–  Банктің  АНБ  қате  дерек-

26

№3(05)  маусым 2014

Қазақстандағы бизнесте қандай 

қиындықтар бар және бәсекеге 

қабілеттілікті қалай арттыруға болады?  

Өміршеңдікке 

үйретер 

бИзнес-

мектеп

BUSIneSS Money

Мен – кәсіпкермін

Тапшылықтан тоқшылыққа

Соңғы  бірнеше  он  жылдықта  кеңес  зама-

нынан кейінгі кеңістікте бірнеше бизнес жүр-

гізу  моделі  ауысып  үлгерді.  1990-шы  жылда-

ры  нарық  мүлдем  таңсық  еді.  Адамдар  кеңес 

дәуіріндегі  бос  сөрелерден  кейін  жаңа  пай-

да  болған  тауарлардың  бәріне  қызықты.  Олар 

егер бұл затты бүгін сатып алмасам ертең тап-

пай қаламын деп ойлайтын. 

Құдайға  шүкір,  тауарлар  жоғалмады,  бірақ 

оның орнына қазіргі замандағы бизнес туралы 

қызықты  кітаптар  пайда  болды.  Бүгін  де,  жа-

ныңнан  кетпей  қоятын  сатушылар  ашуыңды 

келтіріп, тауар сатып алу қалауыңды қашыра-

ды.  Дәл  осындай  кезде  есіңе    «Русское  радио» 

эфирінде айтылған мына сөздер түседі: «Қазір 

ананы сатып ал, мынаны сатып ал деп, мазаң-

ды  алмайтын  сыпайы  адамды  кездестіру  күн-

нен-күнге қиындап барады».

Неліктен  бүгінгі  кезде  адамдар  қол  жетімді 

бағадағы тіпті сапалы тауарды, я болмаса қыз- 

метті  сатып  алуға  құлшыныс  білдірмей  отыр? 

Өйткені  бүгін  нарықта  өнімдердің  небір  түр-

лерін  кездестіруге  болады.  Сатып  алушының 

таңдауы  бұрынғыдай  емес,  арта  түсті.  Сол 

үшін де бір ғана сапамен немесе бағамен ешкімді де таң 

қалдырмайсың.    

Сонымен, бүгінгі сатып алушылардың талаптары қан-

дай?  Бүгін  адамдар  дүкенге  өзіне  керекті  нәрселерді 

сатып  алу  үшін  ғана  емес,  көңіл-күй  іздеп  те  келеді. 

Сондықтан да клиенттің күткен үмітінен асып түсетін әл-

дебір сауда мәдениетін қалыптастыру қажет. Қарапайым 

ғана мысал келтірейік. Сатып алушы дүкенге теледидар 

сатып алуға келеді. Клиент риза болып, осы жерге қайта 

оралуы үшін қамқорлық танытатын кәсіпкер не істейді? 

Ол теледидарды сатып қана қоймай, оны үйіне жеткізіп 

береді,  орнатып,  теңшеп  береді  әрі  кепілдікпен  қызмет 

көрсетеді.  Біраз  уақыт  өте  келе,  қоңырау  шалып,  алған 

тауарынан  қаншалықты  қанағаттанып  жүргенін  сұрай-

ды.  Сол  кезде  осыншама  қамқорлықты  көрген  клиент 

кір жуу машинасын сатып алмақ болғанда кезінде жақсы 

қызмет көрсетілген сол дүкенге қайта барады. 

Заман ағымына сай 

Десек те, біздің бизнесмендерге бизнесін нәтижелі жүр-

гізу,  сатылымдарын  көбейту,  пайдасын  арттыру,    жаңа 

клиенттерді тартып, тұрақты клиенттерін ұстап қалу, сон-

дай-ақ жақсы қызметкерлер табу жылдан жылға қиын бо-

лып барады. Нарықтағы жағдайдың өзгеріп отырғаны сон-

шалық,  бизнес-процестердің  жаңа  жүйелеріне  шапшаң 

бейімделіп, сіңісуге тек кейбір компаниялар пәрменді. 

 Светлана Бондарева,

«Формула успеха» консалтингтік компаниясы

27

№3(05)  маусым 2014

BUSIneSS Money

Мен – кәсіпкермін

Түбегейлі өзгеріп, «заман ағымына сай» жұмыс істеу 

бәрінен  де  шағын  және  орта  бизнес  өкілдеріне  қиын. 

Бұған себептер де аз емес: уақыт тапшылығы, жаңа нәрсе-

ге үйренгісі келмеу, «Мен 20 жылдан бері техника (киім, 

ұн, шам...) сатып келемін және бұл бизнестің қыр-сырын 

түгел  білемін»  деген  тәжірибеге  негізделген  скептицизм 

де бар. Мұндай жағдайларда ірі компанияларға оңайрақ 

түседі: олардың тек осы мәселелермен ғана айналысатын, 

жоспарлау,  даму  және  стратегия  жөніндегі  жеке  бір  де-

партаменттері  бар,  бизнес  жүргізу  модельдері  де  шағын 

кәсіпкерліктегіден біраз өзгеше болып келеді.   

Кейбір бизнестер зор табыстарға қол жеткізіп, өсіп-өр-

кендеп жатса, енді біреулері күндерін әрең көріп отырса да, 

ұстанған  жолдарын  бұзбай,  бір  ізбен  жүруін  жалғастыра 

береді, тіпті ешнәрсе өзгерткісі келмей, өздерін тығырыққа 

тірейді.  Есесіне,  мұндай  кәсіпкерлер  бәріне  де  дағдарыс, 

бәсекелестер,  өтпейтін  тауар,  жоғары  салық  кінәлі  деген 

сылтау айтып, өздерін ақтап жатады. Ұстанған бизнес мо-

делінің тоқтап тұрғаны ойларында да жоқ. 

Мәселенің шешімін үнемі жаңа тәсілдер қолданып, та-

пқысы  келетіндер  де  бар.  Небір  ақпарат-мәліметтің  ба-

рына шүкір. Бұл жерде бастысы – орындалатын іс-қимыл-

дардың  ретін  дұрыс  таңдай  білу.  Яғни,  кәсіпкер  дұрыс 

қадамға  баруы  мүмкін,  алайда  іс-әрекеттерін  бейбере-

кет, ретсіз  орындап – көрдім, естідім, оқып алдым, кей-

ін  өз  бизнесіме  енгізе  бастадым  дегендей  қателіктерге 

бой  ұрады.  Нәтижесінде,  жағдай  жақсарып 

қана  қоймай,  кері  әсерін  де  тигізуі  мүмкін. 

Мұны тәтті бәліш пісірумен салыстыруға бола-

ды.  Бұл  үшін  не  істейсіз  –  бәрін  мәзір  бойын-

ша  рет-ретімен  жасайсыз.  Алдымен,  қажетті 

заттарды  аласыз,  қосасыз,  араластырасыз,  қа-

мырды  қалыпқа  саласыз,  алдын-ала  қызды-

рылған  пешке  пісіресіз,  белгілі  бір  уақыттан 

соң  пештен  шығарып,  піскен  тәтті  бәлішіңізді 

рахаттана жейсіз. Әрине... Өйткені сіз бәрін де 

дұрыс, рет-ретімен жасадыңыз. Ал егер кезек-

тілікті бұзып, басқаша істесеңіз, түк те шықпай 

–  бәлішті  лақтыруға  тура  келетін  еді.  Нәтиже-

сінде,  жұмсаған  ақшаңызға,  құр  босқа  кеткен 

уақытыңызға өкініп, жүйкеңізді тоздырған бо-

лар едіңіз. Бизнесте де дәл осылай: егер ісіңізге 

бір жаңалық енгізуге бел бусаңыз, нәтижесі оң 

болу үшін бәрін де ретімен істеу керек. Өкініш-

ке  орай,  көпшілігінің  дұрыс  жоспарлау  жүр-

гізіп,  компаниясын    стратегиялық  дамытуға 

уақыты жоқ. Себебі олар бар уақытын кәсіпо-

рындарының  өсімі  мен  өркендеп-дамуына  еш 

қатысы жоқ ағымдағы мәселелерге жұмсайды. 

Бір жолғы ынтымақтастық

АҚШ  сауда  палатасы  компаниялардың  кли-

енттерінен  айырылуларына  түрткі  болатын 

факторларды  зерттеген  болатын.  Жүргізіл-

ген  зерттеу  нәтижесінде  белгілі  болғандай, 

фирмалар  үш  клиентінің  екеуінен  жұмыскер-

лерінің  кінәсынан  айырылады.  Компания-

лардың  басым  бөлігі  тапсырыс  беруші  екінші 

жолы компаниямызға бәрібір де келмейді деп, 

клиентпен тек бір жолғы қарым-қатынас орна-

туға ұмтылатын сияқты. Сол үшін де мерзімін 

кешіктіріп, сапаның қамын ойламайды, ақша-

сын есептегенде алдап салады... Мұндай «стра-

тегияның»  бизнесті  банкротқа  ұшырататыны 

анық. Бұған себептер де аз емес. 

Біріншіден,  қазір  телефонға  қарағанда  Ин-

тернет  желісі  адамдардың  қарым-қатынас  жа-

сау  аясын  кеңейтіп  отыр.  Сарафанды  радионың 

ақпараттық  ықпалының  осыншама  жоғары  бо-

луы бұрын-соңды болған емес. Бұрын көңілі көн-

шімеген  клиент  назы  мен  шағымын  бір-екі  та-

нысына ғана айтып, шер тарқатса, қазір мұндай 

шағымдарды  форумдардан  немесе  әлеуметтік 

желілерден мыңдаған адам оқып-біліп жатады.  

Екіншіден,  қайсыбір  фирмада  туындай-

тын  проблемаларды  білмейтін  жаңа  клиент-

тер  күннен-күнге  азайып  келеді.  Егер  шағын 

Бүгін 

адамдар 

дүкен-

ге өзіне 

керекті 

нәрсе-

лерді 

сатып 

алу үшін 

ғана 

емес, 

көңіл-күй 

іздеп те 

келеді

28

№3(05)  маусым 2014

қалаларда  мәселенің  ақ-қарасы  аз  уақыттың 

ішінде  мәлім  болса,  алып  шаһарларда  мұндай 

«стратегияның» салдары мейлінше, кеш болса 

да, әйтеуір мәлім болып жатады. 

Үшіншіден, мердігер фирмалар көп жағдай-

да  азырақ  тапсырысын  сапалы  орындағаннан 

кейін  үлкен  жұмыс  көлеміне  тапсырыс  алып 

жатады.  Егер    әлдебір  компания  клиентпен 

«бір  жолғы»  қатынас  орнатып  отырса,  үлкен 

жобаларға дәмеленбей-ақ қоюларына болады. 

Адами фактор

  «Небесные  врата»  көркем  фильмінде  әуе-

жайдың жүк сақтау бөлімінің қызметкері жаңа-

дан келген жұмыскерге жүкті қалай жинау ке-

регін  айтып  түсіндіріп  жатып:  «Камера  саған 

қарай  бұрылған  кезде  шабадандарды  ұқып-

тап,  әдемілеп  жина,  ал  камера  басқа  жаққа 

бұрылған бойда лақтыра беруіңе болады...» де-

ген үзіндіні әдейі келтіріп отырмыз.     

Қарап  отырсаңыз,  компания  қызметкерлері 

–  қазіргі  бизнесмендердің  тағы  бір  «соры».  Көп 

жағдайда қожайындар өз қызметкерлерінің кли-

енттермен қалай сөйлесетіндерін біле бермейді. 

Қызықпаушылық,  дөрекілік,  сөйлесе  білмеу,  са-

уалдар  қоя  білмеу  және  клиенттердің  мұқтаж-

дығын  білмеу  –  бұл  сатушылардың  басым  бөлі-

гінің  «жағымсыз  қасиеттерінің»  аздаған  тізімі 

ғана.  Әдетте,  қызметкерлер  артық  қозғалғысы, 

артық  жұмыс  істегісі  келмейді.  Егер  жұмыс  жа-

лықтыратын  іс  болса,  оның  үстіне,  бастық  қа-

тал адам болмаса, сатушы өз шаруасын ұқыпсыз, 

жауапкершіліксіз атқаруы мүмкін. Әрине, бұдан 

қызмет  көрсету  деңгейі  төмен  болғандықтан, 

клиент бұл жергі ендігі жолы келмесі анық. 

Өкінішке орай, бастамашыл, өз ісіне жауапты, 

белгілі  нәтижеге  қол  жеткізуге  құштар,  белсенді 

жұмыскерлер жоқтың қасы. Ал егер болып жатса, 

жақсы  жалақы  сұрайды.  Компанияның  жетістік-

терге жетуі көп жағдайда қызметкерлеріне байла-

нысты  болатынын  түсінетін  әлеуетті  қызметкер-

лер жұмыс берушіге жоғары талаптар қояды. 

Жұмыс  берушінің  компанияға  қызметкер-

лерді  жинаған  уақытта  жұмысқа  тиімді  қыз-

меткерлерді  қалай  дұрыс  алу  керектігін,  оларды 

немен ынталандыру керектігін (материалдық ын-

таландырудан басқа) және олар компания игілігі-

не адал еңбек етуі үшін не істеу керектігін білмеуі 

– негізгі проблема. 

  Кез  келген  басшы  әрбір  жаңа  қызмет-

кердің  қымбатқа  түсетінін  түсінеді.  Өйткені 

ҚұРАл

ЖәРДЕМ МәліМЕТ

Қазақстанда 

бірыңғай 

бизнес-инфрақұрылым 

құрылды.  Бұл  туралы  өңірлік  даму  вице-министрі 

Серік  Жұманғарин  хабарлады.  Оның  айтуынша, 

«бірыңғай бизнес-инфрақұрылым экономикалық бел-

сенді халықтың бизнесті қалай ашып, қалай жүргізу 

керектігі жөнінде, бұған қажетті құралдар мен мем-

лекеттік қолдау көрсетілу шарттары туралы ақпарат 

алу мүмкіншілігін арттыруға мүмкіндік туғызады». 

ШОБ субъектілері мен ондағы халықтың санын жыл 

сайын арттырып отыру мақсатында елде оқыту бағдар-

ламалары  бойынша  жүргізілетін  жұмыстар  белсен-

дірілетін  болады.  Бизнесін  жаңа  бастаған  тұлғаларға 

арналған  ««Бизнес-кеңесші»  бағдарламасынан  басқа, 

іс басындағы кәсіпкерлерге бағытталған «Бизнес-өсім» 

атты жаңа жоба іске асырылатын болады. 

«Өткен  жылдың  20  желтоқсанында  елбасыға 

Бірыңғай  бизнес-портал  (business.gov.kz.  –  еск.  GM) 

таныстырылған  болатын.    Аталмыш  порталға  он-

лайн-кеңесші қызметі енгізілген. Бұл қызметтің арқасын-

да  бизнесменге мазалап жүрген кез келген сауалына жа-

уап берілетініне кепілдік беріледі. Кәсіпкерлердің мүддесі 

мен  құқықтарына  қатысы  бар  нормативтік-құқықтық 

актілердің  жобаларын  талқылау  мүмкіншілігі  де  ұсы-

нылған», – деп атап өтті вице-министр. Оның айтуынша, 

портал негізгі түйткілді мәселелерді жүйелендіруге мүм-

кіндік береді. Бұған қоса, порталдан модульді 100 стар-

тап  жобасымен  танысуға  болатын  бизнес-идеялардың 

өзекті жинағымен де танысуға болады. 

Bnews.kz

Егер  әл-

дебір 

ком-

пания 

клиент-

пен «бір 

жолғы» 

қатынас 

орнатып 

отырса, 

үлкен 

жоба-

ларға 

дәме-

лен-

бей-ақ 

қоюла-

рына 

болады

оны тауып, үйретіп қана қоймай, алға қойылған міндет-

терге дұрыс ынталандыру қажет. Ал егер сынақ мерзімі 

аяқталған соң жаңа қызметкердің міндетін атқара алмай 

жүргенін түсінсеңіз, бәрін де қайта бастауға тура келеді.  

Компания  жаңа  даму  деңгейіне  көшу  үшін  жұмысын 

стандарттауы  қажет:  нұсқаулықтар,  тиімділігі  бар    биз-

нес-процестер  дайындап,  оларды  қолданысқа  енгізуі, 

жаңа    технологияларды  меңгеруі,  бақылау  жүйесі  мен 

ынталандыру құралдарын, жаңа және жұмыс істеп жүр-

ген жұмыскерлерді оқыту жүйесін жолға қоюы шарт. Әй-

тпесе, жұмыскерлерге, олардың біліктілігі мен сенімділі-

гіне  деген  тәуелділік  ушығып,  компанияның  өсімі 

тежеледі.  Егер  фирма  басшылығы  ұмыт  қалған  бизнес 

жүргізу  әдістерін  қолдануын  жалғастыра  берсе,  мұндай 

бизнес  ертелі-кеш  бәсекеге  қабілеттілігінен  айырылып, 

құрдымға кетері анық. 

BUSIneSS Money

Мен – кәсіпкермін

29

№3(05)  маусым 2014

30

№3(05)  маусым 2014

BUSIneSS Money

Коммуникациялар

ЭмоцИяларды 

сатыңыз!

Игорь Царев

XXI ғасыр 

коммуникациялары

Тәжірибе  көрсеткендей,  бизне-

сте табысқа жету үшін сапалы тауар-

лар шығарып, жоғары класты сервис 

көрсету  жеткіліксіз.  Мақсатты  топ-

пен  дұрыс  өзара  қатынас  стратегия-

сын  анықтау,  бұқарамен  тығыз  бай-

ланыс  орнату  (PR),  компанияның 

беделі туралы ойлау да өте маңызды.

Уақыт  зуылдап  өзгеруде,  кеше-

гі  әдістер  бүгін  жарамайды.  Жаңа 

буын тұтынушыларының жаңаша ой-

лауы,  заманауи  көзқарасы,  маңызды 

дағдылары коммуникацияларға инновациялық тәсілдерді 

қолдануды талап етеді. Сондықтан маркетинг аясындағы 

кәсіби шеберлік кластары мен білікті сарапшылардың за-

манауи коммуникациялары өзгерістермен қатар жүзіп, та-

быс толқынында қалуға ұмтылатын бизнес-құрылымдар-

дың ортасында жоғары сұранысқа ие.

Алматыда  өткен  Маркетингтік  коммуникациялар 

жөніндегі  халықаралық  форумы  шетелдік  және  отан-

дық  жаттықтырушылар,  корпоративтік  сектордың,  ха-

лықаралық  ұйымдардың,  Қазақстанның  мемлекеттік 

құрылымдарының  өкілдері  өз  қызмет  аясында  құнды 

білімімен,  бірегей  тәжірибесімен  алмасу  мүмкіндігіне 

ие  болған  алаңдардың  бірі  болды.  GM  тілшілері  кәсіби 

31

№3(05)  маусым 2014

BUSIneSS Money

Коммуникациялар

Бизнес пен 

тұтынушылардың 

арасындағы 

заманауи 

коммуникациялар 

жаңа 

маркетингтік, 

жарнама, жоғары 

технологиялық, 

онлайн 

құралдарында 

құрылады... 

Бұлардың 

көбісін игеруге 

Қазақстанның 

маркетинг, 

жарнама және 

PR федерациясы 

ұйымдастырған 

маркетингтік 

коммуникациялар 

жөніндегі 

халықаралық 

форумда 

тәжірибелі 

жаттықтырушылар 

көмектесті

семинарда сөз сөйлеген сарапшылардың аузынан білген 

кейбір негізгі сәттермен бөліседі.

Сытылып шығып кету …

Тренинг  қатысушыларын  сытылып  шығып  кетуге 

«Астана  ЭКСПО-2017»  ұлттық  компаниясының  комму-

никация  және  маркетинг  департаментінің  директоры 

Әсел Қожақова үйретті.

Ерте  ме,  кеш  пе,  кез  келген  табысты  ұйым  жібер-

ген  қателері  үшін  дағдарыс  жағдайын  басынан  өткі-

зеді.    Ал  компанияның  беделі,  көптеген  жылдар  бойы 

қол  жеткізген  барлық  жетістіктері  қыл  үстінде  тұрған-

да  мәселені  шешудің  дұрыс,  дәл,  тиімді  шешу  тәсілі  та-

лап  етіледі.  Анығырақ  алғанда  –  дағдарысқа  қарсы 

коммуникациялар.

«Мұндай  қиын  кездегі  компания 

басшылығы  мен  қызметкерлерінің 

күйзелісі,  үрейі  жағдайды  одан  әр-

мен ушықтырады», –  дейді Әсел Қо-

жақова. Даудағы қос тараптың мәсе-

лені  бұрмалап  түсінуі,  қате  шешім 

қабылдауы  қаламайтын  салдарға 

алып  келуі  мүмкін.  Мұндай  жағдай-

да негізгі сұрақтар: не істеу керек, не 

айту  керек?  Мұндайда  тиімді  іс-қи-

мыл жоспарын бірден әзірлеуге тиісті 

PR-қызмет шешуші рөл атқарады.

«Бірінші кезекте, компания қоғам 

үшін ашық болуы керек, оның қалып-

тасқан жағдайға қатысты позициясы 

түсінікті болуы керек, – деп атап өтті 

Әсел Қожақова. – Ұйым басшылығы, 

қызметкерлері  (әрбір  қызметкердің 

маңыздылығын  көрсету  үшін),  тәу-

елсіз  пікір  көздері  ретінде  үшінші 

тараптар  (объективті  картинаны 

құрастыру  үшін)  тартылуға  тиісті 

Өнімдерді, олардың 

мінсіз қасиеттерін 

емес, бренд сый-

лай алатын эмоци-

яларды сату қажет

32

№3(05)  маусым 2014

BUSIneSS Money

Коммуникациялар

орталықтандырылған 

коммуника-

ция стратегиясын әзірлеу керек. Бұл 

орайда,  әлеуметтік  желілерді  қоса 

алғанда  бұқаралық  ақпарат  құрал-

дарымен  тұрақты  байланыста  болу 

маңызды.  Компанияның  бір  негізгі 

өкілі  БАҚ  қызметкерлерімен  сөйле-

сетін тұлға болуы керек».

Кейде  тіпті  табысты  корпораци-

ялар  да  дағдарыс  жағдайында  тайға 

таңба басқандай көрініп тұратын қа-

теліктер  жібереді.  Жекелеп  алғанда, 

компанияның  нақты  шешім  қабыл-

дай алмауы, жабық болуы бұқараның 

ойында адал емес, жалған компания 

деген  сезім  тудырады.  Байланысқа 

шығудан  қашу,  тікелей  жауаптар-

дан қашқақтау жалпы жағдайды ши-

еленістіреді.  Конфронтация,  өз  ке-

зегінде,  жағдайды  ушықтырады,  ал 

сот дауы БАҚ қырағы назарында бо-

луға  алып  келеді  деп  ескертеді  Әсел 

Қожақова.

Қорытындылай  келе  спикер  та-

бысты  коммуникацияларды  құру-

дың  бес  маңызды  қағидасын  атады: 

адалдық,  мөлдірлік,  қол  жетімділік, 

шапшаңдық, жеке тартылу. 

Жарнамадағы 

гайстешальтунг 

«Осы  бір  айтылуы  қиын  сөз  – 

Geisteshaltung  (қатынас)  –  ГФР  за-

манауи  жарнама  негізі,  –  деп  ха-

барлады  немістің  «Supersieben» 

жарнама  агенттігінің  өкілі.  –  Бұл 

адамның  жан  дүниесі,  жеке  сенімі, 

қабылдау  жүйесі  іспеттес»,  –  деп 

түсіндірді ол.

Позиционирлеудің  осы  бір  инно-

вациялық әдісінің көмегімен бренд-

терді  ұсына  отырып,  немістің  мар-

кетологтары  мен  жарнамашылары 

өнімді қолданған кездегі тұтынушы-

лардың  эмоцияларын  зерттеп,  мақ-

сатты топ өкілдерінің жан дүниесінің 

нәзік ішектеріне әсер етуге ұмтыла-

ды.  Басқаша  айтқанда,  бүгін  өнім-

дерді,  олардың  мінсіз  қасиеттерін 

емес,  бренд  сыйлай  алатын  эмоци-

яларды  сату  қажет.  «Geisteshaltung 

–  дегеніміз  сіздің  сенімдеріңіз  бен  тұтынушыларыңы-

здың  сенімдерімен,  құндылықтарымен  түйісу  нүктесі. 

Осы  нүктені  анықтау  арқылы  өз  мақсатты  тобыңызға 

естірте аласыз», – деп бекітеді Томас Уолтер.

Неміс жарнама берушілері тұтынушылардың «эмоция 

аумағын» (дәлірек алғанда, сенімдер мен құндылықтар 

жүйесін), 

фокус-топтардың 

пікірлерін 

анықтау, 

алынған  нәтижелерді  талдау    жолымен  Geisteshaltung 

анықтайды.  Уолтер  мырза  тегіс  қызғылт-сары  түсті  ... 

жарнамаға  миллиондаған  бюджет  (120  мың  билборд, 

800 принт, телевидениеде 2 000 көрсету және 1,5 млн. 

флайер)  салған  «E.ON»  трансұлттық  энергокорпора-

циясының  табысты  кампаниясын  мысал  ретінде  кел-

тірді.  Қызғылт-сары  түс  таза  энергияны  бейнелейтін 

E.ON  фирмалық  түсіне  айналды.  Француз  ғалымдары 

анықтағандай, қызғылт-сары түс адамға сергектік әсер 

беріп, көздің жауын алады.

жүктеу/скачать 12,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: