«Қазақ Әдебиеттану ғылымы: ДӘСТҮр және сабақтастық» атты
-СЕКЦИЯ. ЗЕЙНОЛЛА ҚАБДОЛОВ ТАҒЫЛЫМЫ
жүктеу/скачать 2,56 Mb. Pdf көрінісі
|
kazak-adebiettanu
| 1-СЕКЦИЯ. ЗЕЙНОЛЛА ҚАБДОЛОВ ТАҒЫЛЫМЫ
ТАБАНЫ ЖАЛПАҚ ТАРЛАНБОЗ Серік Негимов филология ғылымдарының докторы, профессор,-Астана қ., Қазақстан Сөз саңлағы, ел арасындағы жас жеткіншектердің жетекшісі һәм тәрбиешісі академик-жазушы Зейнолла Қабдолов – ұлт руханиятының көрнекті кайраткері. Еліміздегі ғылым мен білімнің бірден-бір қарашаңырағы – әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде жарты ғасырдан астам ұлы Әуезов дәстүрін сәтімен мықтап жалғастырған Зекеңдей кемел оқымысты-ұстаздың мыңдаған шәкірттерінің бірі ретінде бірауыз лебізімді білдіре кеткенім жөн болар. Сарыарқаның сары белінде туып, «нартәуекел» деп айтулы да атақты университеттің табалдырығынан аттап, қазақ елінің аймаңдай, игі, ізгі жақсы- жайсаңдарынан лекция тыңдап, ой, сезім, сыр толқындарына зейін қою айрықша бақыт қой. Иә, сол бір балауса шақта, эпос тілімен айтар болсақ,«маңдайы күндей балқыған, көзі судай толқыған», ой-қиялы теңіздей шалқыған ардақты ұстаз Зәкеңнің әдебиеттің қисын- қағидаларын терең талдап-түсіндіріп, тамылжыта жеткізуі шамырқанған шалқар шабытқа ұласып-ұштасып кетуші еді. Бір мезетте күміс көмей шешен дауылша үдеп, сөз меруерттерін құйқылжытып төгетін. Қасым Аманжоловтың: Қалтылдақ қалпақ киген ғасырлардың, Қыз мінез қылтыңына бас ұрмадым. Аламын ауыр ойдан ауыр сөзді, Мақта емес, ми болғасын басымдағым, – деген шумағын жан-тәнімен мақамдап, көсіліп, мәнерлеп буырқана сөйлегенде, аудитория тербеліп кететін-ді. Аспаннан шұға жауғандай, жүрек шіркін нұр мен сырға бөленгендей болушы еді. Қайран, қызыл тілдің қуаты-ай, шешеннің сөзі – семсердің жүзі ғой. Табиғат Зәкеңді сөз зергері етіп жаратқан. Оның үстіне ақыл-ойдың жарық жұлдызы, ұлы суреткер Әуезовтің шәкірті. Ол «Менің Әуезовім» роман-эссесінде Шыңғыс Айтматовты «Күллі дүниенің құпия-сырын андаған көсем көкіректегі көреген көзге» теңейді. Шын мәнінде, өзі де ақылдың, ойдың, жақсының көзі. Әуезов кемеңгерлігі туралы толғаныстарында «Әдебиет – ардың ісі», «Ұстаздық – ұлы нәрсе! Ұстаздық ету – өзіңнің уақытыңды аямау, өзгенің бақытын аялау», «Әуезовтің әр лекциясы – бір-бір оқулық, бар лекциясы – ұлан-ғайыр ұлы мектеп», «Шешендік–шексіз білімнен, терең ойдан, асқан парасаттан туатын ұлы нәрсе!», «Суреткерлік шеберлік әр сөздің орнын табу» дейтін түйдекті, түйінді пайымдаулары – білім, сана, ұғым, талант дүниесін нұрландыратын рухани құндылықтар. Академик З.Қабдолов «Әуезовтің әсемдік әлемі», «Арна», «Көзқарас» дейтін еңбектерінде ұлт әдебиетінің эстетикалық бағыты, көркем творчество психологиясын, жазушы шеберлігін, Абайдың ақындық даралығын, «Алыптар тобының» тағылымын, рухани қабілетін, сөз құпиясын зерделейді. Әсіресе, ұлт тарихындағы ұлы туынды ретінде қабылданған «Абай жолы» эпопеясы – ұлттық дүниетанымның, ой- сананың миуалы жемісті бақшасындай, ізгілік пен рухани сұлулықтың шарайнасындай, ақындық даналық пен нәзік сыршылдықтың телегей-теңізі іспетті. Ендеше, «Әр сөзде бір сыр, әр сырда бір мұң, әр мұңда бір мағына» барлығын барынша барлап бақылайды. Эпопеяның жан толқытарлық полифониялық табиғатына, атап айтқанда, сұлу да сиқырлы тіліне үңілгенде образ тағдырын шешетін, жазушының стилін айқындайтын таңғажайып пейзаждық көріністерді, тасқа тіл бітірген суреткер шеберлігін дәйекті мысалдармен дәлелдейді. Академик З.Қабдоловтың «Сөз өнері» деп аталатын кесек монографиясында әдеби туындының көркемдік кестесіне, суреткер шеберлігіне, «Сөзбен сомдалған тұлғаның» табиғатына қатысты құнды пікірлер қозғайды. 38 «Жазушы – деп жазады ол, – өзінің сөз қорын байыту үшін, жалпыхалықтық тілдің телегей теңіз бай қазынасын мүмкіндігінше молырақ игеру, оның қилы-қилы, қиын әрі қызық құбылыстарын жете түсінуі, әр сөздің мәні мен мағынасындағы ұлан-ғайыр өзгерулер мен өңдеулерді, құбылтулар мен құлпыруларды дәл аңғара білуі кажет» деп жазушының шеберлік әлеміне барлау жасайды. Және де жазушы тілі дәлдікке, ықшамдықка, сұлулыққа негізделуі шарт деп шегелеп айтады. Ғалым сөздердің көп мағыналылығына, сырлы астарға, «әдеби тілдің сыртқы әрі немесе ішкі нәрі» ретінде қызмет атқаратын синонимияға, омоним, антоним сөздерге, плеоназмға, архаизмдерге, неологизмдерге, сондай-ақ айқындау, кейіптеу, пернелеу, алмастыру, ұлғайту, кішірейту, қайталау, дамыту (түйдектеу және баяулату), сөз орнын ауыстыру, сөз тастап кету, егіздеу сияқты бейнелегіш-суреттегіш құралдарға ой сәулесін түсіреді. Зерттеушінің пікірінше, тілдің көріктеу құралдарының бәрі – бірімен-бірі өзара тығыз байланыстағы, қарым- қатынастағы, аралас-құралас жатқан және жарыса қолданылып, бірін-бірі демеп, толықтырып жатқан нәрселер. Шынында да, бірімен-бірі іліктесіп, сабақтасып, ұштасып, үйлесіп жатқан мәнерлегіш-суреттегіш құралдардың арасында «Қытай қорғаны», «Абылай аса алмас асу» бел жоқ. Әдебиет теоретигі З.Қабдолов «Образ» ұғымын екі мағынада алып тексереді. Біріншісі – көркем бейне ретінде. Екіншісі – суретті сөз ретінде. «Әкем Қабдол асқан домбырашы адам еді. Әрі әнші, сері кісі болатын. Қырық күй білетін... «Қыз Жібек» дастанын бастан-аяқ жатқа айтатын» деп толғанады Зәкең. Өнерпаз тектілігінің төркіні қайдан бастау алады десек, тұқымынан екен ғой. Оның «Жайық қызы», «Туған ел» тәрізді сұлу ырғақты сыршыл өлеңдеріндегі мына бір шумақ көркемдік қисынымен өзгешеленеді: Ажары атқан таңдай ару жастың, Қасы бар қанатындай қарлығаштың. Жанары жан біткенді елжіреткен, Болсайшы бәрі сондай қарындастың. Зейнолла Қабдолов аударма өнерімен де шұғылданады. Л.Кассильдің, В.Добровольскийдің, В.Закруткиннің романдарын тәржімалады. А.Островскийдің «Ұшынған ақша», М.Горькийдің «Күн перзенттері», Н.Хикметтің «Елеусіз қалған есіл ер» сияқты үздік классикалық драмалық шығармалары республикалық, облыстық театрларда З.Қабдоловтың аудармасымен қойылды. Жазушының «Ұшқын», «Жалын» романдарының басты тақырыбы – біздің заман шындығы, зиялылар өмірі, замандастардың тағдыр-тіршілігі, биік тұлғасы. Оның қаламгерлік колтаңбасына тал жібектей таза айшықты, оралымды тіл, лирикалық сипат, жылы юмор тән. 1995 жылы Пәкістан мемлекеті «Әдебиет, мәдениет және демократия» деген тақырыпта Халықаралық, яғни, дүниежүзілік деңгей-дәрежедегі ғылыми конференция өткізді. Әлемнің алты құрлығынан немесе жүзден аса мемлекеттен үш жүзден астам ғұламалар, әйгілі ақындар, айтулы жазушылар, өресі биік суреткерлер қатысты. Сонда асыл ұстаз, абыз аға Зәкең қарқаралы көштің басшысындай жол-жоба көрсетіп отырды. Ғылым- білім, ақыл-ой бәсеке-жарысқа түскен ұлы жиын-мәслихатта академик жазушы Зейнолла Қабдолов былайша толқындата өрнектеді: – Қазақ әдебиеті – дүниежүзіндегі ең күшті әдебиеттердің бірі, – деді Зейнолла Қабдолов. – Мұның даму тарихы терең әрі күрделі. 150 жылдығын биыл бүкіл әлем тойлаған Абай поэзиясы қазақтардың сөз өнеріндегі дәуірлеу кезеңін бейнелесе, 21 айдан кейін 100 жылдығын күллі адамзат атап өткелі отырған Әуезов прозасы – қазақ ренессансы. Сіздер нақты да затты түсіне түсу үшін аналогия келтірсем: Абай – Гете мен Пушкин деңгейіндегі ұлы ақын болса, Әуезов – Бальзак пен Достоевский дәрежесіндегі кемеңгер жазушы... Одан әрі академик-жазушы осы әдебиеттің кешегі, бүгінгі қайраткерлері оны қазақ халқының ақыл-ойына, ар-ожданына, автопортретіне, паспортына, көркем тарихымен сұлу шежіресіне қалай айналдырғанын керемет сыр ғып шерткенде жүзден астам елден келген зал толы интеллектуалдар – ақын-жазушылар мен ғалымдар қазақ ұлтына, оның тамаша әдеттері мен мәдениетіне деген іңкәр сезіммен қайта- қайта қол соғып, ұйып тыңдады. Осыған мерейленген Қазақстан делегациясының тебіренісін Марфуға ақын өлеңмен кестеледі: Келісіп келбетіңе маңғаздылық, Теңіздей тереңдікпен таң қалдырып, Тобына қосылғанда тұлпарлардың, Құйындаттың, ізіне шаң қалдырып. Тым жарық жұлдызына теңеп көктің, Сезімімді сәбидей өбектеппін. 39 Қазағымның жерінде таулар қанша, Көзіме Сізді тау деп елестеттім! Жүрекке тұна түсіп тұнық ойың, Толқыдық, тілектес боп күніменен... Тебірентіп тастадың тыңдаушыңды, Ұлы Абайдың төгілген тіліменен. Халқымның тындағанда сүйікті ұлын, Жұрт сезінді Тереңдік, Биіктігін!.. Пәкістанның елінде тебірендік, Тұрғандай төбе көкке тиіп бүгін... Қайран, сұңғыла ақындық-ай! Тарлан таланттың шоқ шашқан шабытын жеріне жеткізе сипаттаған қайран ақынның құдіретті тіліне не жетеді. жүктеу/скачать 2,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|