46
қоршаған капсидтен тұрады ( полимиелит вирусы , аденовирустар , құтыру
вирусы);
Б)күрделі құрылысты
- нуклеин қышқылынан , капсидтен және
суперкапсидтен тұрады (ұшық , тымау , шешек вирустары).
ДНҚ немесе РНҚ вирионның ортасында орналасады. Вирус геномы 3-4 -
тен (паравирустар) 150-ге дейін (шешек вирусы) геннен құрылады. Әр түрлі
вирустардың геномындағы нуклеин қышқылы бір немесе екі жіп тәрізді,
үздіксіз немесе үздікті, түзу сызықты немесе сақиналы сияқты болуы мүмкін.
Мысалы, СПИД вирусында екі үздіксіз түзусызықты РНҚ жіптері
(молекуласы) бар; В – гепатит вирусында – екі сақиналық ДНҚ жіптері, әрі
3/1 қысқартылған ішкі жіп; тұмау вирусында бір үздікті РНҚ жібі бар.
Нуклеин қышқылы геномды белоктармен байланысты.
Капсид
–
жеке–жеке
белоктық
субъединицадан
құрылған–
капсомерлерден тұрады. Капсомерлердің кеңістіктегі орнына сәйкес капсид
симметриясының екі түрі болады–спиральдық және кубтық. Спиральдық
типте капсид
нуклеин қышқылын орап жатады, кубты типте–капсид
ортасында нуклеин қышқылы орналасқан қуыс дене тәрізді болады.
Бактерия вирустарында–бактериофагтарда симметрияның екі типі кездеседі,
яғни вирус басындағы капсидтың симметриясы кубты болса, ал ӛсіндісінде–
спиральдық болып келеді.
Құрылысы күрделі вирустардың суперкапсиді липопротеидтық
комплекстерден
тұрады.
Вирионның
құрамындағы
липидтер
мен
кӛмірсулардың шығу тегі жасушалық екендігі осы күні мойындалып отыр.
Вирионның бетіндегі рецепторлардың түрі әр түрлі: таяқшалық,
саңырауқұлақты,
шоқпарлық
т.б.
Химиялық
құрамы
бойынша
гликопротеидтердің құрамына жатады. Вирустар рецепторлардың кӛмегімен
сезімтал клетканың бетіне адсорбцияланады, ал сондай–ақ, рецепторлардың
белгілі физико–химиялық қасиеттері бар. Мысалы, тұмау вирусының екі
түрлі рецепторы бар–таяқшалық–гемагглютининдер және шоқпарлық–
нейраминидазалар.
Гемаглютининдердің рецепторлық қызметінен басқа эритроциттерді
гемолиздеуге
қабілеті бар, сонымен қатар ауру адамның организмінде
талғамды антиденелер түзіліп жоғары иммуногенділік қасиет кӛрсетеді,
талғамды антиденелр әсіресе рецепторлық құрылымдарға қарсы пайда
болатындығына назар аудара кету қажет.
Вирустық талғамдылығы бар белоктар құрылыссыз және құрылысты
түрлерге бӛлінеді. Құрылысты белоктарға капсидтің, суперкапсидтің,
рецепторлық құрылымдардың белоктары,
сонымен қатар нуклеин
қышқылымен байланысқан геномдық белоктар жатады.
Құрылыссыз белоктар вирионды репродукцияға дайындайды жіне
тӛменде кӛрсетілген фермменттерден тұрады. Нуклеин қышқылының
репликациясына және транскрипциясына қажетті полимеразалар, вирустық
талғамдығы бар белоктарды бӛлуші – протеазалар және реттеуші белоктар–
ферменттер.
Вирустар мӛлшеріне байланысты тӛмендегідей топтарға бӛлінеді: