
Болашақ ғана ойламай, осы 
шақ пен өткен шақты ойлау. 
Барлық жан дүниесін өзін-
өзі анықтауға салуы сыртқы 
әлеммен және адамдармен 
қарым-қатынасының 
күшейуіне кедергі болу. 
Еңбекке 
белсенділігін 
жоғалту. Имандылық пен 
дүниетанымдық 
нұсқамаларды шатастыру.
Ерте ересектік (20 –дан 45 
жасқа дейін). 
Адамдарға 
жақын 
болу.Адамдармен 
қарым-
қатынасқа 
ұмытылып. 
Оларға өзін арнау (көмек 
беру). Бала туу және оларды 
тәрбиелеу.Махаббат 
пен 
жұмыс. Өміріне риза болу.
Адамдардан 
оңашалану. 
Адамдардан қашу, әсіресе 
жақын, 
ашына 
қарым-
қатынастардан 
қашу. 
Мінездің 
қиындығы. 
Түсінбейтін 
қарым-
қатынастар мен күтпеген 
тәрбие. Ауытқу , оқшаулану, 
көңіл- күйінеәсер етуі. 
Орта ерсектік (40тан-45 –60 
жасқа дейін ).Орта жас. 
Шығармашылық . Өзімен 
және басқа адамдармен 
өнімді 
шығармашылық 
жұмыс. Кемелді, жан-жақты 
өмір. 
Жанұя 
қарым-
Тоқырау. Өзін ойлаумен 
өту. Жұмыстағы өнімсіздік. 
Ерте 
мүгедек 
болу. 
Құдайдан өзін ғана сұрап, 
өзіне ғана қамқор болу.

15 
қатынасна 
қанағаттану. 
Балаларын мақтаныш тұту. 
Жаңа 
жеткіншектерді 
оқытып тәрбиелеу.
Қарт ересектік (60 жастан 
жоғары). 
Толық өмір сүру. Өткенді 
ойлау, оны бағалау. өткен 
өмірі қандай, сондай қылып 
оны 
қабылдау. 
өткен 
өмірінің 
толық 
және 
пайдалы 
екенін 
сезіну. 
Болатынның бәріне көну. 
өлімнен қорпау керек екенін 
түсіну. 
Түңілу.Өмірдің 
босқа 
өткенін, аз уақыт қалғанын, 
уақыт жылдам өтіп бара 
жатқанын сезіну. Басқа өмір 
үріп жүргенін сезіну. Өз-
өзіне 
сенімді 
жоғалту. 
Қайтадан 
өмір 
сүруді 
армандау, өмірден лғанын 
азсынып, 
бұрынғыдан 
көбірек 
алуға 
ұмтылу. 
Алжу,тақалып келе жатқан 
өлімнен қорқу.
 
Бұнда, Э.Эриксон даму кезеңдерінің сегізге бөліп, жоғарыда айтылған жас қосылудағы 
дағдарыстарды суреттейді. Бірінші кезеңде баланың дамуы үлкендердің, оның ішінде, 
анасының қарым-қатынасына байланысты. Бұл кезеңде баланың адамдарды жатырқау 
және жатырқамауы қалыптасады. 
Екінші кезеңде балада өз бетімен өсіп, сенімділік пайда болады. Бұлардың 
қадыптасуына үлкендердің балаға деген қарым-қатынасы көп әсер етеді. 
Үш жасынан бастап баланың тұлғалық тәрбиесі мен мінезі қалыптаса бастайды- дейді 
Эриксон өхзінің зерттеулерінде. Баланың дамуына, дұрыс тәрбиеленуіне үлкендер әсер 
етеді, бірақ зерттеулерде басты роль заттық қызметке байланысты дегенмен, үш жасар 
бала өзін кішкене тұлға ретінде де ұстайтынына күмән жоқ. Үшінші және төтрінші 
даму кезеңдері, Эриксон бойынша, толығымен Д.Б.Эльконин және басқа өзіміздің 
психологтарымыздың ойларымен сәйкес келеді. Берілген тұжырымда оқу және еңбек 
қызметінің баланың (5-11 жас аралығындағы) психикалық дамуына үлкен маңызы бар.
Біздің ғалымдарымыздың Эриксонның көзқарастарынан айырмашылығы ол 
баланың іскерлігі мен дағдыларына көңіл бөлмей, оның қасиеттеріне қарайды: 
белсенділігі мен еңбексүйгіштігіне, оған қарама қарсы енжарлық пен еңбек еткісі 
келмейтіндігінде. 
Жеке бастың келесі даму кезеңдері отандас писхологтардың назарларында 
көрсетілмеген. өмірдегі әлеуметтік ролдер адамды көп нәрсеге жаңадан қарауға әсер 
етеді. Әсіресе, жеке бас даму ерте ересектік жастық шақтан кейін келетін, кезеңіне 
көңіл бөлгенде ғана белігілі. 
Сонымен, Э.Эриксон көрсеткен анамальды (қалыпсыз) даму сызығы бұл тек жас 
аралығында көп дау туғызды. Бұл даму кезеңнің басқа формалары да болуы мүмкін. 
Яғни, Эриксон жүйелі көзқарасына психоанализ бен клиникалық практика қатты әсер 
етті.
ЗФрейд адамзаттық мінез-құлықты нақыты оқып үйрену арқылы невроздық 
қақтығысты түсінуге болады деді. Ал, Э.Эриксон алынған жалпы құбылыс тек қана 
невроздың аналогиясы ғана-деп санамайды. Оның ойынша, 
«Я»
адамзаттық негіз яғни 
қоғамның әлеуметтік ұйымдасуының түбірі болып табылады. Э.Эриксон 
психонаналитикалық тұжырымдамасында «Я» және қоғамды қатынасын құрды. 
Сонымен бірге оның тұжырымдасында – бұл балалық шақ тұжырымдасы болды. 
Дәлірек келгенде адамзатқа ғана ұзақ балалық шақ тән.Сонымен бірге қоғам балалық 
шақтын ұзақ болуына әкеледі. «балалақ шақтын жалғасуы ол адамның техникалық 

16 
және интеллектуалды ойының әбден машықтануына, сондай-ақ ол адамның өмір бойғы 
жетілмеген эмоциональды ізін қалдырады»- деп жазды. Э.Эриксон. 

жүктеу/скачать 0,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: