Б. Адамбаев апық
жүктеу/скачать 4,19 Mb. Pdf көрінісі
|
adambaev baltabai khalyk danalygy
| ө зің д і өзге д ен ж оғары санап, жұрттан о қ ш а у
қ а л м а деп ескертеді. Ад ам мінезінде жиі кездесетін бір ке мші л і к — кекшіЛ' дік. А д а м д а р а р а с ы нд а кейіс-керіс б олмай т ұрма йд ы . Б і р а қ бітіспейтін д ұ ш п а н д ы к , әл е у ме т ті к қ а й ш ы л ы қ бол- маса, күнделікті тұрмыста дос-жар, ағайын-туыс а д а м да р а р а сы н д а ғы ұсақ-түйек к ө ң іл к ір б е ң д е р ін кек тұтпау керек, кең, к еш ір ім д і б о л ғ а н игі. А с тасыса қатығы төгі- леді, а ш у тасыса а қ ы л ы қ төгіледі. А ш у үстінде досың- ды тілдеп, ж ақы н ы ңд ы ж аралап а л м а дейді. Қ ай т ып кірер есігіңді қ а т т ы серпіп ж а пп а ғ а й с ы ң , Қ а й тып көрер д осыңа қ а й р ы л м а с т а й сөз а й тп ағ ай сың , ■ — дейтін сөз соны а ң ғ а р т а д ы . Адам ісімен ғ ан а емес, мі нез-құлқымен, б а с қ а адам- да р ме н қ а р ы м - к а т ы н а с ж а с а й білуімен б а ғ а л а н а д ы . На- кыл сөздер, әсіресе үй ішінде, көпші лі к а р а с ы н д а өзіңді үстай білуге, ойлап сөйлеуге үлкен мән берген. А л ғ а н ж арың ж ақсы болса, ат үстінен д ү б ір ет, а л ғ а н жарың ж аман болса, ш иге кіріп сы быр ет деп, ж а н а ш ы р ж а қы - ның болғанмен істес а д а м д а р д ы ң ерекшелі гі мен, мінез- қ ү л қы ме н есптесіп о тыруғ а кеңес береді. Х а л ы қ ты ң дүниеге к өз қ а ра с ын , ж а с к а у ы м ғ а ай тар а қ ы л - а м а н а т ы н көрсететін н ас и ха т сөздерді ң бір түрі — шешендік м а қ ал . Ш еше нд і к н а қ ыл н а қ т ы л ы бір мәселе төңірегінде т ы ң д а у ш ыс ы н а тікелей кеңес беретін болса, шешендік м а қ а л ж а л п ы л а п , ж а н а м а л а п а қ ы л айтады. Өмір шындығ ы осындай, қ а л а с а ң ал, қ а л а м а с а ң өзің біл дегендей и ш а р а т ж а с а й д ы , қ ұ л а қ қ а ғ ыс қ ыл ад ы. Қы з ыл тілін безеніп, Б а т ы р ж і г і т ж а у д а ойнар. Шеше н жігіт д ау д а ойнар. Д а с т а р қ а н ы н кең салып, Ақ б ал тырын түрініп, Ж о м а р т жі гі т күнде П а л у а н жігіт тойда ойнар, ойнар. Б а д а н а с ын киіп ап, Б ад а н а с ын кие ал ма й, Б а р қ а й р ат ын жиып ап, Ж а у ғ а батып тие а л м а й Ш а ш а қ т ы н ай з а қ о л ғ а Б е д і ре й -б ет п ақ ү йде алып, ойнар, — деген шешендік м а қ а л д а х а л ы қ « жа қ сы » деген мынан- дай, « ж а м а н » деген а нанд ай, қ а л а у ы ң білсін, т а ң да у ы ң- 103 д ы ал, т е к қ а й р а т ы ң болса ж а у ғ а көрсет, қ а з а н бұзар-үй тен тек б о л ма дейді. Қ а с ж а қ с ы н ы ң белгісі — әрі мырза, әрі қүл. К а с ж а м а н н ы н белгісі — өз үйінде өзі пүл, — деп түз ж ұ м ы с ы н д а да, үй ж ү м ы с ы н д а д а а р л а н б а у ғ а , ж а с т а р д ы еңбекке, кі ші пейі лді б олу ғ а мегзейді. Ж а қ с ы ад а м ө м ір д е г і о р н ы н б іле ді. Ө зін е н к іш іге паңсы п, ө зіне н ү л к е н г е ж алы н ы п-ж ағы ны п а д а м ге р ш іл ігін , ар-н ам ы сы н кірлетпейді, еңбекті, е л ж ұмы сы н атқаруды ар-намы с көрм ейд і, ауы р сы н б а й д ы . Ж а қ с ы н ы ң бір қа си е т і — ел і- жү рт ын қ а д і р л е й білу. Б і р а қ х а л ы қ т ы ң қ а ді р - қ а с и ет і н онымен бірге өсіп, біте қ а й н а ғ а н кісі ғ а н а түсіне а л а д ы . Өзін көпші лі ктен ж о ғ а - ры санап, о қ ш а у үстап, с а я қ жүреті н т о ғ ы ш а р х а л ы қ қа- дірін б іл мек емес. Ш ө л д е өскен д у а д а қ Кө л қ а ді рі н білмейді. К ө л де өскен қ о ң ыр қ а з Ш ө л қ а ді рі н білмейді. дейді х а л ы қ д а н а л ы ғ ы . Қ а р суында й қ а й р а т ы т ас ығ а н жа с, жі герлі кезінде кісіге а л ы с - ж а қ ы н н ы ң а й ы р м а с ы жоқ . Б а с ы н а іс түскен- де, б а с ы ң ауырып, б а л т ы р ы ң с ы з д а ғ а н д а , қ а р т а й ы п қай- р а т ы ң қ а й т қ а н д а ғ ан а а л ы с - ж а қ ы н н ы ң н а рқ ы н білесің. А р ғ ы м а қ мінген Н а н ғ а м ү қ т а ж күні бар. б а й л а р д ы ң Елден безген з а л ы м н ы ң Т а й ғ а м ұ қ т а ж күні бар. Ел г е м ү қ т а ж күні бар, — Ма й ш а й н а ғ а н билерді ң дейді екінші бір ше ше н ді к м а қ а л д а . Бой же тт і м деп ана т ы ңд а м а й т ы н қ ы з д а р д ы ң , ер жет- тім деп а та с ы й л а м а й кеткен ү л д а р д ы ң кейін өкініп, опық жейті н күндері болады. Мі не содан, өмір с а б а ғ ын а н ту- ған мүн д ай м а қ а л д а р д ы ң а т а- ан аң ды , еліңді сыйла й біл деген тәл і м- т әр б ие лі к мәні зор. П а т р и а р х а л д ы қ - ф е о д а л д ы қ қ о ғ а м д а қ а з а қ елінің ба- сын қ ос па ғ ан , пәтуасын бүзғ ан бір кесел — үстем т ап тың х а н д ы қ қ а, б ил і кк е т а л а с қ а н бас а р а з ды ғ ы , б а қ күндесті- гі. Он ы ң үстіне көп әйелді қ о ғ а м д а ана күндестігін көр- ген б а л а д а б а қ а с - б а қ күндес болып өсетін. Әркім өзінде барын теке қ о я д ы деп әр ауыл, әрбі р ру өз тентегін, те- Та у ды ж а й л а п , та с та өскен, Ағ айыннан б ас қ а өскен Ел қаді рі н білмейді, — 104 кешігін м а д а қ т а п , а й т ы с - та рт ыс қа ай да п с а л а тын , алыс- с а ң а та ңд ы ж ы қ деп қ а й р а п са ла тын . Ж а н ж а л бар же р- де ж а л а бар, ж а л а бар ж е р д е ә д і лді к жок. Ел билеуші - л ер д і н сонда б а к а тірестігін, б а к күндестігін х а л ы қ бы- л ай деп мы ск ыл д а й ды : Ж а п а л а қ күс м а кт ан са , Ж а р д а н т ы ш к а н а л д ым дер, Ж а м а н а д ам м а к т а н са , Ж а к с ы н ы ж а ғ а с ы н а н а л д ым дер, Сол ж е р д е бір теңелі п к а л д ы м дер. Мү н да ж а л а қ о р , пәлеқор, өзінен б а с к а н ы көре а л ма й- тын п ас ы қ а д а м д а р д ы ж а п а л а қ қ а теңеп, ж а к с ы б ола м деген ж а с т а л а п к е р д і о н д а й л а р д а н үлгі а л м а у ғ а мегзейді. Қ а н ш а ж у а н болса да, Ж а л ғ ы з а ғ а ш үй болмас. Қ а н ш а ж а қ с ы болса да, Ж а л ғ ы з а д ам би болмас, — деп екінші ж а ғ ы н а н ж а қ с ы б ола м деген жі гі тке көпші л, қ о ғ а м шы л бол дегенді у а ғ ы з д ай д ы . Ж а л ғ ы з а д а м н ы ң ко- лынан ештеңе келмейді. «Көпті ң ісі көтерме», ұ лы жұ- мыс, үлгі лі іс көпші лі кті ң ғ ан а к ол ын а н келеді, сені де көтеретін, өсіретін сол,— дейді. Қ а й ы р а - қ а й ы р а т а р т у ғ а Ар т қы а й ы л д ы ң берігі игі. А у ыз д ық тың сомы игі. Қ а б а - қ а б а сөйлеуге А у д ар ы л а ш а бу ғ а Қ а р ы н д а с т ы ң 1 көбі игі, деген сөзде де т а б ы с қа , же ңі ск е ж е т у үші н ж а с а н ғ а н қо* л ың болсын, қ о л д а у ш ы ң көп болсын дейді. Әрине, бүл сөздерде р у ш ы л д ы к - а к с а қ а л д ы қ қ о ғ а м н ы ң д а с а р қ ы ны ж о к емес, ба с к а емес а ғ а й ы н- т у ыс қ а ны ң көп болсын деген сөз соған саяды. Қ а й с ыбі р теріс м а ғы н а л ы ше шенд і к м а к а л д а р а ғ ай ы н ны ң ғ ан а сәзін сөйле, — деп әр т үр л і а й л а- тәсіл ү сынады. Б а л а болс аң — б олғ анд а й Д ұ ш п а н ы ң а қайыспа! бол, Ж а м а н б олс аң көп ж а қ с ы , Ағ ай ынғ а к о р ғ а н д а й бол! Ж а л ғ ы з б олс аң еп ж а қ сы . Д о с ы ң а майыспа, жүктеу/скачать 4,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|