Молдабек Н.Қ. Автомобильдердің ҚҰрылысы қостанай, 2022

8 
кузовты, жүктің бір немесе бірнеше түрлерін тасуға қолайландырылған ( мысалы, 
өздігінен түсіретін, цистерналы, азық – түлік таситын фургон және т.б.). 
Арнаулы автомобильдер әлде – қандай белгілі жұмыстарды атқаруға арналған 
және сәйкес құралдар және құрылғылармен қаруландырылған. Оларға өрт 
сондіруші, автокран, автомұнара және т.б.жатады. олар көбіне түрі өзгерген жалпы 
міндет атқаратын автомобильдердің моделі. Жол жағдайына әдістенуге байланысты
қалыпты өтімді, қаттыландырылған және құрғақ грунтты жолдарда, жоғары өтімді, 
жабдықталмаған жолдарда немесе жол жоқ жерде жұмыс істейтін автомобильдерге 
бөлінеді. 
Жоғары өтімді автомобильдерде, екі немесе үш белдемесі де жетекші болады. 
Жеңіл автомобильдер двигательдің хұмыс көлеміне (л) және таза салмағына 
байланысты келесі кластарға бөлінеді: 
Өте жеңіл (1,2 л; 850 кг) 
Кіші (1,3-1,8 л; 850-1150 кг) 
Орташа (1,9-3,5 л; 1150-1500 кг) 
Үлкен (3,5 л жоғары; 1700 кг дейін) 
Жоғарғы (көрсетілмеген). 
Жеңіл автомобильдерді кузовқа (жабық, ашық және ашылатын) және орын 
санына байланысты әртүрге бөледі. Көп таралған автомобильдер жабық кузовты 
және отыратын орны 4-7 аралығындағы. Автобустарды қала ішінде және қала 
маңына таситын қоғамдық деп, ал қалалар арасына таситынды қалааралық немесе 
туристік деп атайды. Арналуына қарай автобустағы орындар 10-80 аралығында.
Жеңіл автомобильдер двигательдің жұмыс көлеміне (л) және таза салмағына 
байланысты келесі кластарға бөлінеді:
Өте жеңіл (1,2 л; 850кг); 
Кіші (1,3-1,8 л; 850-1150 кг) 
Орташа (1,9-3,5 л; 1150-1500 кг) 
Үлкен (3,5 л жоғары; 1700 кг дейін) 
Жоғарғы (көрсетілмеген) 
Жеңіл машиналарды кузовқа (жабық, ашық, ашылатын) және орын санына 
қарай әртүрлі қылып бөледі. Көп таралған автомобильдер жабық кузовты және 
отыратын орын саны 4-тен 7ге дейін. Автобустарды қала ішінде және қала маңында 
таситын қоғамдық, қалалық транспорт деп, ал қалалар арасындағыны –қалааралық, 
туристтік деп атайды. Арналу мақсатына қарай автобустағы орындар 10-80 дейін 
болады.
Арнаулы автомобильдер транспортты емес жұмыстарды атқарады.Оларға 
коммуналдық 
автомобильдер 
жатады:көшені 
тазалап 
су 
құйатын, 
өрт 
сөндіретін,автокран, автодүкен,жылжымалы жөндеу шеберханалары ж.т.б. 
Мамандандырылған автомобильдер қасиеті және ерекшелігімен өзгеше жүктер 
тасиды: сусымалы, сұйық, тез бұзылатын, үлкен заттарды, труба, ағаш және т.б. Бұл 
автомобильдерге:өздігінен түсіретін,фургон, цистерна, жүк таситын контейнер, 
рефрижераторлар ж.т.б. жатады. 
Сусымалы және жабысқақ жүктерді кузовы өздігінен түсіретін етіп жасап, 
автомобиль-өздігінен –түсіргіш деп атайды. Прицеп пен полуприцепті тіркеуге 

9 
лайықталынған автомобильдерді автомобиль-сүйретпе (тегач) деп атайды. 
Автомобиль-сүйретпе бір әлде-бірнеше прицепі бар стандартты жүк автомобилі 
автопоезд деп аталады. Жол жағдайына икемділігіне байланысты қалыпты және 
жоғары өтімді болып бөлінеді. Біріншісінде бір, ал екіншісінде екі немесе үш 
жетекші белдеме бар. Қалыпты өтімді автомобильдер жабдықталған жолмен, ал 
жоғары өтімді жабдықталмаған, немесе жол жоқ жерде жұмыс істейтін болып 
бөлінеді. Барлық автомобильдер барлық дөңгелек саны мен жетекші дөңгелек 
санына байланысты дөңгелек формуласымен белгіленеді:4х2; 4х4; 6х4; 6х6 және 
8х8; Мысалы: 6х4-алты дөңгелекті, тарт дөңгелегі жетекші. 
Жылжымалы құрамды белгілеу жүйесі келесідей. Автомобильдің әр моделіне 4 
санды индекс тағайындалады.Модельдің модификациясы 5-ші сан болады, 
модификацияның реттік номерін көрсетеді, ал модельдің экспорттық нұсқасы 
алтыншы санда көрсетіледі. Индекстің алдына завод-әзірлеушіні білдіретін әріп 
қойылады. 
Автомобильдің толық белгісіне кіретін сандар:класын,түрін,модельдің номерін, 
модификацияның белгісін,экспорттық нұсқаның белгісін (ОН 025270-66). 
Жылжымалы құрамның классы (бірінші сан): 
1-жеңіл машина двигательдің жұмыс көлемі 1,2л дейін; 
2-тағы сол двигательдің жұмыс көлемі 1,2-1,8л; 
3-тағы сол двигательдің жұмыс көлемі 1,8-3,5л; 
4-тағы сол двигательдің жұмыс көлемі 3,5л жоғары; 
5-жүк машиналары толық салмағы 14-20т; 
6-тағы сол толық салмағы 20-40т; 
7-тағы сол толық салмағы 40т жоғары; 
8-прицептер; 
9-полуприцептер; 
Жүк машиналарының толық салмағы өзінің бос кезіндегі салмағы мен таситын 
жүктің салмағы,жүргізуші мен кабинадағы жолаушылардың салмағы,қосалқы 
құрал-саймандардың салмағы да қосылады. 
Жылжымалы құрамның түрі (екінші сан): 
1-жеңіл машиналар,автомобильдер; 
2-автобус; 
3-жүк автомобильдері; 
4-сүйретпелер; 
5-өздігінен түсіретін; 
6-цистерна; 
7-фургон; 
8-қор; 
9-арнаулы; 
Әрбір кластағы модельдің номері 01 басталады. Мысалы, жеңіл автомобиль 
двигателінің жұмыс көлемі 1,45л, ВАЗ да шығарылған-ВАЗ -2103; автобустың 
ұзындығы 7,15м; ПАЗ да шығарылған-ПАЗ-3201; ГАЗ-3102 «Волга»-бірінші сан 3-
автомобильдің жұмыс көлемі 1,8-3,5л; екінші сан 02-реттік сан-екінші модель; 

10 
Автомобильдер двигательдің түріне қарай карбюраторлық двигательді, 
дизельді; газдық двигательді және электродвигательді болып бөлінеді. 

жүктеу/скачать 1,52 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: