1 дәріс: Психология пәні, салалары және даму тарихы

айтпа сӛз
" деп Абай тегіннен тегін айтпаған. Жақсы мінезге тән сапалардың біріне 
оның байсалдылығы жатады. Мінез адамның дүниеге кӛзқарасы мен сеніміне 
байланысып жатса ғана жоғарыда аталған сапалар қоры молаяды. Қабілетсіз адам 
болмайтыны сияқты, мінезсіз де адам болмайды. Жаман болсын, жақсы болсын, 
әйтеуір, адамда бір мінез бітісі болады. Бірақ жоғарыда айтқандай түрлі сапалары 
қиысып келетін үлкен мінезді адамдар жиі кездесе бермейді. Біреуде ол жағы, 
біреуде бұл жағы жетпей жатады. Адам, сондай-ақ, түрлі жағдайда түрліше қылық 
кӛрсетуі де мүмкін. Осыған қарап оның мінезі тұрақсыз екен деп бағалай салуға 
болмайды. Ӛйткені ол әншейінде батыл, жігерлі болмағанымен, бірде осындай 
қасиеттерімен кӛзге түсуі мүмкін. Мінез үшін тұрақты қасиеттердің мәні ӛте зор. 
Мәселен, барлық жерде де адам тәртіп сақтай алатын болса, тек сонда ғана 
тәртіптілікті сол кісінің мінез бітісі деп санауға болады.
Мінез адамның басқа психикалық қасиеттерімен, атап айтқанда, қабілет, 
темпераментімен тығыз байланысты. Адамда қабілеттіліктің дамуы кейбір тиісті 
мінез бітістерінің болуын қажет етеді. Мәселен, табандылық, уақытша сәтсіздікке 
мойымау, еңбек сүйгіштік, энтузиазм сияқты мінез бітістерінің қабілеттер үшін 
ерекше маңызды екендігі түсінікті. Ал темперамент болса, мінез бітістеріне ӛзіндік 
бояу, реңк береді. Жақсы мінездің ықпалымен темпераменттердің де кейбір нашар 
жақтары ӛзгеріп отырады. Мінезді қалыптастыруға ерік-жігердің қосар үлесі зор. 
Еркі күшті адамның мінезі де берік. Жігерсіз адамның мінезі де бос, сылбыр келеді.
Мінездің мәнерлі белгілері.
Мінез тек қылық пен қимыл-қозғалыстардан ғана 
емес, бет-әлпеттен және ымнан да байқалады. Мінез жеке адамның сыртқы кейпіне 
әсер етеді. Мәселен, беттегі әжім бұл адамнын жасы ұлғаюының ғана белгісі емес, 
ол сондай-ақ беттегі бұлшык, еттердің әдеттегі қозғалыстарының да нәтижесі. 
Кейбіреулер үнемі күлімсіреп жүрсе, енді біреулер түнеріп жүреді, біреудің бетінен 
таңданған пішінді, екінші біреуден жаратпаушылықты байқауға болады.
Күлімсіреудің ӛзі мінез тұрғысынан түрліше болуы мүмкін, біреу кӛзімен 
күлімсіресе, екінші біреу мұны бүкіл бет пішінімен байқатады. Адам мінезінің ұлы 
білгірі Л. Н. Толстой былай деп жазды: «Кӛзі ғана күліп тұратын адамдар болады,
бұлар - қу және эгоист адамдар. Кӛзсіз ауызбен күлетіндер де бар, бұлар - әлсіз, 
табансыз адамдар, күлкінің осы екі түрі де ұнамсыз». Л.Н. Толстой күлкінің 
менменсіген, уылжыған, бақытты, жарқын, салқын, қытықты, ыржалақтаған, 
момақан т. б. түрлерін ажыратып, айырады. Типтік мимика жеке адам ӛмірінің түрлі 
қалтарыстарына орай рефлекстік сипатта кӛрініп отырады.
«Кӛз - адам жанының айнасы» деген сӛз бар. Шынында да, кӛз мінез бен 
темпераменттің кейбір ерекшеліктерін байқатады. Мәселен, Л.Н. Толстой кӛзді 
айлалы, нұрлы, мӛлдір, мұңды, суық, жансыз деп бӛлген.
Мінез адамның сырт қалпынан да байқалады. Мәселен, тәкаппар адамдар 
денесін шалқайта, кеудесін керіп, басын кекірейте ұстайды. Қарапайым адам кӛзге 
түсуді қаламайды, еңкіштеніп басын мойнына тығып жүреді. Жағымпаз адам иіліп, 

сӛйлескен адамына жаутаңдай қарап, мүләйімсіп тұрады, кӛз түбінен қуланған күлкі 
болар-болмас байқалады.
Адамның алшаңдай немесе қысқа адымдап жүруі, тұрысы, қолын қандай 
қалыпта ұстайтындығы да мінезін сипаттайды. Адамның сыртқы түріне карап 
мінезін анықтау, әрине оңай нәрсе емес, ӛйткені, кейбіреулер ӛзінің жан дүниесін 
сыртқы жасанды қылығымен жасырғысы келеді. Мәселен, жарамсақтық кейде 
айлакерлік пен сатқындыкты бүркемелеп тұруы мүмкін. Әйтсе де, адам қандай 
қулыққа салынса да бірде болмаса бірде ӛзінің нағыз бет пердесін кӛрсетіп алады. 
Бұл әсіресе, қақтығыс үстінде, оқыс жағдайларда жиі кездеседі. Мінезді танып, білу 
үшін адамның сӛзі мен ісін салыстырып, оны ӛмірдін сан алуан жағдайларында 
байқап кӛру қажет.
Табанды, қажыр-кайратты кісі қандай кедергіні болса да жеңіп, ӛзінің кӛздеген 
мақсатына жете алады, осы жолда ӛз еңбегін, тұрмысын тиімді етіп ұйымдастырады, 
барлық мүмкіндіктерді жете пайдаланады. Осындай мінезді адам қоғамға аса 
пайдалы болады, ӛйткені ол алда тұрған қоғамдық міндеттерді шешуде белсенділік 
қабілет кӛрсетеді.
Мінез адамның жеке ӛзі үшін ғана емес, қоғам үшін де қажет. Кейде мінезі ауыр бір 
адам бүкіл ұжымға қырсығын тигізетін кездері болады. Осындай адамның әлегінен 
ұжымда тартыс, қайшылықтар туады, ӛсек ӛріс алады, бұл қалған адамдардың 
жұмысына, кӛніл күйіне жаман әсер етеді. Мұндай жағдайлар жанұяда да кездеседі. 
Керісінше, ақ кӛңіл, жайдары адамдар айналасындағылармен сыпайы, жолдастық 
қарым-қатынаста болады, жұртпен оңай шүйіркелеседі, жұмыста да, тұрмыста да 
бір-біріне ілтипатпен қарап, әр адамның қызметі мен дем алысына қолайлы жағдай 
туады.

жүктеу/скачать 1,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: