Issn 1607-2782 Республикалық

131 
 
Rice crops occupy less than half the area of irrigated land, and the production is more intense than 
in  other  parts  of  the  earth.  More  than  half  of  all  irrigated  rice-growing  farms  is  used  for  fodder  crops 
uneconomic or not used. Therefore, the level of intensity of the irrigated land in the rice growing depends 
on  the  crop  as  a  whole.  In  the  long  term,  to  increase  the  level  of  intensity  of  irrigated  land  need  more 
attention should be paid not only rice, but also its predecessors. 
 
 
 
УДК  631.53.04:633.366 
 
ПОДПОКРОВНЫЙ ПОСЕВ ДОННИКА НА ЗАСОЛЕННЫХ ПОЧВАХ 
ПРИАРАЛЬЯ
 
 
Р
.Д. НУРЫМОВА, кандидат сельскохозяйственных наук,   
Кызылординский государственный университет имени Коркыт Ата  
 
 
Одним  из  главных  факторов  повышения  урожайности  донника  является 
применение удобрений (Н. А. Мелешко, 1931, Т. М. Масалимов, 1971, В. Я. Тютюнников, 
1981, П. А. Стецура, 1982, Н. И. Ошаров, 1985, Д. Е. Нурымов, 1995, Р. Е. Елешева и А. Б. 
Турсинбаева, 1996). 
По  данным  Р.  Е.  Елешева  и  А.  Б.  Турсинбаевой  (1996),  в  исследованиях, 
проведенных  на  лугово-каштановых  солонцеватых  почвах,  наибольший  урожай  зеленой 
массы донника, 1-го года жизни получен на вариантах при внесении  N
30
Р
150
К
90
 – 1-го год 
83,5; 2-го год 377,0 ц/га; навоз 20 т/га;  N
30
Р
75
К
45
  и 446,0 ц/га, на контроле без удобрений 
соответственно составил 47,2 и 144,0 ц/га. 
На удобренных вариантах улучшилось качество сена и накапливалось наибольшее 
количество  азота  в  почве.  Так,  на  вариантах  40  т  навоза  и  N
30
Р
75
К
75
  +  навоз  20  т/га 
содержание  протеина  в  1-ый  год  жизни  донника  составило  22,56  и  22,06%,  во  2-ой  год 
жизни  –  21,15  и  20,77%  соответственно,  на  контроле  (без  удобрений)  –  19,12  и  19,25%. 
Наибольшее накопление в почве азота отмечено при внесении  N
30
Р
150
К
90
, навоза 40 т/га – 
255,1 и 343,9 кг/га и N
30
Р
75
К
75
 + 20 т/га навоза – 300,7 кг/га. 
Положительное 
действие 
удобрений 
на 
посевах 
донника 
способствует 
дополнительному  сбору  кормовых  единиц  и  переваримого  протеина.  Внесение 
минеральных  удобрений  обеспечило  общий  сбор  кормовых  единиц  2278  –  3777  и 
переваримого протеина – 588 – 975 кг/га. Содержание кормовых единиц в сене донника на 
контроле составило 1344, а переваримого протеина  – 344 кг/га. За счет внесения высоких 
норм  фосфора  и  калия  собрано  дополнительно  2443  кг/га  кормовых  единиц  и  956  кг/га 
переваримого протеина. 
Сравнительное  изучение  роста  и  развития  донника  с  кормовой  культурой  – 
люцерной  показало,  что  в  период  вегетации  формирование  травостоя  и  нарастание 
надземной массы их происходит неравномерно. 
При  этом  выявлен  и  ряд  таких  важнейших  биологических  особенностей  донника, 
как способность растений при близком залегании грунтовых вод (0,70 – 1,20 м) сокращать 
длину  главного  корня  (в  глубину)  и  развивать  боковые  корни,  использовать  запасы 
почвенной влаги ниже пахотного горизонта – 30 – 70 см, меньшее потребление удобрений 
и воды (в 1,5 – 2,0 раза), усиленное ветвление до 10 – 15,5 стеблей, а у люцерны – только 
3,5  –  8,3  шт\м
2
;  получение  сравнительно  высокого  урожая  зеленой  массы  350,0  –  450,0 
ц\га и семян 7,2 – 10,9 ц\га, накопление большого количества растительных остатков до 19 
– 22 ц\га, т.е. на 3,0  – 4,5 ц\га больше, чем люцерна и снижению засоренности поля 70  – 
90%.  

132 
 
Люцерны  при  густоте  на  1  м
2
  121  растение  и  393  стебля  в  начале  отрастания 
второго года жизни в сумме за 4 укоса было получено 33,9 т\га, а донник при густоте в 1,5 
раза  меньше  (78  растений)  формировал  502  стебля  и  46,2  т\га  зеленой  массы  за  2  укоса, 
или на 36% больше при минимальных затратах труда и средств. 
Наибольший прирост биомассы донника второго года жизни приходится на период 
от начала бутонизации до цветения. В наших опытах уборка донника при достижении 20 – 
40%  фазы  бутонизации  (18  мая)  обеспечила  получение  253,5  ц\га  зеленой  массы,  в  фазе 
полной  бутонизации  (25 мая)  –  321,0  в начале  цветения  (28 мая)  –  29,9, в  фазе  цветения 
(11  июня)  –  433,5ц\га.  Люцерна  в  фазе  цветения  (30  мая)  дала  только  180,7  ц\га зеленой 
массы. 
Результаты  исследований  показали,  что  полевую  всхожесть  семян  (70  –  85%) 
можно  значительно  увеличить  за  счет  проведения  скарификации,  а  выживаемость 
растений – обеспечением достаточной влажности почвы в период от всходов до ветвления 
(15 – 20 мая) путем посева покровных зерновых (ячмень, овес) с низкой нормой высева (2 
–  3  млн.  шт\га),  применением  широкорядного  (30  см)  способа  посева  и  внесением 
оптимальной дозы удобрений для беспокровного (30 – 60 кг\га фосфора) и подпокровного 
(30 – 60 азота на фоне Р
60
) посевов. 
 
Таблица 1 – Влияние внесения органо-минеральных удобрений на динамику роста 
растений 
Варианты 
опыта 
Культура 
Высота растений, см 
3-4 л 
5-6 л 
6-7 л 
7-9 л 
(ветвления) 
Бутониза
ция 
Без 
удобрений 
(контроль) 
Донник 
Просо куриное 
3,6 
4,5 
7,8 
10,3 
12,5 
12,6 
20,4 
24,3 
38,0 
47,1 
Навоз     15 
т\га 
Донник 
Просо куриное 
3,8 
5,2 
8,2 
11,0 
14,1 
16,3 
25,5 
33,8 
38,7 
61,1 
Навоз     15 
т\га+Р
60
 
Донник 
Просо куриное 
4,6 
5,2 
9,4 
12,3 
15,4 
15,8 
29,0 
36,3 
39,9 
62,0 
Р
30
 
Донник 
Просо куриное 
4,6 
5,4 
8,5 
10,4 
14,1 
13,0 
23,4 
28,2 
38,1 
50,9 
Р
60
 
Донник 
Просо куриное 
3,7 
6,5 
8,4 
11,3 
13,9 
13,6 
26,7 
28,7 
38,6 
49,4 
Р
90
 
Донник 
Просо куриное 
3,9 
5,0 
7,7 
12,5 
14,9 
15,0 
24,6 
34,3 
38,9 
51,3 
Р
60
N
45 
Донник 
Просо куриное 
3,9 
5,9 
8,0 
12,1 
14,5 
16,9 
27,9 
33,6 
41,4 
56,0 
 
Динамика  роста  растений  (донник  и  просо  куриное)  в  начале  вегетации 
(образования  от  2  –  3  до  6  –  7  настоящих  листьев)  изменяется  (  1,5  –  3,3  см) 
незначительно. В период наступления фазы 7 – 9 листьев до начала бутонизации темпы их 
роста увеличиваются. Так, на вариантах с внесением удобрений высота растений донника 
при появлении 7 – 9 листьев была выше на 3,4 – 9,7 см, чем без удобрений (таблица 1). 
В  этот  период  более  высокий  рост  (27,9  –  29,0  см)  наблюдается  на  вариантах,  где 
вносились  навоз  и  азотное  удобрение,  а  самый  низкий  (20,4  см)  на  делянках  без 
удобрений  и  при  внесении  фосфора  –  (23,4  – 26,7  см).  В  период  фазы  бутонизации  рост 
растений почти выравнивается, разница с контролем составляет – 0,6 – 3,0 см. 
Исследованиями 
установлено, 
что 
внесение 
азотного 
удобрения 
и 
навоза 
благоприятствует интенсивному росту и усиленному кущению сорняков, особенно просо 

133 
 
куриного,  а  фосфорные  удобрения,  наоборот  снижают  и  замедляют  темпы  их  роста.  В 
среднем  за  два  года  высота  просо  куриного  на  участках,  где  выращивался  донник  на 
варианте навоз 15 т\га+Р
60
  в фазе 5-6 листьев достигала 12,3 см, через 10-14 суток  – 36,3 
см и в период бутонизации донника – 62 см, а при внесении Р
90
 соответственно: 11,3; 28,7 
и 49,4 см. Внесение удобрений ускоряет наступление отдельных фаз донника на 2-5, просо 
куриного на 3-6 суток. 
Быстрый  рост  злостных  сорняков  в  течение  вегетации  приводит  к  сильному 
заглушению  и  затенению  трав  уже  в  начальном  периоде  их  развития, в  результате  этого 
донник замедляет образование продуктивных стеблей и больше изреживается. 
 
Таблица 2 – Густота травостоя и изреживание донника в зависимости от внесения органо–
минеральных удобрений. 
Варианты 
опыта 
Количество растений, шт\м
2
 
по всходам 
в первом укосе 
в конце 
вегетации 
% изреживания 
Без удобрений 
(контроль) 
514 
144 
118 
77,0 
Навоз  15 т\га 
574 
151 
125 
78,2 
Навоз           15 
т\га+Р
60
 
583 
132 
122 
79,0 
Р
30
 
507 
146 
129 
74,5 
Р
60
 
479 
174 
135 
71,8 
Р
90
 
479 
155 
130 
72,8 
Р
60
N
45 
465 
144 
105 
77,4 
 
Из  данных  (таблицы  -3)  видно,    наибольшее  изреживание  донника  отмечено  на 
делянке  без  удобрений  –  72,0-77,0%  и  в  варианте,  где  внесен  Р
60
N
45
  –  67,9-77,4%,  а 
наименьшая изреживаемость  - при  внесении  Р
90
  и  Р
120
  –  65,5-72,8% (таблица  8). Густота 
стояния  растений  донника  на  делянках  без  удобрений  составила  по  всходам  514,  из  них 
осталось 118 шт/м
2
, при внесении Р
60
N
45
  –  465 и 105 шт/м
2
. Наибольшая густота стояния 
донника сохранилась в конце вегетации 1
го
 года жизни при внесении 15 т/га навоза + Р
60
 и 
Р
60-90
 – 129, 130 и 135 шт/м
2
. 
 
Таблица 3 –  Влияние удобрений на химический состав и качество сена донника 
 
1-ый год жизни 
2-ыйгод жизни 
Варианты 
опыта 
О
б
щ
ая
 
в
ла
га
 
п
рот
еи
н
 
ж
и
р
 
зола
 
к
ле
тч
ат
к
а
 
Б
ЭВ
 
О
б
щ
ая
 
в
ла
га
 
п
рот
еи
н
 
ж
и
р
 
зола
 
к
ле
тч
ат
к
а
 
Б
ЭВ
 
Без удо-
брений 
(контроль) 
14,7 
14,0  1,9  6,2 
18,6 
44,6 
15,8 
13,0  2,1  6,1 
20,7 
42,1 
Навоз     
15 т\га 
13,8 
15,2  2,3  6,4 
19,8 
42,5 
14,0 
14,8  2,5  6,3 
20,9 
42,2 
Навоз     
15 т\га+Р
60
 
14,0 
16,1  2,5  6,5 
20,1 
40,8 
14,2 
15,1  2,7  6,4 
21,2 
41,9 
Р
30
 
14,1 
15,3  2,6  6,6 
20,2 
41,2 
14,2 
14,3  2,7  6,4 
21,3 
41,5 
Р
60
 
14,4 
15,5  2,3  5,9 
19,9 
42,0 
14,8 
14,5  2,5  5,8 
21,1 
41,8 

134 
 
Р
90
 
14,3 
15,6  2,4  6,2 
20,0 
41,5 
14,7 
14,6  2,6  6,0 
21,0 
41,6 
Р
60
N
45 
14,5 
15,1  2,2  6,3 
20,1 
41,8 
14,9 
15,1  2,4  6,2 
21,1 
41,2 
Из  данных  таблицы  3  видно,  что  химический  состав  и  качество  сена  донника  в 
условиях  Приаралья  значительно  изменяется  в  зависимости  от  года  использования  и 
видов  и  норм  вносимых  удобрений.  В  наших  опытах  количество  сырого  протеина  в 
зависимости от вносимых удобрений в 1-ый год жизни составило 15,1 – 16,1%, на 2-ой год 
жизни снизилось на 0,6 – 1,0% (14,5 – 15,1%). 
Содержание  жира  по годам  использования  при  внесении  удобрений  под  культуру 
донника  в  рисовом  севообороте  на  лугово-болотных  почвах  изменяется  в  пределах  2,2  – 
2,7%. 
Наиболее  низкое  содержание  клетчатки  отмечено  у  донника  1-го  года  жизни  на 
варианте Р
30-60
 (19,9 – 20,2%) и без внесения удобрений (18,6%). 
 
Литература:  
1.  Фалалеев  Н.А.  Донник  –  прекрасное  кормовое  и  медоносное  растение    //  Сельское 
хозяиство Казахстана. – 1965. -№3. 
2. Шпект Г. и др. Опыт возделывания белого донника  //Сельское хозяиство белого донника. 
– 1961. – №6.  – С.20-21. 
3.  Мейрман  Г.Т.,  Абильтай  О.К.  Результаты  изучения  исходного  материала  люцерны  и 
донника для селекции солеустойчивых сортов // Вестник с-х науки Казахстан.  -2004. – №6. – С.48-
50. 
4.  Пряншиников.  Донник.  Азот  в  жизни  растений  в  в  земледели  СССР:    //  Изб.  соч.  –  М.:  
Госсельхозгат, 1953. -Т.2. 
5. Тютюнник М. Донник на засоленой почве земледелие. -1967. – №1. 
 
Түйіндеме 
           Мақалада сортаң топырақты күріш ауыспалы егістігінде түйежоңышқаның бүркемелі өсіру 
тәсілдерін зерттеу жұмыстарының қорытындылары көрсетілді.  
Зерттеу нәтижесі бойынша түйежоңышқаны бидай мен арпаны салыстырғанда арпа таңдап 
алынды.  Түйежоңышқа  мен  арпаны  бүркемелеп  егілгенде  2  млн  дана/га  болғанда  ең  аз  ылғал 
сиымдылығы  70%-ға,  ал  арпа  3  млн  дана/га  болғанда  ең  аз  ылғал  сиымдылығы  80%-ға  жеткізу 
қажет екенін көрсетті. 
 
Summury 
The results of Melitotus growth technology on the Prearal salted are selected and the optimal ratio 
of barley seeding (2-3 mil units/ha
2
) and the regime of irrigation (70-80% LHg) are fixed.   
 
 
ӘОЖ  631.5:633.863.2:631.582:631:561.2 
 
КҮРІШ АУЫСПАЛЫ ЕГІСІНДЕ МАҚСАРЫ ДАҚЫЛЫН ӨСІРУДІҢ 
АГРОТЕХНИКАСЫ
 
 
К. ШЕРМАҒАМБЕТОВ, 
 
Ә.М.ТОҚТАМЫСОВ, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, доцент,
 
Ж.Б. ЖҰМАТАЕВА, магистрант,
 
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті 
 
Еліміздегі  өсімдік  шаруашылығы  саласының  алдында  тұрған  негізгі  міндеттердің 
бірі – халықты жеткілікті мөлшерде сапалы өсімдік майымен қамтамасыз ету, яғни майлы 
дақылдар өнімдерінің жалпы түсімін 790-850 мың тоннаға жеткізу және одан 150-160 мың 
тонна өсімдік майын өндіру болып табылады.  

135 
 
Майлы  дақылдарға  дәнінде  техникалық  мақсаттарға  пайдаланатын  майдың  ерекше 
түрі  –  шыны  майы  бар  өсімдіктердің  үлкен  тобы  жатады.  Оларға  күнбағыс,  шашақты 
(майлы)  зығыр,  қыша,  арыш,  арахис,  майкене,  мақсары,  күнжіт,  майлы  көкнәр,  перилла 
және ляллеманция кіреді. 
    Мақсарының дүниежүзіндегі егіс көлемі 2,0 млн гектарға жуық.  Ең көп егісі Үнді, 
Мексика,  АҚШ,  Қытайда,  Қазақстан  Республикасы  мақсары  егісі  ауданы  жағынан  ТМД 
мемлекеттерінің  арасында  бірінші  орын  алады.  Егер,  1930  жылы  Республикада 
мақсарының  егіс  ауданы  6,6  мың  га  болса,  2004  жылы  106  мың  га,  ал  2009  жылы  ол 
көрсеткіш  170  мың  гектарға  жетті.  Тұқым  өнімділігі  6-7  ц/га  құрайды.  Мақсары  дақылы 
негізінен  еліміздің  оңтүстік  өңірінде  (Оңтүстік  Қазақстан,  Алматы,  Қызылорда  және 
Жамбыл  облыстары)  өсіріледі.  Соңғы  жылдары  ол  Қазақстанның  солтүстігінде  және 
батысында да өсіріле бастады[1]. 
     Мақсары  –  көп  еңбек  сіңіруді  қажет  етпейді,  тұзға,  қуаңшылыққа  шыдамды, 
жамылғы  дақыл  ретінде  күріштік  ауыспалы  егістікке  оңай  енгізіледі.  Мақсарыны  өндіру 
технологиясын  зерттеу  күріштіктегі  топырақтардың  құнарлығын  арттыру,  суармалы 
егістік жердің өнімділігін және тиімді пайдалануын көтеруге бағытталған. 
   Тағамға  қолданылатын  өсімдік  майының  қайсы  бір  түрі  болмасын,  оны  мақсары 
майымен  ауыстырғанда  8  аптадан  кейін  қан  құрамындағы  холестерин  9-15%-ға 
төмендейтіні  ғылыми  тұрғыдан  дәлелденген.  Соңғы  жылдары  қалыптасқан  нарықтық 
қатынасқа  байланысты  өсімдік  майына  деген  сұраныс  уақыт  өткен  сайын  артып  келеді. 
Ресми  деректерге  сүйенсек,  бүгінгі  таңда  өсімдік  майының  өзімізде  өндірілетін  көлемі 
ішкі  сұраныстың  13-17%-ын,  ал  өнім  жоғары  болған  жылдары  24%-ын  құрайды  екен. 
Қазақтың халқын медициналық нормаға сәйкес өсімдік майымен қамтамасыз ету үшін шет 
мемлекеттерден  үлкен  көлемде  өнімді  сатып  алуға  тәуелді  екенбіз.  Сол  себепті  майлы 
дақылдарды өсіру және олардың егіс көлемін арттыру өзекті мәселеге айналмақшы.  
Мақсары–Қызылорда  облысы  үшін  аса  зор  дақылдардың  бірі.  Себебі  жыртылған 
жердің  жоғары  концентрациялы  тұзына  төзімді  және  басқа  да  техникалық  дақылдармен 
салыстырғанда  ылғалды  2-2,5  есе  аз  тұтынады.  Алғаш  рет  күріш  ауыспалы  егіс  жүйесі 
жағдайында тұқым себер алдындағы топырақ өңдеу жұмыстарын минималдау мақсатында 
жалпақ табанды КПН-4,0 культиваторы қолданылды. Культиватормен 15-21см тереңдікте 
өңдегенде  топырақ  бетінің  тегістігі  өзгермейтіндігі,  арамшөптердің  84,2-89,7%-ы,  оның 
ішінде  ең  зиянды  қамыстың  90,0-96,2%  өлетіндігі  анықталды.  Нәтижесінде  дәннің 
өнгіштігі  31,8-32,0%-ға,  күріш  өсімдігінің  пісу  дәуіріне  дейін  сақталуы  95,7-96,8%-ға, 
өнімділік 50,7-53,7 га//ц-ге дейін өсті. Керісінше күрішті өсіруге жұмсалатын шығын 25%-
ға кеміді. 
Зерттеу 
обьектісіне 
мақсары 
дақылының 
«Милютинский 
114» 
сорты. 
Эксперименттер  далалық  және  зертханалық  жағдайда  жүргізілді.  Тәжірибе  эксперименті 
2011-2012  жылдары  Ы.  Жақаев  атындағы  Қазақ  күріш  шаруашылығы  ҒЗИ-нда, 
Қарауылтөбе  тәжірибе  шаруашылығының  7-танапты  ауыспалы  егістігінің  6  танабында 
жүргізілді. 
Мақсарының «Милютинский 114» сорты - Египеттен алынған нұсқадан бірнеше рет 
жеке саралау тәсілі бойынша Милютин тәжірибе станциясында, Өзбекстанда шығарылған. 
Бойы  –  54-70  см,  орташа  -  59  см.  Бұтақтану  коэффициенті  -  4,7,  жинақты  келеді. 
Өсімдіктің  ықшам  формалы  жапырақтары  жұмыртқа  пішіндес,  ұштары  тікенексіз. 
Қауашақтары күмбез пішіндес. Орташа 1 түпте 7,2 қауашақ бар.  Әр қауашақта 30-40 дән 
шоғырланған. Дәндері ірі, 1000 дәннің орташа салмағы 41,8 грамм. Дәннің қабығы дәннің 
38,4 - 44,6%-ын құрайды. Өсіп жетілу ұзақтығы - 105 күн. Қуаңшылыққа төзімді. Дәндегі 
май құрамы 32-34%, өнімділігі 4-7 ц/га. Сорт 1955 жылдан аудандастырылған. 
 

136 
 
Кесте  1  –  Мақсарының  тұқым  себу  тәсілі  мен  себу  мөлшеріне  байланысты 
«Милютинский-114»  сортының өнімділігі 
 
1-кестеде көрсетілгендей мақсарыны жалға егу әдісінде өсімдік көп сақталған. Дәстүрлі 
әдісте мақсарының тіршілік ету қабілеті 88,1% көрсетсе, жалға егу әдісінде мақсары 96,9-
97,3%  сақталған.  Өсімдік  биіктігі    бойынша  нұсқа  арасындада  қатты  айырмашылық 
бар.Мысалы,  бақылау  нұсқасында  мақсарының  биіктігі  48  см  көрсетсеболса,дән  себу 
мөлшері 10 кг/га жалға егу  әдісінде  өсімідік  биіктігі 84см. Мақсарының  себу мөлшері 15 
және  20кг/га-да  өсімдік  биіктігі    бақылау  нұсқасына  қарағанда  69  және  57см  
жетті.Қорыта айтқанда, жалға егу әдісінде мақсары өте жақсы дамыды. 
Ауыспалы  егістегі  орны 
–  Тұзданып  сорланған,  арамшөптері,  әсіресе  шиін,  қамысы 
көп,  механикалық  құрамы  ауыр,  нығыздалған  сазды  құнарсыз,  топырақ  құрамында 
органикалық заттары аз жерлерде мақсары  нашар өсіп аз өнім береді. Дегенмен, дұрыс  
күтіп-бапталған жағдайда әртүрлі  алғы дақылдардан кейін мақсары жақсы өсіп мол өнім 
береді.  
Егістік  дақылдардан  жоғары  және  тұрақты  өнім  жинауды  тек  қана  ғылыми  негііздегі 
ауыспалы  егісті  дүрыс  пайдалану  арқылы  ғана  жүзеге  асыруға  болады.  Д.С.Васильев, 
Н.Г.Потеханың  (1986)  пікірлерінше,  жаздық  және  күздік  дақылдары,  дәндік  және 
сүрлемдік  жүгері  мақсарыға  жақсы  алғы  дақыл  болып  табылады.  Я.Н.  Момот  (1956) 
тәжірибе  деректеріне  сүйене  отыра,  мақсары  оңтүстіктің  ыстығына  және  қуаңшылығына 
төзімді дақыл болғандықтан алғы егіс таңдалмайды деп есептейді, сондықтан оны әртүрлі 
алғы  дақылдардан  кейін  орналастыра  беруге  болады.  Алайда,  ауыспалы  егісте  астық 
дақылдарынан  кейін  өсіру  тиімді,  кейбір  жағдайда  монодақыл  есебінде  бір  орында 
бірнеше  жыл  өсірілуі  мүмкін.  Ван  Жау  Му  (1993)  ұйғарымынша,  мақсарыға жақсы  алғы 
дақылдар  –бұршақ,  картоп,  жүгері  және  бидай.  Мақсарының  өзі  де  астық  дақылдарына 
жақсы алғы егіс болып саналады. 
Тыңайтқыш  беру.
  Мақсары  танаптарына  қолданылатын  тыңайтқыштар  жүйесі 
сүдігерге  сіңірілетін  негізгі  тыңайтқыштардан,  тұқыммен  бірге  берілетін  және  үстеп 
қоректендіруден тұрады. 
Мақсары  танаптарына  органо-минералды  тыңайтқыштар  себу  өнімділікті  және 
тұқымша  сапасын  жақсартады.  Ван  Жоу  Му  (1993)  ҚХР  жағдайында  мақсары 
танаптарында 30т/га көң шашуды ұсынған, көптеген зерттеушілер мақсары егісіне 40-60кг 
мөлшерінде  азот,  фосфор  және  калий  тыңайтқыштарын  беруді  ұсынады.  Кейбір 
ізденушілердің  пікірінше,  минералды  тыңайтқыштарды  негізгі  тыңайтқыш  ретінде 
беруден гөрі, үстеп қоректендіру пайдалы деген тұжырымға келеді. 
 Республиканың ылғалмен қамтамасыз етілген аудандарында мақсары танаптарына азот 
40-60 кг, фосфор -60 кг және 30 кг мөлшерінде калий тыңайтқышын беру өнімділікті және 
дән  майлылығын  көтеруге  әсерін  тигізеді.  Фосфордың  жарты  мөлшері  мен  калий 
толықтай  сүдігер  жыртар  алдында  азотпен  фосфор  тұқыммен  бірге,  қалған  мөлшерді 
бірінші культивациямен бірге енгізеді.  
Тәжірибе варианты   
Өсімдік саны, дана/м
2
 
Дақыл   
Себу 
тәсілі 
Тұқым 
себу 
нормасы
, кг/га 
Негіз
гі 
дақыл 
өнімділік, 
% 
Арамшөптер, оның ішінде: 
қамыс  қоға 
шиі
н 
Барлық 
арамшө
п 
Мақсары 
Дәстүрлі 
30 
29,5 
39,4 
- 
5 
7 
12 
Жалға егу  10 
14,0 
58,4 
- 
7 
11 
18 
15 
21,9 
52,6 
- 
10 
13 
23 
20 
26,1 
48,9 
- 
14 
17 
31 

137 
 

жүктеу/скачать 4,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: