Жасалым белгілері: тілшік, жуысыңқы үнді
дауыссыз дыбыс.
У (\Ү) дауыссыз дыбысы Жасалымы: 1. У (\
ү
) дауыссыз дыбысы қос ерін арқылы
жасалады. Жасалу орнына қарай ерін-ерінді да-
уыссыз болып табылады.
2. У (V/) дауыссыз дыбысы қос (астыңғы
және үстіңгі) еріннің доңгелене жуысуы арқы-
лы жасалады. Ж асалу тәсіліне қарай жуысыңқы
дауыссыз дыбыс болып табылады.
3. У (\
у
) дауыссыз дыбысын айтқанда дауыс
желбезегі мол тербеледі, яғни мол қатысады. Да-
уыс қатысына қарай үнді (тербелімді) дауыссыз
дыбыс болып табылады.
Жасалым белгілері: ерін-еріңді, жуысыңқы,
үнді дауыссыз дыбыс.
Қ азақ тілінің жасалым қоры ндағы барлық
жасалым нүктелер үнді дауыссы з дыбыстарға
қатысты. Ерін арқылы М,^У, тіл ұшы арқылы
Н, Р, Л, тілшік арқылы Ң, Й дыбысы жасалады.
Қ азақ тілінде тіл арты арқы лы жасалатын
үнді дауыссыз дыбыс жоқ.
Қазақ тілінің жасалым қоры ндағы жасалым
тәсілдерінің үнді дауыссыз ды бы старға қатыс-
тысы тоғы сы ңқы , жуысыңқы, діріл, жанама бо-
лып шығады. Ерін тоғысымы арқылы М, тілшік
тоғы сымы арқылы Ң, тіл ұшы тоғы сымы арқы-
лы Н, тіл ұшы діріл жуысымы арқылы Р, тіл
ұшы ж анама жуысымы арқылы Л, тілш ік жуы-
сымы арқылы Й, ерін-ерін жуысымы арқылы У
дыбысы жасалады.
Үнді дауыссыздар жеті дыбыстан құралады.
Соны мен, үнді дауыссыз дыбыстар тобына
бір ортақ белгі (дауыс қатысы), екі айырым белгі
(жасалу орны мен жасалу тәсілі) тән, Жасалу
тэсілі іштей тағы түрлене береді.
Дауыссыз дыбыстардың толық жасалым кес-
тесінде (5-кесте) олардың тілде бар барлық ва-
рианттары ескерілді. Ж дауы ссы зы ны ң жабы-
сы ңқы Д Ж варианты, Ғ-Г дауыссы зыны ң сөз
ортасындағы жуысыңқы варианттары, сондай-
ақ Қ, Ғ, дауыссыздарының “дәстүрлі” жіңішке
үндесім варианттары К, Г дауыссыздары еніп
отыр. Себебі, бұл дыбыстардың бэрі қазіргі қазақ
әдеби тілінде озге дыбыстармен тең жүр.
Ф У Н Ы И М Ж асалу
дауыс
Ж асалу орны
тосілі
қаты сы
ерін
тіл
тіл ор-
тш
тіл-
үшы
тасы
арты
ш ік
тоғы сы ңқы
қ атаң
П
Т
К
Қ
ү я ң
Б
