А. Байтурсынов 1-том final indd
жүктеу/скачать 1,77 Mb. Pdf көрінісі
|
Байтұрсынұлы
| 6. толғау.
Толғау (яки мұңды өлең ) деп көңілдің неше түрлі күйін шешетін өлеңдер айтылады. Мәселен, ғашықтық сағыныш, қайғы, күйініш, кейістік, кіжініс, өкпе, наз сияқты көңіл күйлерін білдіретін өлеңдер. М ы с а л д а р: 1. Көзіме көріндің де кетіп қалдың, Қадірі болмайды екен қолда бардың. Әйдем де болмай жатып, сағынғаннан, Өлеңмен атыңды атап, әнге салдым. Сағындым, жаным, сені бір күн болмай, Жолыңа көп қарадым шыдай алмай. Кетіппін, жаным, саған қатты үйреніп, Көңілім басылмайды бір жыламай. Шырағым, жүзің раушан, сөзің балдай, Жолыңа қараймын деп көзім талды-ай. Бір себеп ойлағанға бола ма деп, Иіскеймін сағынғаннан орамалды-ай. Жан еркем, мен жүремін мұндай күймен, Бар ма екен, ашық жарын мендей сүйген? Сен бір шам, айнала ұшқан мен пәруана, Айналып, аламын деп отқа күйген. Есімнен еш кетпейді сүйген жаным, Білмейді ешбір адам менің халім. 281 Құдай-ау, ризалықпен айрылмадым! Көңілімде бұл турада көп-ті арманым. Басымнан еш кетпейді қара бұлт, Құдайдан етуші едім қатты үміт. Япыр-ай, бұ не деген істер болды? Көргенім, ойнағаным бәрі де ұмыт. Барады ішім толып қайғыменен, Деуші едім айрылмаспын сүйгенімнен. Бар қайғы дүниедегі басымда тұр, Айтамын өлең қылып күйгенімнен. Қапалық көңілімдегі өлең болған, Ойласам, еске түсер өткен заман. Бар ма екен дүниеде мендей адам?! Көңіліне қапалықпен қайғы толған Он сегіз мың ғаламның Патшасы, әуел хақ жаппар! Есіттің бе, сөзімді? Жылатпай менің көзімді! Он үш жасар Қобыланды, Ерінбей сүйер көзімді, Жалғызының артынан Мұхаммет сынды ей, тақсыр, Тар жерде еске ал өзімді! Қызыр, Ілияс екі жар! Омар, Оспан екі жар! Бір кітаптың ішінде Қырық пайғамбар аты бар Бас-басыңа бір жандық, Дем бермесең, біз қалдық. Асқардан асып, бел өттік, Белден асып, біз кеттік, Біз пақырға көзің сал, Әруақтар, сізді тербеттік! Ақсұңқар құс мақтанса, 282 О дағы бір күн кез болар Құсбегінің торына. Арғымақ ат мақтанса, О дағы бір күн кез болар Қаланың қазған орына. Осы кеткен жалғызым Есен барып, сау келсе, Егіз туған көк бесті О дағы бір сенің жолыңа! Егіз туған көк қошқар О дағы сенің жолыңа! Бұл алпысқа келгенде Қобыландыдай ұл таппан Тұрмады ма сорыма? Мұхаммет сынды ей, тақсыр! Қозымды бердім жолыңа, Бір жылқыдан кем шаппас, Келінжан баққан Бурыл ат. Денеге мылтық тигізбес, Дәуіт соққан жалаңғат. Асынған қылыш белінде, Қынаптары әрі алтын, Ұстаған жері сап алтын, Балдағы алтын сар болат. Шырағымның шыбыны, Жасаған, саған аманат! Қалғып кетсе, қағып тұр, Адасып кетсе, бағып тұр Қозыма келген пәлені, Ықылас атты шашты Әзіз, Жәрдемші болып соғып тұр. Көл иесі Қамбар-ай! Жол иесі Қамбар-ай! Қазанға қайдан қол жиды Қарман деген заңғар-ай! Қамбар, өзің қолдасаң, Қолдамайтын кім бар-ай! (Қобыландыдан) 283 2. Бұлғыр, бұлғыр, бұлғыр тау! Бұлдырап тұрған құрғыр тау! Қаптай қонар елім жоқ, Айым, күнім Кәрібоз, Сөйлесетін тілің жоқ! Ел таптырар ма екенсің? Арысаң да, жануар, Көрсетер ең бір қара, Саған мінер белім жоқ, Белге қылар емім жоқ! Бұл шамаға келгенде, Ажалым аштан болды ма?! Ауызға жерге жемім жоқ! Егер өлсем бұл жерде, Сүйегімді ұстар теңім жоқ! Көк шалғынның үстінде Күңіреніп жатырмын, Үстіме киер кебін жоқ! Еңіреп жүрген ер едім, Қаптаған қара борандай Өткені ме, дүние боқ! (Тарғыннан) Қаратаудың басынан көш келеді, Көшкен сайын бір тайлақ бос келеді. Қарындастан айрылған жаман екен, Қара көзден мөлтілдеп жас келеді. Мына заман қай заман, қысқан заман, Дәулет құсы басыңнан ұшқан заман. Топырақ пен аспаннан шаң борайды, Қаңтардағы қар жауған қыстан жаман. Мына заман қай заман, бағы заман, Баяғыдай болар ма, тағы заман! Атадан ұл, анадан қыз айрылды, Көздің жасын көл қылып ағызамын. 284 Мұнша қысым қылдың ғой, қатты Құдай! Қара жер қабырғама батты Құдай. Жаяу жүрсем, табаным ауырады, Тым болмаса бермедің атты Құдай! жүктеу/скачать 1,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|