Оқулық Алматы, 012 удк
жүктеу/скачать 0,59 Mb. Pdf көрінісі
|
Erdembekov-Kazirgi-kazak-adeb
| Қара аспанды бу алды
Топырақ базданып- Қара жерді су алды. Екi аяқты жұмыр бастының- Зəре-құтын ұшырып, Салып тудым лаңды... Бiрiншi көрiнiстегi Қорқыт монологы - ортасына сыймай аласұрған, тек табиғатты медеу тұтып, соған бас ұрған, Жаратушы Иемен тiлдесiп, жаратылыстың құпиясын бiлмекке ұмтылған ерекше болмысты адамның жан толғанысы мен жүрек шерi. Жаратушы Иеге: Қорқыттың кiм екенiн Жаратушы өзiң болмасаң, О,Тəңір, Түсiнбейдi бұл тобыр,- деп наз айтып, налыған Қорқыт: Көк төрiнде- Сен жалғыз, Жер бетiнде- Мен жалғыз, - деген күңiренiсiн күрсiнiспен айтады. Қорқыт болып күңi ренiп, Қорқыт болып налыған ақын Жаратушы Иеге деген шексiз сенiмiн осы жолдармен бiлдiрiп тұрғандай. Жердегi тiрлiкке көңiлi толмаған Қорқыт: 99 Мен де ұмытам Сенi! Бұдан былай- Өзiме-өзiм-Құдай,- деген сəтте Күн тұтылып, Жер - қозғалғандай болады да, кəрi жартас құлап түседi. Жартас-Дауыс Қорқытқа «Құдай болмағың құр қаңқу» дейдi. Оны да тыңдамаған соң, Жартас басындағы Шырғай ағашқа жай түсiп құлайды. Ендi Шырғай дауыс: Құдай бола алмайсың, Қорқыт! Мен тəрiздi! Омақаса жығылып, Сен де бiр күн- Тынасың,- дейдi. Қорқыт шырғай-ағашқа балта сiлтеген кезде, одан таңғажайып үн шығады. Сол сəтте Дауыстар сөйлеп, Тəңiрге тiл тигiзбей, райынан қайтуын өтiнедi: -Сен де-өлесiң , Қорқыт! Көресiңдi көресiң- Қорқыт. -Өлесiң,- десiп жамырайды. Шырғай-Ағашқа балта сiлтеген сайын Таңғажайып үн əуелеп, күллi дүниенi ұйытады. Қорқыт туралы аңыздың бiрi - оның қобызды дүниеге əкелуi болса, осы желi Иран-Ғайыптың дастанында мəнi тереңдеп, тартыспен берiледi. Қорқыттың өлiмнен қашуы - өлiммен арпалыс, оған қарсы күрес болып көрсетiледi. Екiншi көрiнiсте - оң қолына аса, сол қолына шырғай ағаштан жасалған қобыз ұстаған Қорқытты жанды-жансыз табиғатпен тiлдесiп келе жатқан сəтiнде кездестiремiз. Аққу-дауыстар: Қобыз үнiне Зармыз... Қорқыт,- деп назданады. Тырна дауыстар Қорқытты күткен сұлу да сұңғыла жар бар екенiн жеткiзедi. Сол сəтте Қорқыт қобызын шалады. Күй соңы елеске ұласады. Елес iшiнде - Қорқыт күйiнiң талып естiлген үнiне елтiп, қырық қызды қасына ертiп, Қорқытқа жетпек болып жолға шыққан Сарын-ару. Таңғажайып үнге елiтiп, 100 күн-түн сапарда келе жатқан қырық қыз шөлге ұрынады. Ақыры қырық қыз да мерт болып, Сарын-Ару табаны ойылғандықтан ақсаңдай басып жетiп, Қорқыттың қарасын көргенде ес-түссiз құлайды. Қорқытқа қатысты аңыздардың тағы бiрi - қырық қыз бен ақсақ қыз туралы. Аңыз айтады: қырыққыз бiрдей Қорқытқа жетемiз деп сапарға шыққанымен, жолда ажал тауып, iштерiнде жалғыз бiр ақсақ қыз ғана жеткен екен дейдi. Ендi бiр аңыз айтады-Қорқыт күйiне өлердей ынтық болған ақсақ қыз абыз- атамыздың жары екен дейдi. Ал, Иран-Ғайып қыздың ақсау себебi - жол азабы, есiмi Сарын-ару дейдi. Ақын аңыз əлемiн кезе жүрiп, жаңа бояу, тың желi мен соны оқиға тудырады. Екiншi бөлiмдегi оқиға оғыз-қыпшақ елiнiң билеушi-бек қаhаны қайтыс болып, оны жұрттың азалауы сəтiнен басталады. Дауыстар бектiң тiрлiктегi бектiгiн, жақсылығын айтып, жоқ- тайды. Осы сəтте «күн-тұтылып, жер қозғалғандай» болады. Алыстан əуелi сарын жетiп, сонан соң Қорқыт келедi. Өлген бектiң жанын қайта кiргiзбекшi болып, қоңыраулы асасын қолға алып, бақсылығына басып, жындарын шақырады. Алайда əл- дəрменi жетпейдi: жүктеу/скачать 0,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|