Б. Адамбаев апық
жүктеу/скачать 4,19 Mb. Pdf көрінісі
|
adambaev baltabai khalyk danalygy
| М а л б а қ қ а н ғ а бітеді; М а л д ы
тапқанға бақтыр, отынды ш а п қ а н ғ а жақтыр; Ө рісіне қ а р а й м а л эсер, өзе- ніне қ а р а й тал эсер; М а л жисаң өрісін тап, ас жисаң ыды- сын тап; Т оңға жатқан м а л оңбас, тобырға түскен оісан оңбас; Ж е р і ң отты б олса, м а л ы ң сүтті б о л а д ы деп үйре- теді. Түйе — б а й лы қ , қ о й — м ы р з а л ы қ , ж ы л қы — с ә н о і к деп б а ғ а л а й д ы . Қ а з а к ш а р у а л а р ы осында й мал ш а ру а- шылығын м а д а к т а у м е н бірге. Кетпенім сай, шотым сай — қ азсам су ға жетермін. Атаным сай, атым сай — көиісем нуға жетермін деп көшпелі т үрмысын м а к т а н түтады. Ә[> халык, әрбі р а д а м өзінің кәсібін, өмірін б а л а л а р ы мен ү р п а қ т а р ы сүйетіндей етіп көрсетуге ты р ыс ад ы. Атадан ү л туса игі еді, ата ж олын қ у с а игі еді деп тілейді. Өзінің мұра ге рлері н еліне, же рі н е ие болуға, орнын ж о ғ а л т п а у - ға, отын сөндірмеуге тәрбиелейді. Қ а з а қ ш а р у а с ы н ың м а л д а н кейінгі б ая нд ы кәсібі — егіншілік. Б і р а к егі нші лік — к а з а қ х а л к ы н ы ң бәрі бірдей а й на л ыс па ғ ан , көбінесе сулы, нулы С ы р д а р и я мен Ж е т і - су, Қ а р а т а у мен Қ а з ы қ ү р т а й на л ас ы н жә не А л а т а у ан- ғ ар л ар ы н мекендеген д к к а н д а р ш ұ ғ ы л д а н ғ а н кәсіп. Әдет- те қ а з а к д и к а н д а р ы егінді м а л ғ а көмекші ш а р у а ш ы л ы к ретінде п а й д а ла н ға н. Содан б ола р — м а лм е н б а й л а н ы с ты м а қ а л - м ә т е л д ер г е қ а р а ғ а н д а егіншілік, д ик а н шы лы к. кәсіпті сипаттайтын м а к а л - м ә т е л д е р ә л д е к а й д а аз; маз- мүндылык, к ә рк е м ді к ж а ғ ы н а н да ма л ғ а а р н а л ғ а н ма- к а л д а р д а й емес. Деген мен сол шағын м а к а л д а р д а н бай- қ а ла ты н ы егін — б ая н ды кәсіп, б а й л ы к т ы ң көзі екенін хал ык д үрыс түсінген. Ж е р д ің с ә н і — егін, ердің сәні — б іл ім ; М д у е л і а ға ш м а й ы с қ а қ ; С у л ы жер — н у л ы ж ер , бүлақты жер — түрақты жер; Ж ы л а п жүріп ары қ қ а з - саң, к ү л іп жүріп с у іш ерсің дейді диқ ан . М а л ш ы л ы к , 29 а ң ш ы л ы қ т а й емес, д и қ а н ш ы л ы қ — үздіксіз еңбектенуді, ж е р - с у д ы ң «тілін» білуді тілейтін кәсіп. Т а м ағ ын же рд е н т а у ы п с т ы р ғ ан б а р л ы қ а д а м д а р д а ең ж о ғ а р ғ ы өнер мен ізгіліктің иесі е г і н ш і л е р1 деп Аристотель бекер айт паған. Ег і нші лі кпен б а й л а н ыс т ы м а қа л - м ә т е л д е р д е ж е рд і бап- тау, егінді у а қ т ы л ы суару, қ ы р м а н д ы қ ы р ғ а са лу секілді е ң б ек процестері не б аса н а з а р а у д а р ы л ғ ан . П е й іл і ң д і кең- ге сал, қ ы р м а н ы ң д ы д ө ң ге с а л ; Д и қ а н б о лс а ң с үд іге рің д і с а й л а , ш а р у а б о л с а ң м а л ы ң н ы ң ш өб ін о й л а деп әр ша- р у а ш ы л ы қ т ы ң өзі нді к ере кше лі ктер і ескертіледі. Е гіс ырыс таңдамайды, е ң б е к таңдайды; Ж е р — ырыстың кін- дігі, е ң б е к — ырыстың қ а з ы ғ ы деп а д а л еңбекк е мегзейді. А ң ш ы лы қ , м а л ш ы л ы қ , егі нші лік кәсіптерге а р н а л ғ ан м а қ а л - м ә т е л д е р тек ш а р у а ш ы л ы қ түрлері н, еңбек қ ұ ра л- д а р ын си п а т та п қо й ма йд ы, ж а с ү р п ақ т ы а д ал кәсіпке, е р л і к еңбекк е баулиды. Қ а з а қ ш а р у а с ы н ың қолөнері өзінің өмірімен, тұтыну қ а же т т е р і м е н тығ ыз байла ныст ы. Оның асы да, киімі де, б а с п а н а с ы да ма л өнімі б о лғ ан д ық т а н , қолөнері де сол м а л өнімін өңдеу, үқсату. Яғни ж ү н иіріп, өрме к токып, киім тігу; киіз басып үй жа бу , төсеніш ж а с а у , тері илеп, б ас киім, а я қ киім жә не сырт киім істеу. Х а л ы қ т ы ң осы кәсібі де ма қа л -м әт е л де р і н ен орын алған. Қ и ім піш сең к е ң піш, тарылтуық оңай; К е қе с іп п іш к е н тон келте б о л м айды . Әйелдер көбінесе үй мүлкін ж а с а у , киім тігумен шү- ғ ы л д а н ғ а н . Ал тері, а ғ аш, темірмен б ай ла ныс т ы кәсіптер- ді еркектер а т қ а р ғ а н . Тері өңдеп, б ы л ғ ар ы д а н ал у ан түр- лі а я қ киім (етік, мәсі, кебіс, шоқай, шәрке) тігетін-етік- шілік, қ а й ы с т а н жүген, тар тп а, өмілдірік, құй ысқа н, пп- д ер секілді ай ыл - тұ рма н істейтін ө р і мші лі к үлкен өнер са- н алған. Сол си я қ т ы а ғ а ш т а н а ша м а й, ек ер2 қосатын, арба- ш а н а ж а с ай т ы н үйші, б а л т а ш ы ү с т а ла р , темірден қару- с а й м ан , еңбек қ ү р а л д а р ы н соғатын темір ұ с т а л а р ы ша- р у а л а р д ы к е р е к - ж а р а қ п е н ж а б д ы қ т а п , көшпелі ел түр- мысында елеулі қы з ме т а т қ а рғ а н . А р б а иесі күпшектер, к и і з иесі білектер; А ға іи кессең, ұзы н кес — қысқартуың оңай, темір кессең, қ ы с қ а кес — үзартуық оңай; Үсталы е л озар, ұстасыз ел азар; К өп кө р ген — нұсқа, көп істеген уста деп ш а р у а л а р ү с т а л ы қ өнерді аса ж о ғ а р ы б ағ а л а - жүктеу/скачать 4,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|