лай,-лей,-дай-,дей,-тай,-тей

3
)-шалық, (-ша, -лық), -шама, (-ша, -ма
)
жұрнақтары сілтеу есімдіктеріне 
жалғанып мөлшерлік үстеу тудырады. Мысалы
: соншама, соншалық, 
мұншама, мұншалық, осыншама, осыншалық.
4
) -
шылап, -шілеп
жұрнағы есім сөздеріне жалғанып үстеу тудырады. 
Мысалы: 
жылқышылап, итшілеп, Асаншылап, Дүйсеншілеп
т.б.
5)-
дайын, -дейін, -тайын, -тейін
 
жұрнағы есім сөздеріне жалғанып үстеу 
тудырады. Мысалы: 
қырандайын, қасқырдайын, түлкідейін, құрақтайын, 
бұлақтайын. 
6
)-
ын, -ін
жұрнағы есім сөзлеріне жалғанып үстеу тудырады.Мысалы:
астыртын, үстіртін
. 
ә) Көнеленген қосымшалар арқылы жасалған туынды үстеулер
. 
Тілдегі кейбір есім сөздері белгілі септік жалғау тұлғасында қолданыла 
келе үстеу ретінде қалыптасып қалған . Мұндай үстеулерді ажыратып түбір
мен қосымшаға бөліп қарау дұрыс болмайды .Өйткені ол сөздің құрамын-
дағы қосымша қазір сол сөздің бөлінбейтін морфологиялық құрамына 
айналған .Оған делел ондай үстеу сөздердің бір кездегі түбір толық есім
сөздерінше барлық септік жалғауларына қойылып септелмейді . Тек сол 
септік жалғау тұлғаларына тұрақталып үстеу болып қалыптасқан түрі
көнеленген жалғаулар делінеді. Белгілі есім сөздермен үстеу болып 
қалыптасатын (көнеленетін) барыс,жатыс,шығыс,көмектес септік жалғаулары 
болып келеді .
Мысалы : 
1) Б а р ы с с е п т і к ж а л ғ а у ы н ы ң к ө н е л е н у і н е н т у ғ а н
ү с т е у л е р : 
алға, артқа, үске, асқа, жатқа, басқа, бірге, кешке. 
2) Ж а т ы с е п т і к ж а л ғ а у ы н ы ң к ө н е л е н у і н е н т у ғ а н ү 
с т е у л е р :
аррта, алда, үсте, күнде, жазда , қыста, түсте, жаңада, 
баяғыда.т.б 
3) Ш ы ғ ы с с е п т і к ж а л ғ а у ы н ы ң к ө н е л е н у і н е н т у ғ а н
ү с т е у л е р : 
шалқасынан, етбетінен, жүресінен, төтесінен, қырынан, 
лажсыздан, тосыннан, кеңінен, тікесінен.т.б. 
4) К ө м е к т е с с е п т і к ж а л ғ а у ы н ы ң к ө н е л е н у і н е н т у – 
ғ а н ү с т е у л е р:
жайымен, шынымен, ретімен, кезегімен, жөнімен т.б.
б) 

жүктеу/скачать 3,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: