Эмбриология

278
10-Тарау. Жүйке тіні
Коздыру импульсінін келіп түсуіне байланысты жасушаның плазмолеммасын- 
да жарым-жартылай деполяризация өтеді. Ол сыни межесіне жеткенде, натрий ка- 
налдары ашылып, Na+ жасушаның ішіне кіруге мүмкіндік береді. Деполяризация 
арта түседі де, ашылатын натрий каналдарынын саны көбейеді. Сонымен катар, 
периполяризацияның болуы мүмкін, бұл кері мембраналык потенциал, бұл жағдайда 
плазмолемманың сыртқы беткейі кері зарядталып, ал цитоплазмаға караған беті оң 
зарядты болып өзгереді. Натрий каналдары 
1—2 
мс мезгілінде белсенсізденеді. Калий 
каналдары да ашылады, бірак баяу және ұзак мерзімге ашылып, К ' ионына жасушадан 
шығуға және потенциалды бұрынғы межеге дейін кайта калпына келтіруге мүмкіндік 
пайда болады, баскаша болса геперполяризацияның дамып кетуі байкалады. 1—2 мс 
(рефрактерлік уакыт) каналдар калыпты жағдайына оралады, ал мембрана кайтадан 
стимулдерге жауап бере алады. Сонымен, кимыл потенциалының таралуы нейронға 
N a+ иондарының енуімен басталады, олар плазмолемманың көршілес аймағынын 
деполяризациясына әкеледі, ал бүл, өз кезегінде, жаңа жерде кимыл потенциалын 
тудырады. Жүйкелік импульстің миелинді жүйке талшыктарында таралуы олардын 
кұрылысын сипаттағаннан кейін берілетін болады,
Аксоналдық тасымал
(аксоплазмалык тасымал) заттардың нейронный 
денесінен өсінділеріне және өсінділерінен нейронный денесіне орын ауысты- 
руы. Ол нейротубулалармен бағытталады, тасымалдауға 
кинезин
және 
динеин
нәруыздары катысады. Заттардың жасушаның денесінен оның өсінділеріне 
тасымалдануы антероградты, денесіне карай — ретроградты деп аталады. Ак- 
соналды тасымал негізгі екі компоненттермен беріледі: жылдам (күніне 400— 
2000 мм) және баяу (тәулігіне 1—2 мм). Бұл екі тасымал жүйесі аксондарда да, 
дендриттерде де аныкталады.
Антероградты жылдам тасымал жүйесі мембраналык кұрылымдарды 
жеткізеді, оның ішінде мембрананын, митохондриялардың компоненттері, 
ішінде 
пептидтері 
бар 
көпіршіктерді, 
нейромедиаторлардың 
ізашар- 
бастамаларын және басқадай нәруыздар да кездеседі. Ретроградты жылдам 
жүйе колданылған материалдарды лизосомаларда деградациялау үшін, тарату 
және рециркуляциялау үшін, және, мүмкін жүйкенің өсу факторын жеткізуді 
камтамасыз ету үшін жұмыс істейді. Нейротубулалар жылдам тасымалға жа­
уап беретін органеллалар, тасымалдың бұл түрін нейротубулаға тәуелді деп 
те атайды. Нейротубулалар күйретілген кезде жылдам тасымал токтатылады. 
АТФ және Са2+ бұл козғалысты камтамасыз етеді. Бір нейротубулада 
көпіршіктер бір бағытта бара жаткан баска көпіршіктерді басып оза алады. Бір 
мезгілде нейротубулада карама-карсы екі бағытта екі көпіршік жылжи ала­
ды. Баяу тасымал — жетілген нейрондардын жаңалануы мен аксоплазманын 
кұрылысын демеу үшін және даму барысында, калпына келу кезінде аксондар 
мен дендриттердің өсуін аксоплазмамен камтамасыз етуге кажетті нәруыздар 
мен баскадай заттарды өткізетін антероградты жүйе.
Аксоналды тасымал нейрондардын біртұтастығының көрінісі. Оның 
көмегімен жасушаның денесі мен (трофикалыкорталық) оның өсінділерінің 
арасында тұракты байланыс іске асады. Оның көмегінің аркасында 
жасушанын денесіне дисталды бөліктердің метаболизмдік кажеттілігі және

10.3. Нейроглия
279
жағдайы туралы мәліметтер келіп тұрады. Жүйкенің өсу факторы тәрізді 
экстрацеллюлярлык заттарды жұту және оны ретроградты тасымалдау 
кезінде жасушанын денесі сырткы ортаны «бағалауға» мүмкіндік алады. 
Бірак, ретроградты тасымалдын кері касиеттері де бар. Оның ағымымен ней- 
ротропты вирустар, мысалы, кұтыру вирусы тәрізділер, ОЖЖ жеткізіледі. 
Нейротубулалардың акаулары адамда кейбір неврологиялык бұзылыстарға 
соктыруы мүмкін.

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: