Батыс тарих философиясыныњ негізгі

125 
моральдық норма – рефлексивті емес болып көрінеді, өзінің пайда болуы 
мен қызмет етуінің тарихи түбірін жасырып тұрғандай көрінеді. Бірақ 
қашанда әлеуметтік ахуал өзгерген кезде, лозунгтар ескіреді, заң тиімді 
болмай қалады, норма құнсызданады, тарихи сынның, бұл сәтті 
өзгелерімен салыстырудың, қоғамды, адамдардың жүріс-тұрысын 
басқарудың жолдарын іздестірудің қажеттілігі туындайды.
Өз кезегінде ретроспективті топқа жатқызылған салалар өз даму 
ерекшеліктеріне қарай, әлеуметтік-тарихи жағдайларға сай өзін 
өзектілендіріп көрсете алады. Мәселен діннің дамуындағы модерни-
зация, қазіргі өнердегі бұқаралық мәдениет, әдебиеттегі беллетризм 
үрдістері осының мысалына жатады. Демек, тарихи сана өмір сүруінің 
жоғарыда бөліп көрсетілген актуалистік және ретроспективті 
формаларының арасындағы шекара мейлінше шартты, бірақ ол бәрібір 
дәлірек айқындауды талап етеді.
Тарихи сананың болмысына жасалған бұл талдау қазіргі заманғы 
қазақ тарихының философиясын терең түсінуге септігін тигізеді. 
Ғаламдық ауқымда да, еліміздің ішінде де соңғы онжылдықтарда болып 
өткен орасан зор өзгерістер тарихи сананы онан сайын өзектілендіре 
түседі.
Осы айтылған теориялық қондырғылардың мысалы мен дәлелін 
қазақ халқының тарихы мен мәдениетінен айшықты түрде келтіруге 
болады. Қазақтардың дәстүрлі мәдениетінің түпкі архетипі көшпенді 
шарушылық-мәдени тип екендігі ещкімде де дау туғыза қоймайтын 
шығар. Ал осы уақытқа дейін еуропаорталықтық көзқарастың басымды-
лығымен ескерілмей, тіпті кемсітіліп келген көшпенділік құбылысы 
гуманитарлық ғылым салаларында өркениеттер теориясының таралуына 
орай мәдениеттегі Шығыс пен Батыс дилеммасы сияқты, отырықшылық 
– көшпенділік баламасында сипаттала бастады. Соңғы кездері 
номадология аталатын арнаулы саланың кеңінен таралуы еуропалық 
зерттеушілер мен ғалымдардың көшпенділік феноменіне жаңа дүниета-
нымдық бағдар ретінде қызығушылық таныта бастағанын аңғартады. 
Біздің мекен етіп отырған Орталық Азия территориясында қалыптасқан 
мәдениеттер қабатын «қазақ өркениеті» ретінде айқындап қана қоймай, 
осы аймақты әлемдік мәдени антропогенез ошақтарының бірі ретінде 
сипаттап жүрген отандық белгілі ғалым Еренғайып Омаров номадология 
туралы мынадай пікір айтады: «номадология – қазіргі постиндустриа-
лизмдегі жаңа бағыт, әлемді түсіндірудің бұл тәсілін батыстық 
классиканың дәстүрлерімен байланыстырады, постмодернизм классика-
ның түсіндірмелік қуатының мазмұндық тұрғыда сарқылуына орай оның 
орнына әлемге көзқарастың номадологиялық үлгісін ұсынады. Делез бен 
Гваттаридің көзқарастары бойынша қазіргі заман «номадизмге деген 
қажеттілікті» айқын көрсетіп отыр. Бұл батыстық қоғамның 
дағдарысымен де байланысты». 

126 
Қазақстан тарихының беттерінен әлемдік тарихи үдерістің дамуына 
дүмпу болған бірнеше ерекше тарихи-мәдени кезеңдерді атап көрсетуге 
болады, мысалы: ежелгі дәуірде – андронов, сақ, қаңлы, үйсін, ғұн 
мәдениеттері, ортағасырларда – түркі-моңғол мәдениеттері. Ерлік пен 
елдіктің үлгісін көрсеткен бұл дәуірдің көшпенді өмірсалтын 
жиырмасыншы ғасырдың отызыншы жылдарына дейін сақтап келген 
қазақ халқының тарихи санасынан берік орын алғаны анық. Осы 
дәуірлердегі халықтың тарихи санасы жоғарыда аталған рухани 
мәдениеттің формалардың бірінде ерекше айқын аңғарылды. Мысалы, 
сақ дәуіріндегі халықтың тарихи санасы мен дүниетанымы ежелгі 
дүниенің қайталанбас ерекше ескерткіштерімен көзге түсетін 

жүктеу/скачать 1,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: