Қазақтан республикасы білім және ғылым министрлігі
-ТАРАУ ТҰЛҒААРАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
жүктеу/скачать 1,27 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4-ТАРАУ
ТҰЛҒААРАЛЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 4.1 Қарым-қатынас процесінің психологиялық ерекшеліктері Қоршаған ортадағы адамдардың көңіл-күйі әсер ете, Сіз өзіңізді және өзгені бағалауда, достық пен махаббатта, құрмет пен сүйіспеншілікте жеке көзқарас қалыптасады.Қарым- қатынас зерттеулері Аристотель еңбектерінен бастау алады. Аристотельдің «Этика» еңбегінде адамдардың достық, сүйіспеншілік сезімі негізінде қарым-қатынастың тұлғаға ықпал етуі қарастырылған. «Қандай да бір оқиғаның болу ықтималдығы болса, онда ол міндетті түрде болады» деген Мерфи заңы бар. Адамның өмірінде қарым-қатынастың айрықша маңызы зор. Қарым-қатынас психологиясы дегеніміз: Біріншіден, адамдар мен топтардың әлеуметтік мінез-құлықтарының зандылықтарын зерттейтін ғылым. Екіншіден, тұлғаның мінез-құлқына әлеуметтік ықпал етудің тиімді тәсілдері мен технологияларының жиынтығы. Үшіншіден, адамдар арасында бірлескен іс-әрекет қажеттілігін туғызып, байланыс орнататын күрделіпроцесс. Қарым-қатынас мәселесі алғашқыда Ежелгі Греция мен Ежелгі Римде шешендік өнер, эвристика және диалектика саласында кеңінен қарастырылған. Психология саласында өзіндік үлес қосқан ғалымдар А.Ф. Лазурский қарым- қатынастың екі түрін бөліп көрсетті: 1)тұлға мен қоршаған орта 2)эндо және экзопсихикалық құбылыстар Эндопсихика –тұлғаның ішкі механизмін анықтаса, экзопсихика тұлғаның сыртқы ортаға қарым-қатынасын зерттейді. Мясищев В.Н. қарым-қатынас жүйесін екі класқа бөлуді ұсынды. 1. Әлеуметтік қарым-қатынас – бұл әлеуметтік тұрғыдан, түрлі әлеуметтік топтар арасындағы қарым-қатынасанықтайды. 2. Психологиялық қарым-қатынас адамдардың эмоциялық мінездемесіне сәйкес тұлға аралық қарым-қатынасты зерттейді. Топтағы тұлға аралық қарым-қатынасты зерттеуге Дж. Мореноның «Социометрия әдісі» қолданылады. Қарым-қатынас аса үлкен құндылық болып табылады. Қарым-қатынас психологиясының негізгі мәселесі - адами қарым-қатынастың тұлға аралық және топаралық формаларын танып-білу, қарым-қатынастың пайда болуы мен қызмет етуін және жеке тұлғаның қарым-қатынас барысында әлеуметтік- психологиялық қасиеттерінің қалыптасуын зерттеу. Қарым-қатынас психологиясы адамдар мен топтардың әлеуметтік мінез- құлықтарының зандылықтарын зерттейтін ғылым. Қарым-қатынас психологиясы - мінез- құлыққа әлеуметтік ықпал етудің тиімді тәсілдері мен технологияларының жиынтығы. Қарым-қатынас – тұлғаның қалыптасуының ең маңызды факторларының бірі болып табылады. Ежелгі Греция мен Ежелгі Римде қарым – қатынас мәселесі шешендік өнер, эвристика және диалектика саласында зерттелді. И.А. Зимняяның айтуынша қарым-қатынас XX ғасырдағы жаңа мәселе. Қазіргі кезде қарым-қатынас мәселесі философия, әлеуметтану, әлеуметтік лингвистика, психолингвистика, әлеуметтік психология, жалпы психология, педагогика, педагогикалық психология салаларында зерттелуде. Қарым – қатынастың тұлғаның дамуындағы маңызды орнын психологтар Б.Г. Ананьев, А.А. Бодалев, Л.С. Выготский, А.Н. Леонтьев, Б.Ф. Ломов, А.Р. Лурья, В.Н. Мясищев, А.В. Петровский зерттеген. 1970-ші жылдардың аяғынан бастап қарым-қатынасты жан-жақты қарастыратын зерттеулер пайда болабастады. Ғылымда қарым-қатынастың деңгейлері де қарастырылады. Б.Ф. Ломов үш – макродеңгей, мезадеңгей және микродеңгейді сипаттайды. 52 Макродеңгей индивид басқа адамдармен қалыптасқан қоғамдағы қатынастарға, дәстүрге, салтқа сәйкес қарым-қатынас жасауынан көрінеді. Мезадеңгей тақырып мазмұнымен анықталады. Микродеңгей - мазмұны және сыртқы көрсеткіштері: сұрақ-жауап, ым-ишара арқылы көрінетін байланыс. Қарым-қатынас үрдісін басқару құрылымын В.А. Кан-Калик теориялық және практикалық қызығушылыққа бөледі: 1) болашақ қарым-қатынастың нақты жоспарланған жүйесі; 2) болашақ қарым-қатынастың шарттары және құрылымыныңнақтылануы; 3) тікелей қарым-қатынастың бастапқы кезеңінің жүзегеасуы; 4) басталған қарым-қатынас жүйесін басқарудыңбастамашылдығы. Қарым-қатынас іс-әрекеттің тиімді болуының маңызды факторы болып табылатындығы туралы ХІХ ғ. аяғында француз физиологы Фере, ал кейіннен Ф. Олпорт ашқан еді. В. Меде мен В.М. Бехтерев И.Н. Лангемен бірігіп жүктеу/скачать 1,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|