К ә с І п т І к б І л І м б е ру г. В. Ярочкина электротехника негіздері

Кесте 5.2. Қҧралдар шкаласындағы шартты белгілеулері 
Шартты белгілер 
Тағайындауы
Ауыспалы ток қҧралы 
Тҧрақты ток қҧралы 
Ауыспалы және тҧрақты ток 
қҧралдары 
Ҥшфазалық ток қҧралы 
Қҧралдың ӛлшеу кезіндегі тік 
қалпы 
Қҧралдың ӛлшеу кезіндегі 
кӛлденең қалпы 
Қҧралдың ӛлшеу кезіндегі 30
0
бҧрыштағы қалпы 
Дәлдік сыныбы, мысалы 1,5 
Ӛлшеуіш тізбегі корпустан 
ажыраған және кернеу арқылы 
сынақталған, мысалы 2 кВ 
Шығару жылы 
Зауыт нӛмірі 
Ӛлшеуіш қҧрал қызмет ету принципі негізінде алынған 
физикалық қҧбылысқа байланысты магнитэлектрлік, электрмагниттік, 
электрдинамикалық және басқа жҥйелер тҥрлерін белгілейді.
Ӛлшеуіш 
қҧралдарының 
жҥйелері, 
олардың 
шартты 
белгілеулері, қолдану аймағы, артықшылықтары мен кемшіліктері 5.3 
кестесінде қарастырылған. 
Кесте 5.3. Электр ӛлшеуіш қҧралдары жҥйелері және олардың 
шартты белгілеулері 
Қҧрал жҥйесі
Шартты 
белгілеу
і 
Қолдану 
аймағы 
Артықшылықтар 
мен кемшіліктері 
Магнитэлектрлік
Тҧрақты 
токтарды, 
кернеулерді, 
кедергілерді 
және 
т.б. 
ӛлшеу ҥшін 
қолданылады 
Артықшылықтары
:
жоғары дәлдік, 
бірқалыпты шкала, 
объекттен 
энергияны 
аз 
кӛлемде тҧтынады 
Кемшіліктері: 
Ауыспалы 
ток 

тізбектері 
жҧмыстарында 
жарамсыздығы, 
шамадан 
тыс 
жҥктемелерге 
сезімталдығы және 
қоршаған 
орта 
температурасы
кӛрсеткіштеріне 
тәуелді болады. 
Электрмагниттік
Амперметр, 
вольтметр 
және 
фазометрлер 
ретінде 
тҧрақты және 
ауыспалы 
токтарды 
ӛлшеу ҥшін 
қолданылады 
Артықшылықта
ры:
ауыспалы 
токтар 
тізбектерінде 
ӛлшеуге арналған 
ең кең таралған 
шиттік қҧралдар. 
Кемшіліктері:
шамалы дәлдік, ӛз 
қуатын 
кӛп 
тҧтынады, 
жиілік 
диапазоны 
шектеулі, 
сыртқы 
магниттік ӛрістерге 
сезімталдылығы 
жоғары. 
Электрдинамика
лық
Ток 
кернеуі мен 
кҥшін ӛлшеу 
ҥшін тҧрақты 
және 
ауыспалы 
тізбектерде 
қолданылады 
Артықшылықта
ры:
жоғары дәлдік, 
ток қисықтары мен 
кернеуі формалары 
кӛрсеткіштерінен 
тәуелсіз. 
Кемшіліктері:
салыстырмалы 
тӛмен 
сезімталдылық, ӛз 
қуатын 
кӛп 
тҧтынады, сыртқы 
магниттік ӛрістерге 
сезімталдығы, 
шектеулі 
жиілік 

диапазоны 
Электрстатикалық
Тҧрақты және 
ауыспалы 
токтар 
вольтметрлер
і 
ретінде 
қолданылады 
 
Артықшылықтары
:
ӛз энергиясын аз 
тҧтынуы, 
кең 
жиілік 
жҧмыс 
диапазоны, сыртқы 
магниттік ӛрістерге 
және температура 
тербелістеріне 
сезімсіздігі; 
олардың 
кӛрсеткіштері 
ӛлшемді 
кернеу 
қисығы 
формасынан 
тәуелсіз. 
Кемшіліктері:
салыстырмалы 
тӛмен сезімталдық
Индуктивтік
Ауыспалы 
токтың 
бір 
және 
ҥшфазалық 
есептегіштері 
ретінде 
қолданылады 
Артықшылықта
ры:
шамадан тыс 
жҥктемелерге 
тӛзімді, 
ҥлкен 
айналма 
моменті 
бар және сыртқы 
магниттік ӛрістерге 
сезімталдығы 
тӛмен. 
Кемшіліктері:
сезімталдығы 
жеткіліксіз 
және 
олардың 
кӛрсеткіштері 
ӛлшенетін 
ток 
жиіліктері 
мен 
қоршаған 
орта 
температурасына 
байланысты 

Электр ӛлшеуіш қҧралдарға келесі техникалық талаптар 
қойылады: 

жҧмыстағы дәлдік және сенімділік; 

мҥмкіндігі бойынша аз қуатты тҧтыну; 

ӛлшеуіш жиіліктің электрикалық параметрлеріне елеулі 
ӛзгерістер еңгізбеу қабілеттілігі; 

шкаланың жҧмыс бӛлігі шегінде бір қалыпты бӛліністер 
болуы; 

мҥмкіншілігінше ауыр жҥктемелерге тӛзу қабілеттілігі; 

ӛз сапасын нашарлатпау арқылы ҧзақ мерзім қызмет етуі; 

ток ӛткізетін бӛлімдердің корпустан сенімді оқшаулануы; 

қҧрал кӛрсеткіштерінің сыртқы факторлардан тәуелсіздігі; 

қҧрал кӛрсеткіштерін белгілеуге аз уақыт жҧмсалуы; 

қҧнының тӛмендігі. 
 
БАҚЫЛАУ СҦРАҚТАРЫ 
1.
Қандай жҥйе қҧралдары тек қана тҧрақты ток және 
кернеулерді ӛлшейді? 
2.
Қандай жҥйе қҧралдары ауыспалы ток тізбектерінде ӛлшеу 
ҥшін ең кең таралған щиттік қҧралдар болып келеді? 
3.
Қандай жҥйе қҧралдары сыртқы магниттік ӛрістерге сезімтал 
болып келеді? 
5.3. ТОК ПЕН КЕРНЕУДІ ӚЛШЕУ 
Токты ӛлшеу.
Ток кҥшін ӛлшеуге арналған қҧрал 
амперметр 
деп 
аталады. Амперметр ток кҥші ӛлшенетін тізбек аумағымен бірге 
дәйекті тҥрде қосылады (сурет 5.1, а). 
Амперметр қосылуы кезінде электр қондырғылары жҧмыстарына 
әсер етпеуі және энергияны кӛп жоғалтпауы ҥшін, амперметрлерді аз 
ішкі кедергімен орындайды. Амперметрді тізбекке дәйекті жҥктеме 
арқылы ғана қосуға болады. 
Тҧрақты ток тізбектерінде жҧмыс жасауға арналған амперметрлерді 
ӛлшеу шектерін кеңейту ҥшін, оларды шунтқа қатарлас тізбекке 
қосады. Соңымен бірге, қҧрал арқылы ӛлшенетін тоқтың 
I
оның 
кедергісіне карсы пропорционалды 
R
A
жартысы 
I
A
ғана ӛтеді. Бҧл 
токтың кӛп бӛлігі 
I
ш
шунт арқылы ӛтеді. Қҧрал 
R
A
және шунт 
R
ш
кедергісін білген жағдайда қҧрал арқылы белгіленетін ток 
I
A
бойынша 
ӛлшенетін токты анықтауға болады: 

Сурет 5.1. Амперметр қосылу схемасы: 
а- шунтсыз; б- шунтпен 
бҧндағы 
–шунттеу коэффициенті, 
кӛбінесе оны 
10 тең немесе еселенген тҥрінде алады. 
Токты 
I
ӛлшеу ҥшін қажетті қҧрал тоғына 
I
A
қарағанда 
n
рет кӛп, 
шунт кедергісі,
Қҧрылымды тҥрде шунттар не қҧрал корпусына орнатылады 
(50 А ток шунттары), немесе оның сыртына бекітіп және қҧралды 
сымдар арқылы біріктіріледі. Егер, қҧрал шунтпен тҧрақты тҥрде 
жҧмыс атқаруға арналған болса, онда оның шкаласы шунттау 
коэффициенті есебімен ӛлшенетін ток кӛрсеткіштерімен бағаланады. 
Және токты анықтау ҥшін ешқандай есептеулер жҥргізу қажеті жоқ. 
Шунттарды бес дәлдік сыныптарына бӛледі (0,02; 0,05; 0,1; 0,2; 0,5). 
Сыныптар белгілеулері пайызбен рҧқсат етілетін қателіктерге сәйкес 
келеді. 
Шунт арқылы ток ӛту кезіндегі температура жоғарылауы 
қҧрал кӛрсеткіштеріне әсер етпеуі ҥшін, шунттарды кӛп ҥлесті 
кедергісі және температуралық коэффициенті аз (константан, 
манганин, никелин ж.б.) материалдардан дайындайды. Амперметр 
кӛрсеткіштеріне қҧралдың индукциялық шарғысымен дәйекті тҥрде 
температура әсерін азайту ҥшін кейбір жағдайларда константана 
немесе басқа ҧқсас материалдан қосымша резистор қосады. Жоғары 
токтарды (100 А жоғары) ӛлшеу ҥшін шунттарды қолдану арқылы 
магнитті электр жҥйе амперметрлерін қолданады.

жүктеу/скачать 7,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: