ҚазХҚжӘТУ ХАБАРШЫСЫ
«ФИЛОЛОГИЯ ҒЫЛЫМДАРЫ» сериясы
263
Кесте 3 – “Жалғыз, бір” мағынасындағы сөз тіркестер
Жалғыз, бір мағыналарында
1
2
Single parent
Жалғыз басты атаана
Lonely place
Оңаша орын
Desperately lonely
Жападан жалғыз
Travelling alone
Жеке саяхаттау
Solitary figure
Дара бейне
Sole survivor
Жалғыз күрескер
Only child
Жалғыз бала
Unique occasion
Дара
жағдай
Кесте 4 – “Тамақтану, сусын ішу” мағынасындағы сөз тіркестер
eating and drinking
Junk food
Пайдасыз тағам
Nourishing meals
Құнарлы тағам
Fresh produce
Таза –өнім
Ready meals
Дайын тамақ
Food additives
Тамақ қоспалары
Processed foods
Өңделген ас
Perishable foods
Тез бұзылатын ас
Light meal
Жеңіл шайнама
Substantial meal
Байыпты ас
Slapup meal
Керемет ас
Gourmet meal
Жоғарғы сапалы ас
Homecooked food
Үйдің асы
Quick snack
Шайнама
Refreshing drink
Сергіткіш сусын
Square meal
Тойымдыас
Healthy appetite
Жақсы тәбет
Hearty breakfast
Молтаңғы ас
Soft drink
Алкогольсіз сусын
ISSN 2411-8745
Number 1 (2016), 259 - 265
ИзвестИя КазУМОиМя
серия «ФИЛОЛОГИЧесКИе НАУКИ»
264
Қазақ тіліндегі сөз тіркесі мен ағылшын тіліндегі коллокациялардың
бірбіремен тіркесуі мен байланысуында да көптеген ұқсастықтар мен
айырмашылықтар кездеседі. Мысалы,
1. Қазақ тілінде сөздердің септік, жіктік, тәуелдік жалғаулары
арқылы
байланысуы
жалғау арқылы
байланысу деп аталады.
Мысалы,
достардың кеңесі, мектепке келу, ата-ананы
құрметтеу, кітапта жазылған, апасынан сұрау, үлкендермен
ақылдасу, біз дайындаламыз.
Ал ағылшын тілінде сөз тіркестері
септік жалғауларының орнына
қабысу және предлогтар
арқылы
жасалады. Көп қолданылатын предлогтар:
to, on, in, by, about.
Мысалы:
citizen of the UK, the date of birth, a letter to friend, the
monument in the mountain, a carpet on the wall, book about love.
2. Сөздер бірбірімен
орын тәртібі
арқылы байланысады.
Мысалы,
ашық мінез, жапырақты ағаш, өнегелі өмір, берілген
тапсырма, жылы жаңбыр, биік мақсат, аталы сөз, кәсіби
шеберлік,
т .б. Ағылшын тілінен мысал келтірер болсақ,
great love,
strong aversion, huge pleasure, clear preference, good progress.
Жалпы қазақ тіліндегі сөздердің байланысуының бес түрі бар:
1) қиысу (етістікті сөз тіркестері); 2) матасу; 3) меңгеру; 4)
қабысу; 5) жанасу.
Ал ағылшын тілінде сөздердің байланысуының
4 түрі бар:
government
(меңгеру):
to rely on him, to be proud of her
;
agreement
(қиысу, матасу):
that chair – those chairs, Jack is eating;
Jack and Jenny are eating
;
adjoinment
(жанасу):
to nod silently, to act
cautiously
;
enclosure
(қабысу):
a pretty face, your perfect man, one
good essay
[8].
Қорыта келе, ағылшын және қазақ тілдеріндегі сөз тіркестерінің
зерттеу барысында көптеген ұқсастықтары анықталды. Сөз
тіркестері немесе коллокациялар
тек өзіндік лексикалық
және синтаксистік тіркесімділік қабілеті бар сөздермен ғана
байланысатындығы сөз тіркестерін топтастыру барысында белгілі
болды. Сондайақ, сөз тіркестерінің қатысымдағы қолданысының
маңызы ерекше, әрі тиімді екендігі бірқатар Отандық және шетел
ғалымдарының тұжырымдары негізінде дәлелденді. Сондықтан,
сөз тіркестерін қатысымда қолданудың рөлі орасан зор, себебі
дұрыс құрылған сөз тіркесі тілге әсерлілік пен эмоционалдық
беріп, тыңдаушының назарын аударуға, тіл тазалығын дамытуға өз
септігін тигізері анық.
ISSN 2411-8745
Number 1 (2016), 259 - 265
ҚазХҚжӘТУ ХАБАРШЫСЫ
«ФИЛОЛОГИЯ ҒЫЛЫМДАРЫ» сериясы
265
ӘДЕБИЕТ
[1] Ахманова О.С. Словарь лингвистических терминов. – Москва, 1966.
[2] Аханов К. Грамматика теориясының негіздері. – АлмаАта, 1979.
[3] Балақаев М., Қордабаев Т. Қазіргі қазақ тілі. – АлмаАта, 1961.
[4] Оразов М
.
Қазақ тілінің семантикасы. – Алматы: Рауан, 1991.
[5] Jackson H. Words and their Meaning. London and New York: Longman, 1995.
[6] Johansson S. On the Role of Corpora in Linguistic Research // The
European
English Messenger. 1995. – № 4/2.
[7] Longman Dictionary of Contemporary English. – Pearson Longman, 2014.
[8] Hussein, R.F. Collocations: The missing link in vocabulary acquisition amongst
EFL learners. Papers and Studies in Contrastive Linguistics, 1990, № 3.
ReFeRenceS
[1] Akhmanova O.S. Slovar’ lingvisticheskikh terminov. Moskva, 1966 [in Russ.].
[2] Akhanov K. Grammatika teoriyasynyn negízderí. AlmaAta, 1979 [in Kaz.].
[3] Balakayev M., Kordabayev T. Kazírgí kazak tílí. AlmaAta, 1961 [in Kaz.].
[4] Orazov M. Kazak tílínín semantikasy. Almaty: Rauan, 1991 [in Kaz.].
[5] Jackson H. Words and their Meaning. London and New York: Longman, 1995.
[6] Johansson S. On the Role of Corpora in Linguistic Research.
The European
English Messenger
, 1995, № 4/2.
[7] Longman Dictionary of Contemporary English. Pearson Longman, 2014.
[8] Hussein R.F. Collocations: The missing link in vocabulary acquisition amongst
EFL learners.
Papers and Studies in Contrastive Linguistics,
1990, № 3.
Достарыңызбен бөлісу: