Э.Тэаабаев. 0Mip жэне поэзия. А., 1960, 3-4 беттер

94
Дандай ЫСЦАК,¥ЛЫ
Бул туралы С.Муканов ете т у с ш к п айтты: «Мен ез1мнщ элеумет турмысымдагы н еп зп
кызмет^мд! керкем шыгарма жазу деп угатын адаммын. Солай уга тура, жазушылык майда- 
нына араласкалы эдебиет сыны, эдебиет тарихы дейтш мэселелерге де араласып келемш. 
Бул араласу - керкем шыгарма жазуга тема таба алмагандыктан емес, я колы бос емес бу­
тан мынадай себеп болды.
Казак совет эдебиетшщ де, оньщ тарихыныц да шын магынасындагы кадрлары Октябрь 
революциясынан кешн гана жасалды.
Революцияньщ алгашкы жылдарында байшыл ултшылдардьщ хальщ эдебиетше булай 
кастык ниетпен б1ржакты карауына соккы беретш 
Kici 
ете аз едь Сондай идеология майданын- 
да ултшылдарга карсы шыгатын енбекпл халыктыц арасьшан шыккан эдебиет кадрларыньщ 
жастыгын керген ултшылдар уакытпен пайдаланып, батьш баса кимылдады.
Мше, осындай тартысы етюрленген уакытта «мен акын ед1м, жазушы ед1м, маган тарих, 
сын мэселеа неге керек» деп отыру жауга жэрдем беру сияктанды. Сондыктан, ... сол кезде 
ултшылдарга карсы шыккан казак совет эдебиетшщ 
9pi 
аз, 
api 
жас кадрларыньщ катарына 
косылып, ултшьшдыкка соккы беруге тура келдь Менщ эдебиет тарихына, эдебиет сынына 
араласу 
ce6e6iM
осы едЬ>"9.
Кецес уюметшщ алгашкы жьшдарында Лениннщ ткелей нускауымен улттык интеллиген­
ция егер, социалиста когам курылысына катысуга е р к бшд
1
рсе, оларды мумкшд
1
гшше 
пайдалануга болады деген шенпм кабьшданды. ¥лттык кадрларды пайдалану туралы мун­
дай саясатгыц журпзшу
1
нэтижесшде бурындары б ш м алып, кызмет ютеген кептеген ма- 
мандарга 
KeiuipiM 
жасалынып, олардыц ецбек етуше мумкш дктер жасалды. Казакстанда
А.Байтурсынов, М.Дулатов, Х.Досмухамедов, К-Кемецгеров, М.Жумабаев, Ж.Аймауытов 
сынды килы кезещц басынан еткерген зиялы азаматтар жаца 
eMipre 
белсене араласып, туган 
халкыныц жаркын болашагы ушш барынша ат салысты.
Осы жерде мына 
6ip 
жайтка токгала кеткен жен. 1919 жылы Ахмет Байтурсынов Алашорда 
козгалысыныц мушелерше 
KemipiM 
жасауды сурап, кецес уюметше етш ш бшдаредо. Бул мэ- 
селеш кецес уюмеп карап, каулы шыгарады. Онда Буюлодактык Орталык Аткару Комитетшщ 
1919 жылгы 4-nii кекектеп каулысы бойынша Алашорда уюметшщ бурынгы мушелерше 
кецес жумыстарына катысуга рухсат етшп, оларды бурынгы кызметтер
1
ушш куцалауга тиым 
салынган (Казак ССР Орталык Архив1 ф. 14, оп. 3. Д. 4, л.п.). Алашорда жетекшшершщ 
6ipi 
болган А.Байтурсынов Ленин кол койган мандат алып, казак елкесш баскару жешндеп 
революциялык комитетгщ жумысьша кулшьша 
Kipicri. 
Казак ACCP-i курылганнан кешн 2 жыл 
бойы Хальщ агарту комиссары, Букшресейлк Орталык Аткару Комитетшщ, Казак Орталык 
Аткару Комитетшщ Myuieci болып кызметгер аткарды. Халык агарту комиссариаты жанын- 
дагы Казакстан академиялык орталыгында ецбек erin, улттык галымымыздьщ, оныц ш ш де, 
казак тш 
6uiiMi 
мен эдебиеттану гылымыныц пайда болып, дамуына ушан-тещз улес косты.
Казак зиялылары 
3
cipece, эдеби мураны игеруте баса назар аударды. Эдебиеттщ есю улп- 
nepi жинастырылып, ютап болып шыга бастады. Бул icrepre 
6
ip кездерде Алашорда козгалы­
сыныц басында турган Э.Бекейханов, А.Байтурсынов, Х.Досмухамедовтар араласа бастады. 
Элихан Бекейханов казак эдебиетшщ есю улгшерш жинап бастырып шыгарды. Онда ap
6
ip 
шыгарманьщ мзтш мен 
6
ipre оган тусшктемелер коса берш п отырган. Халел Досмухамедов 
дэр
1
герл
1
к кызметш коя турып, баспасез бепнде когамдык-элеуметтк, мэдени мэселелерд
1 
козгаган журналистк макалаларымен жш керщщ. Ютап бастырып шыгару жумыстарымен 
айналысты. Казак эдебиетшщ тарихьша арналган ютап жазды. Ахмет Байтурсынов казак т ш
мен эдебиетшщ теориясы бойьшша окулыктар шыгарды. Казак тш н щ езш дк ерекшелктерш 
басшылыкка ала отырып, араб графикасы н еп зв д е казак алфавитш жасады.
Эдебиет ктерше бурын «алашордашыл» атанып келген казак зиялыларыныц келш ара- 
ласуы керкем эдебиет туралы айтыстьщ басталуына себеп болды. Эдеби сын эдебиеттеп 
<<ескшщдштЬ>, «ултшылдыкты» эшкерелеуге едэу1р кецш белдь Сонымен 
6
ipre пролетариат 
эдебиеп кандай багытта дамуы к е р е к т т женшде де кызу niKip-таластар журдь Турпайы 
элеуметтк сындар барынша epic алып, улттык мэдениет кайраткерлершщ кепш ш гш е дерлк 
саяси юнэлар тагылды. Эдебиетгеп улттык сипатты «ултшылдык» деп танып, 
6
ipcbim>ipa 
акындар мен жазушылар эдебиеттен шеттетшдь Сейтш, эдеби сын эдеби дамуга септш н 
типзудщ орнына зиянын да типзе бастады.

жүктеу/скачать 31,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: