256
штангенциркульдің көмегімен өлшеп алып, оң жақ аяғының
инесін
ВО
, сол жақ аяғының инесін
АО
сызығына қойып
нольдік көрсеткіштен бастап штангенциркульдің екі ұшы сына-
лы масштабтың тік жəне көлбеу сызықтарымен қиылысқанша
біртіндеп жылжытады.
Циркульдің екі ұшының сыналы масштабтың тік жəне
көлденең сызықтарымен түйліскен жеріндегі сандық көрсеткіш
екі нүктенің ара қашықтығы болып табылады.
Ірі жəне орта масштабты карталарда қолданылатын көлбеу
масштаб. Ірі масштабты карталарда арақашықтықты дəл өлшеу
үшін көлбеу масштаб қолданылады.
Сызықтық жəне сыналы масштабтардың жиынтығын
көлбеу
масштаб
дейміз. Көлбеу масштаб
АВ
түзуінің бойына 2 сантиметр-
ден тұратын сызықтық масштабтың бірнеше толық жəне бір дəл-
дік негізін сызу арқылы құрылады.
А
жəне
В
нүктелерінен биік-
тігі 2 сантиметрлік перпендикуляр тұрғызып, оның екі шеті нен 2
мм теңдей он бөлікке бөліп параллель сызықтар жүр гізеді. Содан
кейін көлбеу масштабтық нольдік көрсеткішінің сол жағындағы
дəлдік негіздің астымен үстінен 2 мм 10 бөлікке бө лінген көлбеу
сызықтар жүргізеді. Көлбеу сызықты жүргізуді о нүк
тесімен
r нүктесін қосудан бастау қажет. Көлбеу масштабтың ноль
дік
көрсеткішінің сол жағындағы
rd
қиындысындағы көлбеу сызық-
тар 2см бөлінген толық негіздің
1
10
бөлігіне,
о d
қиын дысын дағы
əрбір түзу сызықтар
100
1
бөлігіне сəйкес келеді [7.4-сурет].
Көлбеу масштабының нольдік көрсеткішінің сол жағындағы
көлбеу сызықтарды
дəлдік негіздің оннан бір бөлігі
, АВ түзуіне
бағыттас жүргізілген түзу сызықтарды
дəлдік негіздің жүзден бір
бөлігі
деп аталады.Ол толық негіздің жүзден бір бөлігіне тең бо-
лады. Ал дəлдік негіздің оннан бір бөлігі толық негіздің оннан бір
бөлігіне сəйкес келеді.
Достарыңызбен бөлісу: