Поэмалар біржан сал. ҚОянды жәрмеңкесі (поэма)

Орыс қаны — Непрядва секілді  

білмейтұғын жалтақ-бұлтақ етуді,  

қирап жатқан шлемдерді аралап  

қамыс-қауды жағалайтын не түрлі,  

Күйіп-жанғаи, 

                       

күйік шалған Хатынның 

күліндей боп күйдіргі  

белорустың қаны маған бекінді. 

 

Запорождың сарбаздары жарасына сепкенінде 

                                             

дәрмен болған, күш болған 

Украин қаны менде – оқ дәрімен ысталған.  

Костюшканың күнжітінің аппақ борық тініндей  

поляк қаны бойымдағы, 

                                        

қалмас көзге ілінбей,  

Ригадағы қабірлерге мінәжат етер шырағданнан таматын  

латыш қаны бойымдағы –  

                                  

балауыздың бір тамшысы болатын, 

Татардікі – Моабиттік қиянатпен жанын езген Жәлелдің  

соңғы тамшы сиясы боп жаныма енді дегенмін,  

менде және дәл бір жарым литрдей 

                                                         

грузиннің қаны бар,  

Тбилиси емханасы құйып берген қарыма,  

күретамырын қиып берген құн сұрамай – қанына 

ризамын, бір таксистің жарына,  

ал сол әйел, алып-қашпа ел сөзіне илансақ,  

Ұлы әмірші Моуравидің қарға тамыр қарындасы 

                                                                

көрінеді тағы да. 

Анна Васильевна Плотникова –  

                                           

(бағымызға жолықты),  

өз әкемнің анасы екен бір әулетті сүйреген.  

Өзі фельдшер, тұқымында романшы да болыпты – 

                                                           

Данилевский деген, 

Жетімдерді тәрбиелеп, жетесіне сөз құйған 

 

бәлкім, Саша Матросовты сол кісіге кез қылған  

себеп шығар – 

             

халықшылдың қайрымдылау қартаң қолын 

                                                            

маңдайына оздырған. 

Рудольф Вильгельмович Гангнус, 

                                              

өз әкемнің әкесі екен, 

                                                             

математик — латыш,  

Зиялы адам бопты дейді мінезі жоқ бір оқыс.  

Оқулығы «Гурвиц – Гангнустың» – 

                                              

еңбегі еді ең елеулі еншіде, 

таққанымен ылғи алтын пенсне, 

Қаталырақ қайталайтын: есептеме иініңнің жыртығын, 

нағыз оқу қонуға үйір – 

                                

қара бақыр, қара суға, 

                                                            

қара нанға бір тілім. 

Ұяң адам, зиялы адам – атамыз 

Дауысын әсте көтеруді білмеген. 

Жекіп оған отыз жетінші жылы 

Жер жемірлеп, жер тепкілеп тілдеген, 

жауап берді деседі жұрт, мысы басым ділменен, 

дауыс жыртқан даңғазаны қаперіне ілмеген: 

– 

«Иә, иә, мен Латвия кәдесіне жарасам деп, 

                                                               

тырысам, 

қылмыс па сол, латыш үшін құрысам...  

Латвиямен байланысым? 

                               

Райнис қой... 

                                        

жақыным да, жанашырым, 

                                                 

сертте тұрар, сене алар, 

Ал жазыңыз, жеке әріппен:  

                                             

Россия, 

                                                  

Америка, 

                                                        

Йошкар-Ола,  

                                                                 

Никарагуа, 

                                                                         

Италия, 

                                                                                 

Сенегал»... 

Жалғыз дәрмен 

                        

шешем маған күбірлеп:  

«Атаң, қалқам, Сібірге, жер түбіне  

сабақ бере кетті»,— деді шамамен,  

Мен сұрадым: 

                 

«Бұғы жегіп бармаймыз ба, шанамен?» 

Соғыс жаңа басталған кез. 

                                     

Фамилиям Гангнус,  

Менің тұрған станциям – аты, заты қарлы Қыс.  

Қасы керік, бойда желік ойсыз-қамсыз қабағы,  

Жарқ-жұрқ еткен маңдайында спортшының жанары  

Физкультура мұғалімі 

                                 

жан-дүниесі сәл қуыс, 

томп-томп етіп торай сынды, тойғанына мардамсып  

парталасым Карякинге тектен-текке салды ұрыс:  

«Гангнуспен қалай ғана дос боласың, желігіп,  

Жексұрынның Ганстері қан ішкелі емініп,  

Әкең өліп жатқан жоқ па, оқ астында көміліп...» 

Өксіп-өксіп жеттім үйге қылғынғандай деміммен, 

– 

«Айтшы, әжетай, өлтірсең де, неміспін бе?» – дедім мен.  

Байков панның әулетінің қызы емес пе сіңірлі, 

Әуелі әжем «жоқ» деген, 

                                   

табан асты зар илеген  

Пельменіне нан илеген 

                                    

оқтауды ала жүгірді. 

Кейін білдім, 

физкультура бөлмесінде – мұғалімнің құр шәңкілі 

әжеміздің саңқылынан сүрінді: 

– «

Иттің қызы, 

         

ал несі бар болса, немістерді етіп пе едік біз талақ?  

Бетховен кім – неміс емей, 

                                           

өзбек пе екен, қызталақ?!»  

Содан бастап менің туу кітапшамда кәзіргі –  

Белорустан тарайтұғын атам аты жазылды.  

Ал өз әкем – 

                      

Александр Рудольфович Гангнус,  

ешқандай да комсомолдық жарғақ куртка кимепті. 

Есесіне елге ерсілеу, 

                              

ебедейсіз бір галстук сүйрепті,  

бұл галстук буржуазия жыртындысы секілді  

көзге шыққан сүйелдей –  

                                                   

көптің көзін үйретті, 

үйретті деп – 

                     

геология-барлау оқу орнынан 

шыға жаздап, шыға жаздап...  ақырында тимепті. 

Бір кездері галстукті таққаны үшін 

                                                  

таяқ жеген тіл алмай, 

Қайран әкем кейін маған 

                                             

күліп айтты жылардай,  

ортасында тап кешегі жетпісінші жылдардың 

                         

(Деп қалмаңыз, әзіл ме, бұл ойын ба?)  

«буржуазия жыртындысын» тақпағаннан мойынға  

«Советтік» деп аталатын ресторанға 

                                             

қор болыпты кіре алмай.  

«Братск ГЭС-і» атты поэмамның 

                                                     

қолжазбасын көргенде 

Жас үйіріліп көзіне, 

«Ландрин» қорапшасын ашты шешем сол демде,  

болсын деген шығар бәлкім қуаныштың өтеуі – 

алып шықты сарғыш тартқан фотоны.  

Суретте – 

              

шешем отыр 

                                   

жауыр атта жайсыздау, 

маса тұтар тұт дәкесін ашып тастап қамсыздау,  

Жас жиһанкез – 

                   

жас геолог бейқам отыр, 

                                                   

ойнақылау, ойсыздау.  

Жап-жас шешем лап-лап етіп лекілдеп,  

ат үстінен кәзір... кәзір 

                                     

от басына секірмек.  

Әкем болса –  комсомолдық тәртіпке  

ыңғайы жоқ тыраштанып, тырыспақ, – 

Сондадағы, үзеңгісін шешемнің  

сырбазсынып, сүйемелдеп тұр ұстап.  

Шешем енді сыртындағы суреттің  

аударғанда солғын жазу-сызуды  

Қолтаңбасын тани кеттім әкемнің:  

«Барлау орны Братск ГЭС-інің 

                        

мың тоғыз жүз отыз екінші жылғы».  

Суретке сипай қарап сұқтанып,  

аңғарғанмен алыс қалған жоқты анық  

Кенет шешем қолын тартып селк етті,  

суреттен алғандайын шоқ қарып, 

Сосын маған қарады да оқгалып  

Тіл күрмеліп, 

                   

тұтыққандай тоқталып:  

«Бітіп едің... бойыма... осы от басында...»  

қызарақтап қыз баладай қысылған, 

айтатынын айтып қалып, 

                                      

деп қалып.  

Мен білмеймін, ажырасты неге олар  

(мен емеспін табыстырар оларды, 

                               

ал немесе шатыстырар, табалар). 

Жанған оттың бәрі жалын болмайды,  

отасқандар – оты қанша шамалар,  

суреттегі от әлі күнге жүректі  

шым еткізсе... нарқын өзі бағалар.  

Бұйрық жазып, дәм жарасып реті кеп –  

одан кейін үйленді әкем екі рет.  

Әкем сүйген әйелдерді –   

ішім жылып жақсы көрдім мен-дағы, 

Қандай жақсы, арасында өз шешемнің болғаны. 

Ал әкемді өзі сүйген, 

                             

өзге әйелдің барлығын  

Жақсы көрдім одан бетер – 

                                        

жасамай іш тарлығын.  

Әсіресе бір әйелге ілтипатым жоғары  

Су каналын жобалайтын одақтағы 

                                                     

жобалы 

мекемеде бөлім бастық – 

                    

жас шамасы елуде еді, шынында,  

екі бірдей кандидатты тәрбиелеп – 

                                        

үлес қосқан ғылымға, 

қара шляпа киюші еді, 

                                 

қызғылт оқа көмкеріп,  

«Ассолың» деп атайды өзін хатында, 

                                    

астарында – ойнақтаған еркелік. 

Отасқан да, отаспаған әйелдерін әкемнің  

ішім жылып, іштей ұғып төбеме іштей көтердім.  

Әйелжанды мінезіме күйіп шешем іштен көп,  

Ұрысатын: «Ұқсамаса тумағыр, 

                                   

әкесінің ауызынан түскен» деп.  

Әкем менің қолын сілтеп, 

                                    

кінәға жоқ кісімен,  

«Кім де болсаң шықтың, – дейтін, – сол әйелдің ішінен».  

О, ағайын, мен ғайыптан кетсем егер ұлы боп,  

Маған ешбір қола мүсін — қоймаңыздар құдірет. 

Өз әкем мен ез шешемді жасаңыздар қаз-қалпы,  

Сол дегенің мен боламын, 

                                              

қараңыздар бір рет... 

 

Шешем менің аяғы ауыр кезінде,  

Әкем менің өлең жазған өзінше,  

Жаман өлең секілді емес меніңше,  

Оқыған жан, жан-күйімен сезінсе: 

«Жағаға жаққан отымнан  

Көк түтін тарқай шұбалсын.  

Жылуы қалған ізіммен,  

Тұңғышым, жолға шығарсың. 

 

Ауыздықпен ат суарып 

Алдыңда – сапар көш сонар. 

Қозғалған қимыл – қолыңнан 

Танып жұрт мені еске алар».  

Ал осыдан қырық жылдан кейін мен,  

Үш досыммен зәрезап боп 

                   

екі күнгі Байкалдағы сілкілеген сейілден,  

Лимнология катерінен тәуекелмен 

                                              

қарғығанбыз шалқалай,  

Жер сияқты бірдеңеге ұшып түстік жаңқадай.  

Балшық, батпақ – айналамыз, мұнартқан 

Кафе көрдік, біз жете алмай, құмартқан,  

Хрусталь сарай сынды көзге оттай басылды, 

билеп жатыр сылаң қағып, анау жерде бір аттам.  

Саудыраған саусақтарын тесік башпақ лыпалап  

қара жылтыр қаптал киген балтырға,  

батпақ-батпақ рәзеңке етіктер  

шыға беріс тұр фойеде, салқында,  

батпақтары сол баттасқан қалпында.  

Швейцары Наполеонша айқастырып қос білек,  

шыны ішінде теңселеді, қол жеткізбей төс тіреп, 

Хрусталь табыттағы сақалды ханша секілді: 

«Нелерің бар – етіктеріңнен басқа?» 

                                            

Бізге қарап жекірді.  

Ал біз болсақ – кигеніміз болғанымен аяқта,  

Жалаңаяқ екенбіз ғой, 

                                  

қамықтық та кетілдік.  

Ал, музыка ойнап берді «Асықпа» деп аталатын әуенді,  

арзанқолдау даңқым сол сәт «бағы» жана жөнелді,  

асып-сасып, дегбір қашып, әрең айттық демде біз:  

«пролетарлық аяққапты әлсіздік дей көрмеңіз, 

тарихи ән – мынанікі, – деді досым, –  шарлап жүрген  

                                                                                      

әлемді, 

рәзеңке етік кигеніміз – 

                                   

халықпен бір жүргеніміз, 

                                                           

бізді ерекше бөлмеңіз!» 

Дүдамалдау дүңк етті швейцар, 

                                      

тез шығатын қалпыменен ылаңнан,  

«Жалаңаяқ — жыршымын де... 

             

жазатайым «Бухенвальдты» сен емес пе шығарған?»  

Қолбаладай қылп-қылп етіп 

                                          

шұлықпенен залға өттік те жылысып,  

көстеңдеген кір аяқты көрсетпеуге тырысып,  

ас мәзірін сұрап қалдық, жасқаншақтап, жалтақтап, 

қаупіміз бар даяшымыз қала ма деп ұрысып.  

Шұрық-тесік шұлығымыз жасырынған столдан  

дастарқанды жұлып алды 

                                      

ашулы әйел құрысын!  

Сыңғыр сарай сарт жабылды біз үшін. 

Жылыстым мен үлдірекке, иек сүйеп тұрғышқа,  

                  

(шұлығы егер тесік болса – қылмыс па?»)  

Бұқа мойын буфетші әйел інжу тағып жасанды,  

қартаң тартқан қабағымен ол да маған қасарды.  

Перуджалық профессордың Ассизидегі үйінде,  

Катуллаға қылмаң қаққан 

                                         

күлән – көпес күйінде,  

елестеді буфетші әйел – тұрған мынау бүйірде.  

Жалынышқа көштім мен де 

                                   

(адам болса тумыста) 

                                          

аяушылық сезім болса – 

                                                      

оятайын бір мысқал, 

Сол шынтақты тіреп тастап 

                                  

үлдірекке – тұрғышқа, 

оң қолыммен бетімді ұстап 

                  

уқаладым, умаждадым – 

                                                    

(келді реті төзуге), 

әкем солай істеуші еді 

                            

зәру болса, дәру болса – 

                                   

әлденені алмай қоймас кезінде.  

Мемлекеттік көп талабы – 

                

қоя қойып маңызды ісін – сүртіп тұрған фужерін, 

Жардай дене жанарымен жалт қарады, 

                                    

әлдекімғе ұқсады ма бір жерім. 

– 

Тоқта!, –деді, – атыңды айтшы? 

Абдырады, асыққанын білдірді, 

–

Женя!.. – дедім тәлімси қап, 

                                   

тесік шұлық үлдіректің тасасына  

                                                                 

тығылып та үлгірді. 

«Шешеңді айтшы – шешең атын?» 

«Зина...» — дедім қиқаң етіп иығым,  

Сауалының бажайламай түйінін.  

«Александр Рудольфыч... – 

                                         

әкең аты солай ма?»  

бет-әлпеті тез өзгерді, 

                               

бір ой түртті-ау бүйірін,  

өңі сәл-пәл қуқыл тартты, 

                             

Қызыл шырай көпес – бет  

көру қиын болғанымен бозарғаны қиынын. 

– 

Иә, тап солай, 

                 

солай! – дедім сезік шықты түріме,  

ал ол болса фужері мен рюмкасын 

                                             

соғып бірін-біріне, 

үлдірекке таяу келіп, еңсеріле бұрылып,  

күбірледі құлағыма: «Сашенька-жан тірі ме?»  

«Тірі»,— дедім күбіріне сыбыр қосып мен таяу,  

сұрап тұрып, жылап күліп шіркініңде ес қалмады-ау,  

бүгіжіктеп, кібіжіктеп әбігер боп айтқаны:  

«Жүрсеңдерші, не тұрыс бар... 

                                             

ал жүріңдер тамға анау...» 

Тоқал тамда үстел үсті 

                                  

балық, жеміс — ырғын-ақ, 

«Ақ боз» виски буфетіне 

                                   

қайдан келген құлдырап, 

 

баяғы бір от басында шешем түскен фотоға, 

                                                             

о, тоба! – 

Тәккаппарлау шешемменен тағатсыздау әкемнің  

дәнекер боп хатын тасып – 

                                         

қалдырмапты қапаға, 

(аспаз екен сол кездері... соларсыз ас бата ма?)  

Бір күрсініп, бір жылайды: «Тірі екен ғой Сашажан,  

бастысы сол, бастысы сол... болғаны ғой бас аман!»  

Күрсінгенін түсіндім мен. 

                                                

(Түсінеміз кеш әмән.)  

«Мені қайдан таныдыңыз туды-бітті көрмеген?»  

Күлді ол сонда: «танымастай – 

                                                  

ауышпын ба мен деген,  

Зәру болса, дәру болса –  әлденені 

                                                

алмай қоймас кезінде, 

қолы ербеңдеп, бет уқалап,  

                           

Сашенька да жоқ еді ғой төзімге».  

 

Мен бұл жайды шешеме айтпай, 

                                                      

сабыр сақтап қымсынып, 

Әкеме айттым, әкем сонда 

                                      

жанын жаншып күрсініп:  

«Груша ғой ол!»,— деді-дағы басқадай сыр ашпады, 

Күреңітіп кетті бірақ, бетті уқалай бастады.  

Соңғы әйелі айтты маған әкемнің,  

алдын алып ажал деген қатердің,  

«Жедел жәрдем» ауруханаға әкелсе,  

ауа-жастық табылмаған қапелім,  

(ауа жетпей қысылғанын қапелім) 

ажал алдында  

                  

дәлізде оның жатқанын  

аузында жатқандай боп қақпаның. 

Ол кезекші дәрігерден сұраған:  

«Жел соғып тұр... 

                     

басқа орын болмас па екен мынадан?»  

Ал дәрігер жыландайын жиырылып:  

«қайда жатса бәрібір ғой – үмітсіз, 

екі-ақ сағат ғұмыры бар бұл адам».  

Және де айтты: 

                       

Дәрігердің естіді, – деп сол сөзін,  

естіген сәт сығырайтып ашқан екен сәл көзін.  

Әкем өлді.  

Бір айдан соң сол кезекші дәрігермен жолықтым, 

 – 

Сіз бе?, – дедім, – Яснихин? 

                                 – 

Иә, мен... – деді.. – Жайшылық па?..  

Ал мен оның жайбарақат жауабынан қорықтым.  

«Жәй әншейін, жәй әншейін... 

                                       

көзіңізді көрсем деп ем көзбе-көз». 

Көретұғын түгі де жоқ – көздері 

                 

жансыз екен, ойсыз екен көздеріндей өліктің, 

Кешір, әке! 

                      

Су каналын жобалайтын жердегі  

қызметтес достарыңмен табытыңды көтерем, 

Кешір, әке! 

                     

Табылмаған табам – ауа жастығын,  

Соған қадап өзің алған – өзіңе лайық ордендеріңді әкелем.  

Кеш жеттім-ау, кеш түсіндім – 

                                                      

өксимін де опынамын, 

Қабіріңе салам міне, 

                                

қара жердің жалғыз уыс топырағын.  

Әке деймін, егердәки нейтрондық бомба 

                                                           

быт-шыт жарылса,  

тек сені ойлап қабіріңе – келетұғын жанын сап,  

Комсомолдық жарғақ куртка, 

                                                  

ескі куртка болады 

Жалғыз ғана,  

Жалғыз дара, 

                      

шешем ұқсап барын сап,  

Жең салбырап,  

                        

құр долбырап, 

                                         

келер менің пиджагым,  

қалтасында жартылығы 

                                      

алар қол жоқ, 

                                       

ашар жан жоқ,  

көрсең мүмкін қимауың... 

Грушаның мойнындағы жалған моншақ мың құрақ,  

                

келер мүмкін 

                                  

қабірің тасын қоңыраулатар 

                                                

шын асылдай сыңғырап. 

Әке деймін, 

                   

мен бейкүнә жапон қызы секілді  

Исикава Такубоку өлеңінен сақталған,  

Груша тасып, шешем жазған сол аяулы хаттардан,  

«Гурвицтің – Гангнустың» геометрия кітабынан оқулық 

тырна жасап ұшырамын 

бомбаларға кеудесімен қарсы ұшатын қапталдан. 

Әке деймін, 

менің ісім — Россия, 

                              

Америка,  

                                 

Йошкар-Ола, 

                                      

Никарагуа,  

                                               

Италия, 

                                                    

Сенегалға пайдалы,  

Соның бәрі Райнисті құрайтынын білмейтін – 

Сан пендеге, сан адамға пайдалы, 

Эке деймін, 

                  

бір кездегі атам сынды — 

                           

Латвияға арналмақ бар жұмысым,  

Атасына тартпағандар құрысын! 

11 

Евтушенко Наумович Ермолай – 

                                 

екінші атам болған менің белорус.  

Екі ромб тағып жүрді балғадай 

                 

екінші әлем ғазауаты қарсаңында сол арыс. 

Сол кезеңде түн қатқан да, түс қашқан  

кешті бастан атой менен аттанды  

бірінші әлем ғазауаты тұсында – 

георгиев кавалерін 

                                

толық, түгел таққан-ды.  

Әр жексенбі «эмкасымен» келді атам,  

Дербес еді машинасы – елге таң.  

Әлі балаң секпіл бетті шофері  

қызыләскер, қимылы бар ерге тән. 

Қорап – конфет қояды атам столға, 

шие сепкен құс таңдайлы, құс таңба.  

Чекушкасы асығындай киіктің,  

баса ма әлде, аша ма әлде күйікті  

соны ішкен соң белорусша ән шырқап,  

жүрелеп кеп, түрегеп кеп, 

                                     

биін билеп сүйікті  

айызы қанып, шаршап барып тынғанда  

атамды әкеп жатқызатын диванға. 

 

Дүйсенбіде келеді «эмка» қалт етпей,  

бас жазады атам – 

                        

шие конфетпен,  

ал бір жолы сол конфетін «соғыстырып» менімен 

күрсінді де, ал жылады, ол тектен... 

Келесі жол келді басқа машина  

«эмкасы» келмей қалды... келмепті.  

Сол машина алып кетті атамды,  

атам содан... сол кеткеннен мол кетті. 

Шешем менің Полесьеде болмаған,  

(бірақ ылғи әлденеге болды алаң).  

Екі бірдей қарындасы атамның  

қалды сонда, 

                    

қанымызды жалғаған,  

Бірі Ганна отызыншы жылдары  

келіп кеткен қонақ болып, ол маған  

башмақ әкеп – белорустың сырмағын,  

кәрзеңкесі әлі есімде тоқыма  

ал ішінде жүз жұмыртқа тұрғаны. 

 

Ауылының атын ұмытып әкемнің 

 

шешем талай тіл ұшына әкелді...  

ал бір жолы біздер бір топ жанкүйер,  

(әр жанкүйер өзінікін заңды дер)  

өткен футбол даңқын айтып – опындық,  

Хомич деп, Бобров деп 

                               

таңдай қағып отырдық,  

Шешем сол сәт ұшып тұрды теңселе:  

– 

Хомич қой, Хомич қой – ол село! 

Минскіден бір жарымдай сағат ұшып, 

                                        

қонғаннан соң  вертолет, 

енді әскери «газикпенен» ентелеп,  

Келе жаттық Полесье жолында – 

драмашы Макаенок Андрей мен  

Белоруссия әскери округының  

ВВС генералы жанымда. 

 

Жолымыз — сүрлеу, тіптен,  

Құлап-өрлеп не сайға, не қияға,  

ұқсар кейде гүлден тіккен көк түсті тақияға. 

Жол шетінде шал тұрды бір керемет, 

кереметі – сұрасаңыз неде деп:  

Киіп апты эсэс унтер-офицері мундирін,  

салпыншақ қып Георгиев кресін 

                        

омырауына көрсеңіз ғой, күрмеуін  

бір жағында жарқырайды 

                                          

партизанның медалы,  

аяқтағы жаңа жөке шабатаның арасы –  

даланың көк шөбі менен көгалы.  

«Хомичке бармайсыз ба, ақсақал?» 

                                       

«Басқа қайда барушы едім?» 

                                                         

Жауап дәл, сөз санаулы. 

Мінген бетте-ақ «газикке» шал 

                                            

қолдан үккен, қалампырдай  

                                             

темекі иісі жыбырлатты танауды. 

Жәймен ғана сұрадым мен: 

                     

«Евтушенко әулетінен бар ма қария, тірі ұрпақ?»  

«Тірі болмай не болыпты, Хомичтің тең жарымы – 

                                                          

Явтушенко, бүгін тап»... 

«Ал Ганна ше, 

                    

білесіз бе, тірі ме?»  

«Не шара бар ондай жаны сіріге –  

анау күні артық жұтып жіберіп к 

үйіп қала жаздағаны... сол жетпесе түбіне...» 

«Қарындасы бар еді ғой?» – 

                                            

«Евга ма?..  

Сол тұқымда сырқат бейбақ сол ғана,  

құяң дей ме, құдай ұрған бірдеңе,  

табылмайтын көрінеді ем-дауа,  

самогоннан сормақта бас деп едім  

бір кесапат – 

көндіре алмай келемін»...  

«Ермолайды білетұғын шығарсыз?»  

«Оны білмей жын ұрып па?» 

                                             

таңғала: 

 

«Жіңішке ауру жүдеу еді жасынан,  

талағында биті бар ед, сонда да,  

шошқа бағып, 

                     

он бесінші жылғы қыс 

қашып шығып тұтқынынан германның  

бір мезгілде онымен 

                                

Георгиев кресін де алғанмын.  

Одан кейін қызыл командирлердің  

                                              

құдіретіне құлаған,  

Москваға барып бағын сынаған,  

ізімқайым жоқ боп кетті ақыры, 

үйде отырған өзіндейлер жүр аман...» — 

«Өзі былай қалай еді?» – 

                          

«Қыз-қырқынға өліп-өшіп қалатын  

сенің мұрның секілді анау 

                                   

айрауықтай айыр мұрын болатын...»  

Хомичке кірдік біздер шал сөзінің шырмауында,  

есіктері ашық-тесік, 

                              

тірі жан жоқ күллі ауылда.  

«Құлыптаусыз неге есіктер?» – дедім қартқа сауал тастап  

«Алатыны жоқ болған соң – 

                                          

әдірамды ұрғаның ба?» – 

«Адамдары қайда кеткен?» 

                                      

«Жүрген шығар қыр жағында». 

Қырға шықтық. 

                         

Қыр төсінде жыбырлап,  

картоп қазып – жүр адамдар қыбырлап,  

әйел, бала – тайлы-таяқ қалмаған,  

ең қызығы кереметі, ал, маған:  

ең ақыры еңбектеген сәби де, 

картоп түбін түрткілейді, 

                                             

әрине, 

ана сүтпен жатыр дағды жұқтырып  

Жер қасиетін қадірлеуге фәниде. 

 

Тап сол кезде бір тылсым күш ырқымды ап,  

Бір кемпірге таяу келдім тым қунақ,  

әлгі кемпір жарты қанар картопты 

мас еркекті сілкігендей тұрды ырғап.  

«Сіз бе Ганна?» 

                        

«Иә, мен болсам не болмақ?»  

Алжапқышқа сүртіп қолын көнетоз, 

                                                    

сауалымды сәл аңдап: 

«Өзің кімсің?» 

                      

«Немеремін мен сізге –  

Женямын ғой»... – деп үлгердім хабарлап.  

«Женя дейді, 

                 

Женясың сен қайдағы?»  

Басыр көңіл, сірә, суып, бастыққан,  

                            

кеудедегі сұрағы ғой тас бұққан:  

«Москвада соғыста сен өлген жоқ па ең – аштықтан? 

«Өлген жоқпын, өлмегенмін, өлмегем», 

Сол екен, жан дауысымен ол деген  

айқай салды: «Жинал, жұртым, тезірек,  

туыс қаным – тапты міне, өзі кеп,  

өзекті жан осы екен ғой, өлмеген!» 

Өкпелерін қолына алып 

                                   

барлық әйел, бар бала  

маған қарай жүгіреді таңырқай да, таңғала, 

бәрінің де көк көздері – Явтушенко көздері,  

ал сәбилер қол басындай картоптарын қолға ала  

Жетті бәрі, 

          

тап сол кезде Макаенок Андрей мен 

                                                   

ВВС генералы да 

көздің жасын шылап алды, 

                                           

жылап алды сәл ғана. 

Бір бөлмеде алпыс шақты Явтушенко улыған да шулыған,  

Ганна әжеміз тартты дейсің 

                                       

қызылшаның қымыранындай 

                                                            

стаканмен қырлыдан,  

Сосын айтты: «анау жылы Ярмола оралғанда 

                                                               

азаматтық соғыстан 

ой, ауышқан, ауышқан, 

               

күллі иконды осы ауылда отқа жағып тауысқан,  

әрең-әрең, әрең-әрең сақтап қалдым біреуін,  

                                                     

қақты білем шын «құдай», 

Көрдіңдер ме ілулі тұр – бір ауылға бір Құдай.  

Одан кейін отыз жеті басталардың 

                                                    

бас жағында келген ол, 

иконды өртеп кеткені үшін 

                                 

кірер тесік таба алмаған жерден ол. 

 

Ел жағалап, жұртты «ағалап» ашып жүріп есігін,  

сауға, сауап сұрағандай сұрады елден кешірім,  

Москваға кетіп еді сол беті,  

одан кейін ұшты-күйлі естімедік есімін...»  

Ганна әжеміз қызылшаның қымыранындай қырлыдан  

толтырып ап екіншісін екпіндете қылғыған,  

Содан кейін сұрақ қойды: 

                                      

«Кәсібің не, қарағым?» 

«Өлең жазам». 

                     

Айтқан сөзім басына оның қонбады,  

«Ол не нәрсе?» 

                     

«Ән секілді ол дағы»  

«Әнді айтпай ма тарқататын шер үшін, 

ол не кәсіп, 

                   

ол не нәсіп болғаны»  

Ганна әжеміз қызылшаның қымыранындай қырлыдан 

үшіншісін шөпілдете, лекілдете қылғыған.  

«Көп болмай ма?»,— деп қалдым мен,  

«Шошыма, 

Полесье полячкасы – мен деген,  

құдай берген, 

                      

берген саған немерем,  

адамдармыз мейірбандық жебеген,  

Сақта құдай уласовшыл секілді  

туыстарың сатқын болса, 

                                         

болса алаяқ не дер ең?»  

Ганна әжеміз омырауын алды ашып,  

төс сүйекке қорытқандай қорғасын  

Жара жатты, 

                    

омырауға жезтемірдей жалғасып:  

«Көр, қарағым, партизан деп діні берік, тіс жармас  

Фашист – иттің салған маған таңбасын»  

Ганна әжеміз қызылшаның қымыранындай қырлыдан 

төртіншісін төгіп алмай меймілдете қылғыған.  

«Жат жұрттарда болдың ба, сен?» 

                                       

«Болдым, көрдім талайын».  

«Явтушенко зәу-затынан көрмедің бе, ағайын?»  

«Жоқ, жоқ,— дедім,— көре алмадым». 

Мына сауал қыпылдатты сәл мені,  

«Евтушенко әулетінен эмигрант бар ма еді?»  

Ганна әжеміз қызылшаның қымыранындай қырлыдан  

бесіншісін бүлк етпестен, қыңқ етпестен қылғыған. 

«Бірге туған кіндіктесі кіммен бірге жүреді,  

Жаны ізгі жандарды айтам, тоқайласса тілегі,  

Америца, Африцанда жоқ дейсің бе, жақсы адам  

ал солардың бәрі маған – 

                                       

Явтушенко әулетіне кіреді.  

Жарық дүние жер бетінен қандас іздеп болма зар,  

жаны туыс жақын ізде – 

                                   

ең жақының сол болар,  

сонда сенің туысың көп, тынысың да кең болар,  

біздерді іздеп тапқаныңа – мың рақмет, ал балам»...  

Ганна әжей де, 

Евга әжей де селк-селк етіп иығы, 

алпыс бірдей Явтушенко көз жасымен иіді. 

Ярмола атамыздан әжей әрең сақтаған  

Құдай — сурет тұрды жылап, түсіп кеткен иіні.  

Некрасовтың «Темір жолы» түсті есіме, 

                                                            

сондағы 

белорустың бейқұб шалы, бейшара шал бұйығы... 

Аяулы әже, Ганна әжеміз, 

                                      

қабіріңді гүл көмкерер көгеріп, 

Көкшіл көзді немерелер, шөберелер ықыласына кенеліп. 

 

Бәйбішесі белорустың – 

                                       

қарапайым белорустың әжесі, 

Күллі әлемнің әжесіне аруағыңмен жатасың сен, теңеліп.  

Кешегі өткен қан майданда 

                                    

белорустың төрт ұлының бірі өлді,  

ертең соғыс болар болса... 

                                         

тірі қалмақ кім енді, 

Аяулы әже, сен тіріңде шекара асып, 

                                                        

шетке шығып көрмедің,  

аттап көрші ал, шекараның шеңберін.  

Шекарадан өткізіңдер партизандық 

                                                    

тар кешудің, жан кешудің  

Қара шаруа – Коллонтайын жігерлі.  

Өткізіңдер Ганна әжейді, 

                                   

иіліңдер, қалпағыңды ал басыңна,  

бой тұмары – қолхаты бар 

                                                

кеудесінде 

фашистердің тозағында 

                                          

шыжғырылып басылған! 

жүктеу/скачать 1,81 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: