Xxii республикалық студенттер мен жас ғалымдардың ғылыми конференция материалдары
жүктеу/скачать 8,13 Mb. Pdf көрінісі
|
Сборник материалов конференции (продолжение)
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі бөлім Қазақ кейде ым , ишара
| Зерттеу
жұмысындағы мақсатым - ым-ишара тілін жете түсініп, оның жолдары,түсіндіру кезеңдері және қолдану тәсілдерін анықтап, өз зерттеу жұмысымды жүргізу. Негізгі бөлім Қазақ кейде ым , ишара арқылы "сөйлесіп" болған жай, іс-қимылды осы арқылы түсіне береді.Жұдырық түю, саусақ безеу - сесті, танауына қос саусақ тығу - түк бітірмегені, көз қысу - ішкі сезімді, бас шайқау - істің орындалмағанын білдіреді. Халық арасындаым мен ишараныңтүрлеріөтекөп. Бұлнегізіненсөздішығындамай- ақ, болғаністібаяндаудыңнемесежеткізу, түсіндірудіңбіржолы. Мұндайтәсілкөптегенхалықтарда бар. Ым-ишарақатынасыалғашқыкездеқорқынышүрейді, қуаныпмерейленуді, тоқтатыптиымсалудынемесеұйғарыпқолдаудымеңзегенжалпыламатүрдесанаулығанаойдыбі лдірсе, кейінгі даму кезеңдердебарғансайынжетілдірілетүскен. Тілдері анық адамдар секілді мылқау немесе саңырау адамдардың да өз тілдері болады. Олар да өз тілдерінде белгілі бір тақырыпта әңгіме қозғап өз ойларын бөлісе алады.Сонымен қатар ым- ишара тілін тек саңырау адамдар ғана қолданбайды,белгілі бір тақырыпта әңгіме айтып отырғандар әр түрлі ым – ишара түрлерін қолданады. 370 Сурдопедагогтарды бұрыннан ым-ишара тілі қызықтырған. Бірақ ұзақ уақыт бойы бұл қарым-қатынас жүйесі примитивті болып саналған. Мысалы, француз сурдопедагогтарының бірі Пелисьер (M. Pelissier) 1856 жылы ым-ишара тілі грамматикалық заңдылықтардан айырылған» деп жазған болатын. Дәстүрлі лингвистика мынадай түсініктер мен ұғымдарға: «сөз таптары», «сөйлем мүшесі», «зат есім», «етістік» және т.б. сүйенеді. Бірақ, егер ым-ишара тілінде «сөз таптары» және «сөйлем мүшелері» жоқ болса, онда ым-ишара тілі грамматикалық заңдылықтардан айырылады деген қорытындыға келеміз.Көріп отырғандай, лингвистика әлі ым-ишара тілін талдай алмады. Тек жаңа бағыттың – құрылыстық лингвистиканың дамуымен саңыраулардың ым-ишара тілін ғылыми түрде үйренуді қою мен шешу мүмкін болды. Көптеген мамандардың, мысалы, неміс психологі В.Вундт, орыс зерттеушілері Р.М.Боскис, Н.Г.Морозова және т.б. ұзақ бақылаулары мен кейбір бағалы ізденістеріне қарамастан, оларға ым-ишара тілінің лингвистикалық анықтамасын құру қиындыққа соқты. Бұл, әдетте, сипаттық лингвистиканың дәстүрлі әдістерінің әлсіз болғанымен түсіндіріледі, ым-ишара тілі мұндай әдістер көмегімен талдауға келмеді. Өткен ғасырдың өзінде де саңыраулардың ым-ишаралық қарым- қатынастары жөнінде керемет сөздер айтылған. Орыс ым-ишара тілін оқытудағы бірінші пионерлердің бірі атақты сурдопедагог В.И.Флери болды. «Ым-ишара»термині–бұлабстракцияболыпесептеледі. Ым-ишаратілі«мүлде»жоқ. 70-80 жылдарышетелдердежүргізілгензерттеулердіңдәлелдеуібойынша, саңырауларбір- біріменқарым-қатынасқатүскенкезде 2 әртүрлітілдікжүйелердіқолданады: көшірмежәнеұлттықым-ишаратілдерініңқұралдары. Көшірме ым-ишара тілі – бұл сөйлеушінің ауызша сөйлеу тілімен ым-ишара қоса жүретін қарым-қатынас жүйесі. Саңырау әңгімелесушілердің сөздері көбіне дауыссыз шығарылады. Көшірме ым-ишара тіліндегі ым-ишаралар сөздердің эквиваленті ретінде қолданылады, ал олардың орналасу тәртібі қарапайым сөйлемдердегі сөздердің орындарына сәйкес келеді. Бір уақытта сөйлемдерді айтып шығару мен көшірме ым-ишара тілін орындау мүмкін болу үшін, әр сөздің ым-ишара эквиваленті болуы керек. Қалайша көшірме ым- ишара тілі сөздердің мағынасын жеткізуді қамтамасыз етеді? Көшірме ым-ишара тілінің лексикасында ым-ишараның 2 негізгі кластарын анықтап бөледі. Оның біріншісі – ым-ишара тілімен тығыз байланысты ым-ишаралар (МЕКТЕП, КІТАП); бұл ым-ишаралар орыс ым-ишара тілінде және көшірме ым- ишара тілінде де қолданылады. Екінші класс – тек көшірме ым-ишара тіліне тиісті ым-ишаралар; орыс ым-ишара тілінде мұндай ым-ишаралар жоқ. Екінші кластың лексикалық бірлігінің құрамы 3 бөлімнен тұрады.: 1) өзіндік ым-ишаралар; 2) дактильді әліппенің (дактильді сөздер) көмегімен айтылатын орыс тілінің сөздері; 3) айтылатын ым-ишаралар: ым-ишара және бірнеше дактилеммадан құралатын лексемалар. Бірінші класс ым-ишарасының мысалдары: Үй, Әйел, Мектеп т.б. Екінші кластың 1 бөлімінің мысалдары: Дискриминация, Интеграл. Мәселенің жаңа замандық трактовкасын алғаш 60-жылдары америкалық оқымысты Стоку ұсынған болатын. Зерттеулер көрсеткендей, орыс ым-ишара тілі – көпдеңгейлі лингвистикалық жүйе және ым-ишара – негізі мәнді (семантикалық) бірлік – күрделі құрылымы бар. |