Биохимия кафедрасы

42 
O
OH
OH
H
H
H
H
N
P
CH
2
O
O
OH
HO
Уридиловая кислота
HN
O
O
O
H
OH
H
H
H
H
N
P
CH
2
O
O
OH
HO
Тимидиловая кислота
HN
O
O
CH
3
O
OH
OH
H
H
H
H
N
P
CH
2
O
O
OH
HO
Цитидиловая кислота
N
O
NH
2
O
H
OH
H
H
H
H
N
P
CH
2
O
O
OH
HO
д. цитидиловая кислота
N
O
NH
2
Сурет 10
. 
Негізгі дезоксирибонуклеотид тер және рибонуклеотидтер 
Нуклеотидтер
-нуклеозидтердің фосфорлы эфирі. Фосфат тобы күрделі эфирлік байланыс 
арқылы 5'-ОН пентоза сақинасына қосылады. Мұндай қосылыстарды нуклеозид 5'-фосфат 
немесе 5'-нуклеотид деп атайды. Нуклеотидтер молекула құрамына бір немесе екі 
фосфор қышқылының қалдығын қосып алып, фосфорлы туындыларын түзеді.
Нуклеозидтер мен нуклеотидтердің және олардың фосфорлы туындыларының 
құрамы, аталуы төмендегі кестеде келтірілген.
Нуклеозидтер және нуклеотидтер, олардың фосфорлы туындылары 
Азотты 
негіздер 
нуклеозидтер 
Нуклеотидтер 
туындылары 
дифосфорлы
трифосфорлы 
Аденин 
аденозин 
Аденозинмонофосфор 
қышқылы (АМФ) 
аденил қышқылы 
аденозинди – 
фосфор 
қышқылы 
(АДФ) 
аденозинтри- 
Фосфор 
қышқылы(АТФ) 
Гуанин 
гуанозин 
Гуанозинмонофосфор 
гуанозинди – 
Гуанозинтри- 

43 
қышқылы (ГМФ) 
гуанил қышқылы 
фосфор 
қышқылы 
(ГДФ) 
фосфор 
қышқылы(ГТФ) 
Урацил 
уридин 
Уридинмонофосфор 
қышқылы (УМФ) 
уридил қышқылы 
уридинди-
фосфор 
қышқылы 
(УДФ) 
уридинтри- 
фосфор 
қышқылы(УТФ) 
Тимин 
тимидин 
тимидинмонофосфор
қышқылы (ТМФ)
тимидил қышқылы 
тимидинди- 
фосфор 
қышқылы(ТДФ) 
тимидинтри-
фосфор 
қышқылы 
(ТТФ) 
Цитозин 
цитидин 
цитидинмонофосфор
қышқылы (ЦТФ) 
цитидил қышқылы 
цитидинди- 
фосфор 
қышқылы
(ЦДФ) 
цитидинтри- 
фосфор 
қышқылы 
(ЦТФ) 
Мононуклеотидтер (негізінен, АМФ) тек нуклеин қышқылдарының құрамында ғана 
кездеспейді, сонымен қатар көптеген ферменттердің коферментінің құрамына кіріп, көптеген 
ферменттердің түзілуіне қатысады.
Нуклеотид туындыларының маңызы: 
1.
Олар энергия көзі болып табылады, себебі екі фосфор қышқылының қалдығы 
нуклеотидке макроэргиялық байланыспен байланысқан (~), осы байланыс үзілгенде 29-39 
кДж/моль энергия бөлінеді, АТФ әмбебап химиялық энергия көзі болып табылады, ал басқа 
нуклеозидтрифосфаттар белгілі бір процестер үшін ғана энергия көзі бола алады, мысалы, 
УТФ – көмірсулар, ЦТФ - липидтер, ГТФ - белок синтезінде энергия көзі ретінде 
пайдаланылады.
АТФ 
ГТФ синтез белков
УТФ синтез углеводов
ЦТФ - синтез липидов
2.
Олар фосфор қышқылының көзі, фосфор қышқылы фосфорлану процесіне жұмсалады.
3.
Пирофосфат бөлінгенде олардан циклды нуклеотидтер түзіледі. Олар клеткаға 

44 
гормондардың хабарын жеткізіп тұрады.
13.
Аденил жүйесі, құрылысы, маңызы.
Тірі организм үшін аденил жүйесінің маңызы өте зор (АМФ, АДФ, АТФ). АТФ энергияны 
аккумуляциялауда басты орын алады. Көмірсулар, липидтер, белоктардың ыдырауы кезінде 
бөлінген энергия осы қосылыстың синтезіне жұмсалады.
АТФтың ферментативті ыдырауы энергия бөліну арқылы жүреді: 
АТФ
АТФ-аза
АДФ + Н
3
РО
4
+ энергия (33 кДж)
АМФ + Н
4
Р
2
О
7
+ энергия (ЗЗкДж)
АТФ синтезі керісінше энергияны сіңіру арқылы жүреді. 
Синтез же АТФ идет с поглощением энергии:
АТФ + Н
2
О
1. АДФ + Н
3
РО
4
+ 33 кДж 
2. АМФ + АМФ
2 АДФ
Көмірсулардың, липидтердің, белоктардың биологиялық тотығуы кезінде бөлінген энергия 
АТФ-тың АДФ-тан синтезделуіне жұмсалады. Осы реакцияны тотығудан фосфорлану (1-
реакциясы) деп аталады; АТФ-ты қайта фосфорлау реакциясы арқылы да синтездеуге болады. 
Ол реакцияны аденилаткиназа ферменті катализдейді. Субстраттан фосфорлану реакциясы 
арқылы да АТФ молекуласын синтезделеді.

жүктеу/скачать 1,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: