Поэмалар біржан сал. ҚОянды жәрмеңкесі (поэма)
жүктеу/скачать 1,81 Mb. Pdf көрінісі
|
Э П И Л О Г Әміршінің өз тебені
тесіп таңба түсірген, Сарыуызы дауыстарын жібітуге ішілген, Көзге қораш мәйітханада фашизмнің ақ кебіні секілденіп анығы, діндарлықпен сақтаулы тұр Жүз отыз екі жұмыртқаның қабығы. Әміршінің тас пішіні –
қашаулы тұр қасындағы жартаста, тас пішінді қырнай-қырнай
танауына таңба түскен марғасқа. Жұмыртқаның қабығынан қабырғаға
жыландайын ирелеңдеп, бұраңдап, Фашизмнің жазулары шығып жатыр ұрандап. «Ұлымызға Бенито 2
деп ат қойдық...
бұны жазған Пизадағы Джузеппе мен Тереза деп танырсың». Он жетіге жаңа толған Марчелло:
«Жаса, жаса,— деп жазыпты,— әміршім!» «Ұлы адамның заманында өмір сүрдік,
күресіне бас тіктік, Мақтанамыз біз сол үшін,
тәуекел деп тас жұттық. Неаполдық ардагерлер», қол қойыпты,
о не деген ессіздік, Жалған дақпырт ұлылыққа бас айналған бассыздық, Қарғыс атқыр қараңғылық!
Қармалатқан көзсіздік. Қылышынан қан тамғанның Ышқырынан заң тамғанның
болған емес, болмақ емес – ұлысы, туған жердің тасын қашап, мүсін жасап
ондайларға тәрк етпеңдер, дұрысы! Мен айтамын ұлы адам деп
Ганна әжейді — белорустық әжемді, Әмірін тек тауық-қазға албарында кезенді. Әне, әне, көрдіңдер ме,
Перуджаның-Ассизидің
қасқа жолы үстімен бұлтты ысырып, бір сәуле ұшып – бір керемет түсті рең, бірақ та ол періште емес,
шалығы емес, солығы емес әсердің өңірі тесік МОПР значогынан,
2
ескі жарғақ курткасы ғой
келеді ұшып шешемнің Бейбітшілік шеруіне шыққандардың қолында. Сенер еді – Құдай ана – ағаш ана десең кім? Есесіне партизандық Полесье кемпірі Ганна әжейді төбеге жұрт
ұрандайды көтеріп, төбемізден қарайды ол кәрі шемен кеудедегі жарақаты өтеліп. Құймақтайын конфет құйған
мүсіншідей мың түрлі Перуджиндік фабриканың жігіттері сиқырлы Ганна әжейді тік көтеріп, төбесіне тік ұстап, Ганна кемпір байыз таппай қояды әлсін дыбыстап: – «Сендер мүмкін берерсіңдер, немеремнің бәріне қызыл айдар конфет жасап,
бір тамсансын дәміне...» Жердің шарын жүз орардай
алтын қамыр илеген «Понтидағы» жұмысшылар Ганна әжейді кимелеп төбесіне көтереді,
ол нұсқайды қамырды: «Хомичте көрмеген нан...
біз дағы нан илеп ек...» Перуджалық университет шәкірттері зиялы (зиялылар құшағына әжелері сияды). Кафканы оқып ой мен өре
молайған да отыққан, молекула құрылымдарын айыратын тотықтан Зиялылар Ганна әжейді
тік көтерген бүгінгі. Ал Ганна әжей Кафкаңызды естімеген ешқашан Тотық демей, қатық десең, Қызық демей, шыжық десең –
оған сондай ұғымды. Бұл кемпірді көтереді Толстой да,
Ганди да, қарсы келмей жұрттың бәрі –
құрақ ұшар алдында. Көтереді Иисус та жара-жара
шегенделген қолыменен, қарашы, Полесье әдетімен үшкіреді ол Иисустың жарасын, адамдар мен ғасырлардың арасында – бұл кемпір, Эйнштейн, Нильс Бордың қолы менен санасында –
бұл кемпір, тербеледі, теңселеді,
әлдиленер бұл кемпір, Саңырауқұлақ – атом лаулап мынау дүние қалмауы үшін мүлдем тұл. Ал соңында қаптап өріп –
ақ пен қара,
қоңыр, сары немере мен шөбере, Қолдарында бір-бір түйнек – бір түп көде...
несібе ме, немене... «Қара жерде қаптаған жан Явтушенко зәу-заты Ал әйтпесе, мені бекер көтере ме, төбеге».
Перуджа мен Ассизидің қасқа жолы қалт бұрылған бұрышта Риганың вокзалының киоскасын менің шешем тұр ұстап. Сатып тұр арғы күнгі –
алғы күнгі газеттерді алыңдар, енді соғыс болмайтынын,
мәңгі соғыс болмайтынын –
оқыңыздар дұрыстап.
ФУКУ
Қатығы жоқ, татуы жоқ менің қара көжеме, Тарақандар таласқанын –
ақылыма жол ашқанын сезе ме? Көйлегімнің тігісінде сықырлаған
сірке-бит Сілекейін сүртіп сәби –
ойлануға қарасқанын сезе ме? Сәбилікті тәтті түстей
сілкіп алып бойымнан санаспады сәбименен...
санаспауын сезе ме? Кедейлікте көп ақыл жоқ,
келмейді ақыл ақшаға, бар мәселе бастағы ойда –
бар мәселе басқада... Өстім жайлап, өстім өзім,
өстім алқын-жұлқындау, ал маңдайым тасқа тисе –
өстім қатты. Масқара! Жалаңаяқ күс табанмын –
бейпіл сөйлеп көкітіп, Тұқыл шылым ұстағанмын –
тарттым оны шекітіп, шұрылдаған ішектеріммен сездім соғыс аштығын. Отан жайлы ой қабырғамды қайыстырды,
бекітіп. Маған даңқ бермеді ешкім –
өзім алдым мен оны, оған тағзым етпеуімнің сол мендегі – себебі. Ауып-көшкен адамдарға лықа толы вокзалдай
адамдардың жан-дүниесі жан дүниемді жебеді. Жан-дүниемде жетпіс ел бар,
(балта шаппас мұртымды) көрдім қанша концлагерь, монументті мың түрлі. Дәуірімнің даңқы болған –
мақтанышқа куәмын, масқарасын көрді көзім...
(неге ішімнен тынамын). Президенттің көрдім талай қабағы мен сыңайын, алаяқтың көрдім талай тазысы мен құмайын. Дәуірімді жанмен ұғып және содан жеп таяқ, және содан жиіркеніп,
жек көріп те кетпей-ақ, бұл дүниенің балшықтарын, шалшықтарын білуші ем қара мекер құзғындары бірақ одан көптей-ақ...
Мен бекерге тәккаппарсып, тәлімсіппін көбірек, (ойланбаудың себебі ме, ойламаудың кеңірек...) Көкірегімді кердім бекер
жазуым бар секілді: «Жасырын жан жаны жұмбақ,
жаны жұмбақ» еді деп. Өз ойыма өзім мас боп
(шаруасы не бөтеннің) Көкірегімді керіп бекер көкке танау көтердім. Мені өлтіріп тынатынын білдім,
білдім, себебі – бұл дүниеде білмейтіні жоқтың өзі екенмін. Гонконгта қылпылдаған түсе жаздап пышаққа, Вьетнамда оқтың өті алды айқарып құшаққа,
дәтім жетпей әлденеше ұмтылғанмын ажалға, әлденеше кездестім мен
ажалда жоқ нысапқа. Көзсіз оқтан, ессіз оқтан қалдым аман – жыны мол, кеміп келдім талай рет, кемсеңдедім – шыным ол. Олар мені мансұқ етпей өлтіруді біржола, талшық етіп, тәлкек жасап, етпек болды – тірі қор. Сап-саумын мен,
талай ажал жағама кеп жармасып, таңба-мөрін бет-жүзіме сала алмады дәл басып. Өлмеуімнің себебі сол –
асқан ұлы емеспін, Жүрмеуіме қоймайтындай жарық дүние жер басып. Жан-дүниемді тілгілеген күйзелісім жанымда, көкке танау көтерудің –
күйрек ісі соңында – ақылымнан аяңыммен өзім қалдым соңында, Өмір берген ойларымның –
сөзім қалды соңында, Өмір деген құпия ғой, құйрығы да қылмиып, Жармасамыз,
жармасқанмен – ұстатпайды ол жылмиып. Құпияның бергі жағын қопарамыз қаншалық, арғы жағы одан бетер –
тылсым әрі тұңғиық. Сол танымның тұңғиығын есе бердік түк көрмей, қараң қалғыр, түпсіз шыңырау шет-шегі жоқ күткендей керіскедей кемелерді қарпи салды ол қаншама, ертегідей елдеріңді жұта салды жұқ көрмей! Атланттың жүгін артар, жүгін тартар көлігі ем,
Жұмыр жерде шайқалақтап,
қайқалақтап көрінем, қайқалақтап қайысатын, майысатын себебім – қыну-қуат жетпеуінен, талантымның кемінен. Желкен жеккен, сапар шеккен командалас қатардың ортасында,
трактирде, мұңын жырғап сапардың, Колумб та шайқалақтап бара жатты-ау шым батып, құрымағыр, құрып қалғыр, құпиясына жаһанның...
Ал менің ешқандай командам жоқ еді. Аэропорттағы конвейер алдында қол чемоданымды сарсыла күтіп тұрып, бүкіл Санто-Доминго жеріндегі жалғыз орыс екенімді сезінгем. Қол чемоданым да келді-ау, ақыры. Сырт қабы жырым- жырым, ішіндегісінің бәрі қобырап астаң-кестеңі шығыпты. Басқыншылардың тепкісіне түскен үндіс сияқты – үрпе-түрпе. – Жүк тиегенде жыртылған ғой...– Доминикан авиа- компаниясының өкілі тісінің арасынан сыздықтата сөйлеп, түнерген жүзін түк сезбегендей әрі аударып әкетті. Одан кейін менің тепкіге төзіп, мыж-мыж боп мехнат шеккен былғары серігім таможня тексерушілерінің қолына түсті. Бұл бір тіміскі қолдар кімнің қолдары еді? Менің көйлегімнен бастап шұлығыма дейін тімтіген тексерушілердің қыр арқасында осының бәріне айызы қанып, аңди қарап тұрған аэропорт полициясы бастығының дәл иегінің астынан басталған кебежедей қарны шеңбіректеп шайқалады. Қап, шіркін-ай, құлқынын алтын тескен Колумбыға тап осы полиция бастығы кезіккенде нағыз қазынаның көзіне тап болғандай екен – әне, қараңызшы, алтын «Ролекс» оң қолында, атап тағылған алтын білезік сол қолында, жәуһар інжу мен жартылай інжу тастан жалт-жұлт еткен көздері бар алтын сақина әр саусағында десе болғандай; түкті кеудесіне әйел суретінен жасалған алтын салпыншақ таққан, машина кілттерін салатын шығыршығының өзі Бостандық статуясының сымбатынан сылып жасалғандай – ол да сом алтынның сынығы. Ал беті қара шашқа қара май жаққандай жылтырайды. Ол менің чемоданымдағы киім-кешек, шүберекке назар салмағансып, мұрын шүйіргендей сыңай танытты, ал бірақ испан тіліндегі өлең кітабымды шырқ үйіріп, шұқшия қарап, салмақпен салдауыр парақтады. – Керек десеңіз, генералиссимо Франконың тұсында Мадридте шыққан кітап, нанбасаңыз мерзіміне қараңыз, – деп мен оны күдіктендірмеуге тырыстым. Менің испан тілінде сөйлеп қоя бергенімнен ол әуелі сәл-пәл шімірігіп, секем алып қалды да, артынша-ақ екеуміздің арамызды белгісіз бір жіп жалғап ала жөнелді. Айтар сөзін сақтықпен сараптап әрі қысқа, әрі нұсқа сөз тапқан түрі: – Жұмыстың аты жұмыс...– дегені. Окуджаваның әнінің қайырмасында айтылатын осындай жол есіме түсіп мен еріксіз миығымды тарттым. Полиция бастығы өзімнің күле алатыныма көзін жеткізіп, күтпеген жерден мысқалдай мыс таныттым білем. Белгісіз бір жіп арамызға тағы жалғанды. Одан кейін оның шаппа-шап быртық саусақтарының арасына менің видеокассеталарым ілікті. – Бұл – менің өзімнің фильмім, – дедім мен оған түсіндіріп. – Өзімдікі дегеніңізді қалай түсінеміз? – деп ол менен нақтылай, нығарлай сұрады. «Союзэкспортфильмнің» қасиетті хұқына мүлдем қол сұққым келмей: – Бұл фильмді мен режиссер ретінде өзім түсіргенмін,— дедім. – Аты қалай? – Полиция бастығы шырғалаңнан шығудың жәйін ойлап қинала қыбыжықтады. – «Бала бақша». – Сіздерде де бала бақша бар ма? – Полиция бастығы дүдамалдана сұрады. – Жетіспейді, бірақ бар,— дедім мен шындықты жасырмауға тырысып. – Фильм қандай материалға жазылған, – деп енді ол қолы біліп, көзі танитын іскерлік аңғарта қалды. –
«ВХС»,— дедім мен. Белгісіз бір жіп арамызға тағы жалғанды. –
Ал менікі тек қана «Бетамакс»,— деп полиция бастығы жалынышты қалып танытты. – Өмір деген барған сайын қиындап, күрделіленіп барады. – Кешірім сұрағандай жаншыла күрсініп:— Кассетаңызды қарап шығу үшін басқармаға тапсыруыңызға тура келеді. Алда-жалда... ондай-мұндайдан аман болса... арғы күні өзіңізге қайтарамыз,— деп сәл-пәл қысылып, сәл-сәл қымтырылып қалды. –
бір миллион доллар тұрады ғой,— деп алтынды алтынмен ұрып түсірмек болдым.— Мен, әрине, сіздің өзіңіздің менің ала жібімді аттамайтыныңызға күмәнсыз сенемін, бірақ бұл кассетадағы дүниені сіздің орынбасарыңыз, әйтпесе, орынбасарыңыздың орынбасары жазып алуы әбден мүмкін ғой, ал содан кейін фильм әлемді адақтап ала жөнелсін деңіз. Кәзір түсіріп алатын – көшіріп алатын контрабандылардың қолынан не келетінін менен гөрі, әрине, өзіңіз жақсы білесіз. Мәселе одан кейін халықаралық соттың алдынан бір-ақ шығуы әбден ықтимал. Миллион доллар мен халықаралық сот деген сөз полиция бастығына бірден әсер етті білем, ол өзінен-өзі ентігіп, ақсүйек, ақсаусақ қалып танытам деп тырнақтарын тыраштана бояған қара халық – қара шаруаға тән быртық саусақ қысқа қолымен менің кассетамды бір олай, бір былай аунақшытты. Қырық бірінші жылғы ашпа-жалап, аш өзек балалық шағым полиция алақанының ауанында аударылып төңкеріліп, өлшеніп тұрарсың деп үш ұйқтасам түсімде ойлаппын ба? Сонда сегіз жасар өзімнің өз поезымнан адасып жүріп, қалжырап қарным ашқанда буы бұрқырап капуста жапырағына ораулы тұрған картошканы кө- ріп, аузымнан сілекейім шұбырып, көзім қарауытып... ұрлағаным үшін емес-ау, қолыма ұстағаным үшін алаяқ алыпсатарлардың темір өкшелерімен жалбарына сыңсыған жалғыз скрипкамды табандарына тақтайдай таптағаны, әскерге енді алынып, ертең аттанатын түбіт иек бала-бозбалалардың артында қалып бара жатқан, шұбалта ақ көйлек киген бойжеткен-аруларымен қимас қоштасулары, олардың соңында қолдарына қара қағаздарын ұстап солқ-солқ жылаған сібір жесірлерінің көз жасы... соның бәрі осы алақан арқылы өлшенбек пе?.. Бірақ полиция бастығы үшін алақанында тұрған фильм оның ойына үш ұйқтаса кірмейтін менің белгісіз ғұмыр-намам емес, қырағылығынан қылау жіберсе астындағы орындығынан аударып тастайтын алмағайып қорқыныш боп көрініп тұр еді. Полиция уысына түскен өнер тағдыры деген, міне, осы... – Мұның ішінде Санто-Доминго үкіметіне қарсы ештеңе жоқ па өзі, – деп полиция бастығы тағы да қолайсыздау күңкілдеді. – Арымның садағасы, – дедім мен ағымнан жарылып. – Сенбе- сеңіз, қолхат берейін. – Түу, оныңыз артық енді, – Полиция бастығы аптығыңқырап сөйлеп менің өз балалық шағымды – өзіме қайтарып беріп жатты. Кеудеме қысып қырық бірінші жылымды, Санто-Доминго көшелеріне шықтым мен.
Кеудеме қысып қырық бірінші жылымды Санто-Доминго көшелеріне шықтым мен. Баяғы тентек бозбалам бойда тірілді, отқа да, суға басымды қайта тіктім мен.
Қайтадан — солмын, қуғыннан қашқан туысынан, сотқармын сондай, қорқыныш-үрей ала алмас. Қалайша бірақ, полицейлердің уысына қақтығып қалдым... қақпанға бірақ сала алмас.
Кеудеме қысып қырық бірінші жылымды Санто-Доминго көшелерінде келемін. Сібір бораны апдымды орап жүгірді, сайтандай ойнап озады-дағы ереді.
Пальманың анау арасын бойлап, қақпадан ағылған сынды сібірлік состав – қимасым. Колумбы – тұғыр кезегінде жұрт қаптаған әйелдер сынды сықырлай қаққан пимасын.
Жан-жағымдағы магнолия дарағы елшідей шыққан халықтың азап өтіне. Жесір де жетім, жарымжан сынды жаралы орыстың қары қаһарлы боп қатқан бетіне.
Сөреде бірақ шаяндар жатты сең-сең боп, ананас жатты үйіліп...
дәмімді, шіркін, білсең деп. Кезекте бейне тұрғандар жоқтай кемсеңдеп, аштықта бейне жүргендер жоқтай бүрсеңдеп.
Осынау жалған жалтылдақ тоқтық сыртында қалтылдап тоқтық көздеріменен кіртиген. Қырарға қызыл, бір түйір ет жоқ ұртында Жабайы үндістей жақ жүні қурап үрпиген.
Ши қалпақ асты соралы көзде сор меңдеп, шотаяқ саусақ, тырнақта тамтық қалмаған. Сұғанақ тұмсық, сұқ мінез құстай сәумеңдеп, Жез бақыр сұрап, жабысты олар ал маған.
Қарғаны қарға шұқымас көзге, (мен тұрдым бірақ қорғалап) Шетелдікпін ғой. Ақ қарғамын ғой – күй бөлек. Бәтеңкемді тазартпақ бала алдыма түсіп жорғалап, Жезөкше біткен жеңімнен тартты сүйрелеп.
Самаладай қонақ үйінің холлына аспаннан түскен томардай қара шақпақ па? Қара домалақ гаитян бала жолыма Жата жабысты, майлы кенебін сатпақ па?..
Қайтсін-ай деймін, үйренген өзі талпынып, тақсірет көрсе – өлермен бала өнерге. Бэби-Доктың елінен қашып шарқ ұрып, тап болып бүйірі тоқ –
суретшісі жоқ елге.
Бұл не сұмдық, бұл не кәззап, бұл не азап жаныққан. Адамзатты жынды ететін шығара алмай жабықтан, сасса адамдар, қашса адамдар
құтылам деп тамұқтан тап болады одан да өткен қайраны жоқ қамытқа!
Арандаған айналамда қайыршылық құйыны ырқымды алып, еркімді алып ерсіл-қарсыл үйіріп, қуып жетіп, қолдан ұстап, жұлқып тартып,
жармасып, ылықтырмай қояр емес ылаң неме – қиыны.
Сонау жылғы Сібірдегі шиқылымен гармоньның «Шалқар теңіз Байкал» жайлы ән салып, қарғыс атқыр «моней» 3
жалғанның аш адамды көргім келмей қашушы едім соншалық.
Өткен бастан, білем мен де көз сүзудің кезегін, жүктеу/скачать 1,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|