Жаhандық ықпалдастықтың Еуразиялық үлгісі халықаралық ТҮркі академиясы
жүктеу/скачать 2,18 Mb. Pdf көрінісі
|
Ж.Фейзиев.-ТҮРКІ-МЕМЛЕКЕТТЕРІНІҢ-ОДАҒЫ
| VI
ТАРАУ Түркі мемлекеттер одақтастығының стратегиясы Әзербайжан елдерінің дамуының болашағында деген сенімді арттырып, соңғы жылдарда екі елдің қарым-қатынастарының арасын жандандыра түсуге кең жол ашқанын атап өтті. Ресми сапар уағында қол қойылған құжаттар үлкен маңызға ие. Өз тарапынан Президент Атамбаев та туысқан әрі достас елдің басшысының өзін шын ықыласпен қабылдағанына зор ризашылығын білдірді. «Мен өз бауырымды тапқандай, сенімді досымды жолықтырғандай әсердемін. Меніңше, болашақта біздер тілек тоғыстыра көптеген игілікті істерді жасай аламыз»/59/. ХХІ ғасырдың бірінші онжылдығы стратегиялық серіктестік тұрғысындағы түркі мемлекеттері ықпалдастықтарының ерекше кезеңге көшуінің айтулы маңызды мерзімі болды. Осынау кезеңде өңірдегі түркі мемлекеттері арасында ынтымақтастықтың жүйелі мерзімі қалыптасып, бұның өзі дипломатиялық қызуға «салқын нүктелер» берді. Түркі туысқандар бірі- бірімен бетпе-бет отырысып, түркі парламентаризміне жол ашу үшін өздерінің көкейкесті мәселелерін шеше бастауға көшті. 2008 жылы Түркия «Кавказдағы тұрақтылық пен ынтымақтастық алаңы» деген атпен бастама көтеріп, ол халықаралық қолдауға ие болды. Түрік Республикасының Президенті Абдолла Гүл түркі тілдес мемлекеттер Ассамблеясын бекіткен соң, түркі тілдес мемлекеттердің көбі дерлік ұйымға қатысуға тілектерін білдірді. Әзербайжан, Түркия мен Түрікменстан басшылары Түрікменбасшы қаласында кездесіп, үш тарапты жүздесу өткізді. Осы үлгідегі кездесуді Әзербайжан Президенті Илхам Әлиев жоғары бағалап, былай деп атап өтті: «Үш туысқан республикалардың басшылары алғаш рет үш тарапты кездесу өткізіп отыр. Мен бұл жүздесуге үлкен мән беремін. Бұл кездесулердің қорытындысы өте табысты боларына сенемін. Біздің туысқан және достас елдер кездесуінде нәтижелері өте табысты болады. Бізді ортақ тарихымыз бен ортақ тамырларымыз біріктіріп тұр. Осы негізде үш тәуелсіз ел өз саясаттарын жүргізуде. Біздер осынау дәстүрлі достық, туысқандық тамаша қарым- қатынастарымыздың араларымызда жалғаса береріне сенеміз» /70.586 б/. Үш туысқан елдер Президенттерінің қабылдаған шешімдері сол елдер үшін ғана емес, жалпы алғанда бүкіл түркі тілдес мемлекеттер үшін де өте маңызды болды. Стратегиялық тұрғыдан келер болсақ, негізгі мәселе Каспий бассейнінде бейбітшілікті сақтап, Кавказ бен Орталық Азияда қауіпсіздік саясатын басшылыққа ала отырып, түркі бірлігін нғайта түсуде болып отыр. Түркі мемлекеттерінің бірегей стратегиялық ұстанымдарын қалыптастыру да осынау үрдістердің қалай жалғасатынына байланысты. Түркі Республикасының Ұлы Ұлттық Жиналысында сөйлеген сөзінде Илхам Әлиев өзара байланыстардың түркі әлемі үшін аса маңыздылығын атап өтіп: «Біздің бірлігімізден келешегіміз ғана емес, өңірде жүріп жатқан үрдістер де, елдеріміздің саяси салмақтары да, мүдделерімізді әлі де болса толықтай қорғай түсудің нәтижелері байланысты болмақ...» – деген байламын ортаға тастады /14.535 б/. Бұл қазіргі заманғы Еуразияның геосаясатында және түркі мемлекеттерінің саяси-экономикалық кеңістік ендіктерінде түркілік жуықтау стратегиясы 269 Жалпытүркілік стратегия: мақсаттар мен міндеттер түркілік геосаясаи жүйеге-Түркі Мемлекеттері Одағына айналуына бастағанын көрсетеді. Осының баршасы жетекші өңірлік саясат ретінде іске қосылған. Осынау стратегия өзіне іргетас көзқарастар мен мәселені шешу жолдарын топтастыра отыра түркі мемлекеттерінің ұлттық стратегиясының жуықтасуын қалыптастырып, мүдделерге сай басымдыққа ие саяси жүйені құруы керек. Былайша айтқанда, Түркі Мемлекеттерінің Одағы өзін Еуразияның «барлық қабаттарында», яғни «төменгі» және «жоғарғы» саясаттарында өзін көрсете білуі керек. Бұл үшін түріктің саяси көшбасшылары атап өткендей, Еуразиядағы жүріп жатқан геосаяси үрдістерді зерделеп, күштердің арасалмағы нендей бағытта және қалай жұмсалып жатқанын білу керек. Түріктің саяси ойы бұған әбден де қабілетті. Осынау көкейкесті жәйларға орай қазіргі күндерде көптеген зерттеулер алға тартылуда. Атап айтар болсақ, түркі әлемінің халықаралық бірлігі дамуының өсу жолы анықталып, жекелеген есептер жасалуда. Осы мазмұнда түркі мемлекеттерінің Еуразияның орталық жолағындағы өзге де елдермен біртіндеп жуықтасуының өзінің осы ортадағы геосаяси орнын анықтаудағы халдерін анық болжамдар жасалуда. Жалпы түркілік саясаттың біртіндеп Еуразияда алдыңғы қатарға шығуына қызметтер жасайтын үрдістерді зерделеу арқылы осынау саясаттың стратегиялық бір арнасындай Түрік Республикасының Сыртқы істер министрі Ахмет Дәуітоғлының «Тереңдік стратегиясы» шығармасы алдыңғы қатарға шығады. Аталған шығарма осы елде соңғы он екі жылдың көлемінде 78 рет басылып, көптеген тілдерге аударылды. Ахмет Дәуітоғлы өзінің бұл шығармасында «суыққабақ соғыстан» соң пайда болған күрделі мәселелерді, атап айтқанда, осы заманғы халықаралық және өңірлік саясаттарды кең ауқымда талдай келе түркі ұлттық саясатының, негізінен Еуразия мен орталық өңірлердегі осы үрдістерді, түркі әлем жайлаған Еуразия мен орталық аймақтардағы көп тарапты белсенді саясаттардан туындайтын себептер мен салдарларды тереңнен талдай отырып, Түркияның белсенді саясаты мен халықаралық ұстанымдарын анықтауға күш салады. Еуразияның саяси субьектілері мен ғаламдық күштердің күрделі жағдайларының табиғатын талдай келе, ол түркінің ұлттық саясатының «Еуразияның бұралаң жолдарында» не істеуі керектігін көрсетуге күш салады. Түркінің стратегиялық орталығы Еуразияны «ішінен» де сонымен қатар «сыр- тынан да» қарап тануға тырысып, ғаламшарымыздың ең үлкен аумағындағы мемлекеттер арасында өздерінің «иелік» талаптарын іске асыруға тырысатын елдерде өзара қайшылықтардың да жеткілікті екенін ашып көрсетеді. Бұл жерде халықаралық күштердің тепе-теңдігі мен өңірлік күштердің де тепе-теңдігі жалпы үйлесімсіздікті тудыруда. Халықаралық жүйені үнемі ширықтырып тұратын мұндай үрдісті басқару оңай емес. Бұған қоса ғаламдық басқарудың мұндай талаптары аз емес, олар көп те, анағұрлым қуатты. Сондықтан жүктеу/скачать 2,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|