І. Кеңесбаев жҽне қазақ тілінің дыбыс жҥйесі монография
жүктеу/скачать 1,17 Mb. Pdf көрінісі
|
Кенесбаев pdf
| о
, с , т , ҧ , у , ҧу , з , ы , ый ) тҥpлеpi барын айтып, фонеманың ваpианттаpын кӛрсетедi: "Бҧлаpдың е- ден басқалаpының бәpi де, бipде жуан, бipде жiңiшке болып, екi тҥpлi айтылады да, 51 дыбыстың оpнына жҥpедi" [33, 170-б.]. Бҧдан ғалымның е фонемасының жуан варианты тілімізде жоқ екенін айтқысы келгенін аңғарамыз. Әйтпесе, басқа қ , к , ғ , г фонемаларының жуанды-жіңішкелі варианттары берілгендіктен, 26 фонема 47 дыбыстың орнына жҥреді. Қ.Жҧбанов дыбыстарды тек әлді позицияда қарастырғанын, оның ӛзі дауыссыздардың еріндік болып айтылатыны ескерілмегендігін байқаймыз. Ол дыбыстардың қҧрамына орыс тілінен енген фонемаларды қоспай дауысты, дауыссыз, соноp деп ҥш топқа жiктеп, дауыстылаpдың дауыссыз фонемалаp мен соноpлаpдан айыpмашылығын дауысты дыбыстың әуенделетінінен, дауыссыз дыбыс пен соноp дыбыс әуенделмейтінінен іздейді [33, 171-б.]. Фонемалаpдың іштей саралануына баса кӛңіл бӛлген ғалым дауыстыларды тіл қатысына қарай жуан, жіңішке, дыбыстау тҥріне қарай толық ( а/ҽ , е , о/ө ), келте ( ы/і , ҧ/ҥ ), қосынды ( ҧу / ҥу мен ый / iй ), жасалу тҥріне қарай ерін және езу деп топтастырған. Ғалымның толық дауысты деп отырғаны – ашық, келтесі – қысаң дауыстылар. Ал І.Кеңесбаев дауыстылардың сӛз шенінде орналасу тәртібіне назар аударады. Оларды езу, ерін, дифтонгоид деп жинақтап, әрқайсысына мінездеме бере отыра сипаттайды. Қ.Жҧбановтың қосынды дауыстылаp бip дауысты, бip дауыссыз екi дыбыстан қҧpалады деген пікірі I.Кеңесбаев тарапынан дамытылды: "Қазақ тiлiнiң жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|